Phản ứng tức thì của Indonesia trước phán quyết của Tòa Trọng tài ngày 12 tháng 7 năm 2016 thật sự mờ nhạt. Khi xem xét kỹ hơn, tuyên bố này có vẻ lại là một ví dụ nữa về cách tiếp cận không nhất quán của Indonesia đối với vấn đề Biển Đông cũng như đối với các hành vi xâm phạm EEZ của Trung Quốc.
Hoạt động cải tạo và quân sự hóa các thực thể ở Biển Đông đã dẫn đến một sự đánh giá lại vai trò của Biển Đông như là một phần trong lợi ích cốt lõi lớn hơn của Mỹ, và trong đại chiến lược của Mỹ ở Tây Thái Bình Dương. Phản ứng của Mỹ giờ đây đã chủ động hơn nhằm ngăn chặn Trung Quốc cũng như theo đuổi mục tiêu buộc Trung Quốc phải “trả giá” cho hành động của mình.
Nhằm chống lại những nỗ lực của Trung Quốc kiểm soát Biển Đông, Mỹ cần một chiến lược bền vững để thúc đẩy các khả năng của đồng minh, bạn bè và đối tác, hợp tác hiệu quả hơn với các đối tác và đồng minh có khả năng, và củng cố trật tự khu vực.
Tái vũ trang cho các quốc gia Đông Nam Á để nhằm chống lại Trung Quốc sẽ là một chiến lược sai lầm khi mà khu vực này cần sự ổn định, cấu trúc trung tâm để duy trì sự cân bằng cán cân quyền lực trong khu vực và hơn nữa là nhằm giữ vững một môi trường hòa bình, ổn định để phát triển.
Việc Tổng thống Trump nhấn mạnh “nước Mỹ trên hết” khiến nhiều người quan ngại rằng nước Mỹ dưới thời Tổng thống Trump sẽ không tái cam kết đối phó với những tác động an ninh trong bối cảnh Trung Quốc ngày càng mạnh lên. Vậy, chủ nghĩa đơn phương có phục vụ cho lợi ích của Mỹ ở Biển Đông hay không?
Malaysia có truyền thống áp dụng cách tiếp cận “giữ an toàn” ở Biển Đông vừa để bảo vệ yêu sách của nước này vừa để duy trì mối quan hệ song phương quan trọng với Trung Quốc. Phán quyết của Tòa đã mở ra cơ hội cho Malaysia theo đuổi hai mục tiêu trong tiếp cận truyền thống đó: củng cố luật pháp quốc tế và hỗ trợ cho yêu sách mà Malaysia đang tìm cách bảo vệ.
Các chính phủ nước ngoài thường muốn thử phản ứng của các tân tổng thống Mỹ như là một cách để họ cách chào đón mỗi vị tổng thống Mỹ sau khi nhậm chức. Trung Quốc có thể tuyên bố một Vùng ADIZ tại Biển Đông, hay xây dựng cơ sở quân sự tại bãi cạn Scarborough. Điều này gần như chắc chắn sẽ đi quá giới hạn đối với Mỹ.
Bài nghiên cứu của hai học giả Trung tâm Tài nguyên và An ninh Đại dương Quốc gia Úc, Đại học New South Wales, Úc phân tích ba lĩnh vực trong vấn đề Biển Đông: địa chính trị, phát triển hải quân và chiến lược. Trong đó nghiên cứu cụ thể về việc Trung Quốc phản đối các hoạt động quân sự ở vùng đặc quyền kinh tế nhằm thể hiện quyết tâm tăng cường vị thế chiến lược tại Biển Đông.
Biển Đông rơi vào tay Trung Quốc sẽ làm suy yếu hệ thống liên minh và sự hiện diện của Mỹ ở Tây Thái Bình Dương. Thời gian tới, Mỹ có thể sẽ thành lập một đội tàu hải quân ở Biển Đông nhằm duy trì sự hiện diện thường xuyên trong khu vực và để khẳng định với Trung Quốc rằng nước này không thể thống trị khu vực.
“Một vành đai, một con đường” phải dựa vào việc Trung Quốc và các nước ven bờ xây dựng quan hệ tốt đẹp trên cơ sở tin cậy lẫn nhau về chính trị. Như vậy, điều đầu tiên Trung Quốc cần làm là phải tạo lòng tin, mà trước hết là vấn đề Biển Đông.