Động thái của các quốc gia

+ Trung Quốc:

Trung Quốc tăng cường tìm kiếm tài nguyên ở Biển Đông. Hãng tin Bloomberg dẫn một văn bản gần đây của Bộ Khoa học Trung Quốc cho biết nước này đang thiết kế và xây dựng một công trình dưới biển để phục vụ cho hoạt động tìm kiếm khoáng sản ở Biển Đông, song công trình này cũng có thể mang mục đích quân sự. “Trạm vũ trụ” phiên bản đại dương này sẽ được xây dựng ở dưới mặt nước biển 3.000m. Dự án trên từng được đề cập trong kế hoạch kinh tế 5 năm của Trung Quốc, và xếp ở vị trí thứ 2 trong danh sách 100 dự án khoa học và công nghệ được ưu tiên hàng đầu.

Trung Quốc ngang nhiên xây dựng thêm 2 ngọn hải đăng ở Trường Sa. Truyền thông Trung Quốc hôm 6/6 cho hay nước này sẽ vận hành hai ngọn hải đăng trên Đá Chữ Thập và Đá Vành Khăn trước cuối năm nay. Trong đó, ngọn hải đăng trên mũi cực Đông của Đá Vành Khăn sẽ là công trình cao nhất ở Trường Sa, với độ cao 60m. Hiện Trung Quốc đang vận hành 3 hải đăng khác trên các đảo nhân tạo ở Trường Sa. Ngọn hải đăng trên Đá Subi hoàn tất hồi tháng 4. Hai ngọn hải đăng trên Đá Gạc Ma và Đá Châu Viên được hoàn thành từ tháng 10/2015. Bên cạnh đó, Trung Quốc sẽ hoàn tất xây dựng một bệnh viện với nhiều trang thiết bị hiện đại trên Đá Chữ Thập trong tháng 6 này.

Đài Loan sẽ không công nhận ADIZ của Trung Quốc trên Biển Đông. Phát biểu trước các nghị sĩ của Viện lập pháp Đài Loan hôm 6/6, người đứng đầu Bộ Quốc phòng Phùng Thế Khoan khẳng định: “Chúng ta sẽ không công nhận bất kỳ ADIZ nào của Trung Quốc”. Trong khi đó, báo cáo của Cơ quan An ninh Đài Loan trình lên Viện lập pháp đánh giá: “Trong tương lai, chúng tôi không loại trừ khả năng Trung Quốc thiết lập ADIZ. Nếu Trung Quốc tiến tới tuyên bố ADIZ, động thái này sẽ dẫn tới một làn sóng căng thẳng mới trong khu vực”. Hôm 7/6, ông Phùng đính chính thông tin quân đội Đài Loan sẽ đưa thêm 40.000 viên đạn 40 mm để tăng cường cho hệ thống súng phòng không trên đảo Ba Bình. Người đứng đầu cơ quan quốc phòng Đài Loan cho hay số đạn này được lên kế hoạch đưa ra quần đảo Đông Sa chứ không phải đảo Ba Bình và đây là một phần của công tác tiếp tế thường lệ.

Trung Quốc kêu gọi Philippines dừng vụ kiện về Biển Đông. Bộ Ngoại giao Trung Quốc hôm 8/6 ra Tuyên bố hối thúc Philippines ngừng vụ kiện và giải quyết tranh chấp bằng đàm phán song phương, “Từ khi khởi xướng vụ kiện đến nay, Philippines đã đơn phương đóng cánh cửa giải quyết tranh chấp Biển Đông thông qua đàm phán với Trung Quốc, đi ngược lại nhận thức chung về kiểm soát bất đồng đạt được giữa hai bên, có các hành động xâm hại quyền lợi và khiêu khích, làm leo thang căng thẳng quan hệ hai nước và tình hình Biển Đông. Trung Quốc kiên quyết phản đối hành động đơn phương của Philippines, kiên trì lập trường không chấp nhận, không tham gia vụ kiện. Liên quan đến tranh chấp lãnh thổ, Trung Quốc không chấp thuận bất kỳ cơ chế giải quyết tranh chấp nào mang tính áp đặt đối với nước này. Cánh cửa để Trung Quốc và Philippines đối thoại song phương vẫn luôn rộng mở”.

Hội Luật sư Trung Quốc phản đối vụ kiện của Philippines. Hội luật sư toàn quốc Trung Quốc hôm 8/6 đã ra Tuyên bố 4 điểm về vụ kiện của Philippines: (i) Kiên định ủng hộ lập trường của Chính phủ Trung Quốc về vấn đề Biển Đông. Bất kỳ quốc gia, tổ chức hay cá nhân nào cũng không có quyền phủ nhận chủ quyền lãnh thổ và quyền lợi biển của Trung Quốc tại Biển Đông; (ii) Philippines bỏ qua tính chất thực sự của tranh chấp giữa Trung Quốc và Philippines là tranh chấp lãnh thổ, đồng thời là bộ phận không thể tách rời của việc phân định biển, phủ nhận nhận thức chung mà hai bên đã đạt được về việc lựa chọn phương thức giải quyết bằng đàm phán song phương, phủ nhận Tuyên bố mang tính loại trừ của Trung Quốc căn cứ và UNCLOS đưa ra năm 2006, vi phạm các quy định liên quan của DOC, lạm dụng thủ tục trọng tài được quy định trong UNCLOS, xâm phạm quyền tự lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp của Trung Quốc, đơn phương đưa ra vụ kiên trọng tài là bất hợp pháp; (iii) Tòa trọng tài được thành lập theo đề xuất của Philippines, trong tình trạng không thuộc thẩm quyền, tùy tiện mở rộng quyền, vượt quyền, có vấn đề nghiêm trọng trong việc nhận định sự thật và vận dụng luật… Hành vi của Tòa trọng tài hoàn toàn rời xa tôn chỉ và nguyên tắc của UNCLOS; (iv) Trung Quốc không chấp nhận, không tham dự, không công nhận vụ kiện trọng tài do Philippines đơn phương đưa ra, là hành động bảo vệ chủ quyền và quyền lợi biển quốc gia, bảo vệ nền tảng pháp chế quốc tế, bảo vệ tính tính thượng tôn và tính toàn vẹn của UNCLOS. Hôm 10/6, Hội Luật Quốc tế Trung Quốc cũng ra thông cáo 7 điểm ủng hộ lập trường không tham gia vụ kiện của Trung Quốc, đồng thời khẳng định vụ kiện của Philippines là không có giá trị, hiệu lực.

+ Philippines:

Philippines không trao đổi song phương với Trung Quốc về Biển Đông. Trả lời phỏng vấn hãng tin ABS - CBN ngày 10/6, ông Perfecto Yassay, người được Tổng thống Philippines Duterte chỉ định vào vị trí Ngoại trưởng, cho biết “Chúng ta không nên tiến hành bất cứ một trao đổi song phương nào vào lúc này, cho đến khi biết được phán quyết của Toà”. Bình luận của ông Yassay được đưa ra sau lời khuyên của cựu Ngoại trưởng Philippines Alberto Rosario với Tổng thống mới đắc cử của Philippines không nên tiến hành đàm phán song phương vô điều kiện với Trung Quốc để giải quyết tranh chấp.

Tổng thống Philippines: ‘Cần làm rõ quyền của mỗi bên ở Biển Đông’. Trả lời phỏng vấn hãng tin CNA ngày 11/6, Tổng thống sắp mãn nhiệm của Philippines Benigno Aquino cho hay, “Điều quan trọng nhất với chúng tôi là đường chín đoạn: Liệu nó có phải một khái niệm hợp pháp? Nếu tất cả được làm rõ, thì các thỏa thuận sẽ có thêm nền tảng vững chắc. Chúng tôi tin rằng nếu có thể làm sáng rõ quyền lợi và nghĩa vụ của mỗi bên, thì đây sẽ là tiền đề quan trọng để thúc đẩy sự ổn định và thịnh vượng của khu vực”. Khi được hỏi chính quyền tiếp theo của Philippines sẽ làm gì để giải quyết vấn đề Biển Đông, ông Aquino từ chối trả lời trực tiếp: “Tôi muốn để cho ông ấy (ông Duterte) có nhiều lựa chọn. Tôi không muốn mọi thứ trở nên hỗn loạn. Tôi sẽ không lên tiếng về bất cứ động thái nào của ông ấy trong vòng 1 năm, tất nhiên sẽ chỉ đưa ra lời khuyên khi được đề nghị”.

+ New Zealand:

New Zealand quan ngại hoạt động cải tạo đất của Trung Quốc. Phát biểu hôm 7/6 khi vừa trở về từ Đối thoại Shangri-La, Bộ trưởng Quốc phòng New Zealand Gerry Brownlee cho biết tốc độ bồi đắp các đảo của Trung Quốc ở Biển Đông khiến nhiều nước ngạc nhiên: “Thế giới trước đây thực sự chưa từng phải đối phó với vấn đề này. Việc tôn tạo các đảo hiện có là điều dễ hiểu, song việc tạo ra một không gian mới trên một vùng biển để rồi từ đó biến thành lãnh hải, đặc quyền kinh tế...của mình thì là một điều hoàn toàn mới.” Ông Brownlee  khẳng định New Zealand không đứng về bên nào trong các tranh chấp ở Biển Đông, song ủng hộ các quy định của luật pháp quốc tế. Trước đó phát biểu bên lề Đối thoại Shangri-La hôm 3/6, Bộ trưởng Gerry Brownlee cũng nhấn mạnh Trung Quốc cần làm rõ kế hoạch xây dựng đảo của nước này, “Điều chúng tôi trông đợi là Trung Quốc cần làm rõ những kế hoạch này là gì.”

+ Nga:

Nga tuyên bố lập trường không thay đổi về Biển Đông. Phát biểu trong cuộc họp báo thường kỳ của Bộ Ngoại giao Nga hôm 10/6, Người phát ngôn Maria Zakharova tuyên bố: “Nga không phải là một bên tranh chấp ở Biển Đông và sẽ không để bị lôi kéo vào các tranh chấp đó. Về nguyên tắc, chúng tôi không đứng về bất cứ bên nào. Chúng tôi tin rằng việc bên thứ ba tham gia vào tranh chấp chỉ khiến tình tình khu vực thêm căng thẳng. Tất cả các bên liên quan đến tranh chấp cần tuân thủ nguyên tắc không sử dụng sức mạnh, tiếp tục tìm kiếm cách thức giải quyết tranh chấp bằng các giải pháp chính trị-ngoại giao dựa trên cơ sở luật pháp quốc tế, trước hết là UNCLOS, theo tinh thần của DOC, cũng như các nguyên tắc chỉ đạo thực thi DOC đã được các bên thống nhất vào tháng 7/2011.”

Quan hệ các nước

Thúc đẩy quan hệ hợp tác quốc phòng Việt Nam và Ấn Độ. Chiều 5/6, tại Trụ sở Bộ Quốc phòng, Đại tướng Ngô Xuân Lịch, Bộ trưởng Quốc phòng đã chủ trì Lễ đón chính thức Bộ trưởng Quốc phòng Ấn Độ Manohar Parrika. Tại hội đàm, hai Bộ trưởng nhất trí hợp tác quốc phòng giữa hai nước thời gian tới cần phải được thúc đẩy đi vào chiều sâu, theo thỏa thuận hợp tác quốc phòng và thỏa thuận về tầm nhìn đã xác định trong “Tuyên bố tầm nhìn chung về quan hệ quốc phòng Việt Nam-Ấn Độ giai đoạn 2015-2020,” trong đó tập trung vào trao đổi đoàn, giao lưu, đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng cao. Đưa quan hệ quốc phòng tương xứng với quan hệ đối tác chiến lược giữa hai nước.

Việt - Pháp tăng cường quan hệ hợp tác quốc phòng. Ngày 6/6, tại Trụ sở Bộ Quốc phòng, Đại tướng Ngô Xuân Lịch, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng đã chủ trì Lễ đón chính thức Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Pháp Jean Yves Le Drian sang thăm chính thức Việt Nam từ ngày 5-7/6. Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Pháp Jean Yves Le Drian đánh giá cao vai trò, vị trí ngày càng quan trọng của Việt Nam trên trường quốc tế; tiếp tục nhắc lại thông điệp mạnh mẽ đã được đoàn đại biểu Pháp đề cập tại Đối thoại Shangi-La 15; trong đó Pháp đề cao vai trò của việc tuân thủ luật pháp quốc tế; tăng cường đối thoại, trao đổi để giải quyết các bất đồng; khẳng định sẽ cùng với EU sớm gia tăng các biện pháp nhằm góp phần đảm bảo an ninh, tự do đi lại tại Biển Đông theo các quy tắc của luật pháp quốc tế.

Khai mạc Đối thoại Chiến lược và Kinh tế Trung - Mỹ lần thứ 8. Phát biểu tại phiên khai mạc Đối thoại ở Bắc Kinh hôm 6/6, Ngoại trưởng Mỹ John Kerry khẳng định: “Lập trường của Mỹ là chúng tôi hướng tới một giải pháp hòa bình cho tranh chấp Biển Đông. Chúng tôi sẽ không đứng về phía bên nào. Quan điểm duy nhất của Mỹ đó là không nên giải quyết tranh chấp này bằng hành động đơn phương, mà hãy giải quyết bằng luật pháp, biện pháp ngoại giao, và đàm phán. Chúng tôi kêu gọi tất cả các nước tìm kiếm một giải pháp ngoại giao dựa trên các tiêu chuẩn và luật pháp quốc tế”. Trong phát biểu dẫn đề phiên khai mạc, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình khẳng định Trung Quốc là nước đang phát triển lớn nhất và Mỹ là nước phát triển lớn nhất, hai bên cần nỗ lực xây dựng mô hình quan hệ nước lớn kiểu mới phù hợp với lợi ích của nhân dân hai nước. Ông Tập cũng cho rằng Trung - Mỹ nên tránh phán đoán sai lầm về chiến lược, tăng cường tin tưởng lẫn nhau, vun đắp lòng tin chiến lược với nhau thông qua đối thoại thường xuyên; trò chơi tổng không, đối đầu xung đột đã không còn hợp thời. Theo ông Tập, “Một số bất đồng có thể không được giải quyết ngay nhưng cả hai bên cần phải có một thái độ xây dựng và thực tế đối với các vấn đề đó và Thái Bình Dương rộng lớn phải là nơi hợp tác chứ không phải là nơi để ganh đua”. Phát biểu bế mạc đối thoại, Ủy viên Quốc vụ viện Trung Quốc Dương Khiết Trì cho biết Trung Quốc sẵn sàng đàm phán về tranh chấp, nhưng chỉ với các nước liên quan trực tiếp. Biển Đông là lãnh thổ Trung Quốc kể từ thời cổ đại và Trung Quốc có toàn quyền bảo vệ chủ quyền lãnh thổ và các quyền lợi biển hợp pháp, chính đáng.

Nhật - Thái nhấn mạnh tầm quan trọng của luật pháp quốc tế. Trong cuộc hội đàm tại Bangkok hôm 7/6,  Bộ trưởng Quốc phòng Nhật Bản Gen Nakatani và người đồng cấp Thái Lan Prawit Wongsuwan đã thảo luận hàng loạt vấn đề, trong đó có tranh chấp Biển Đông. Thông cáo báo chí sau cuộc gặp có đoạn, “Hai Bộ trưởng chia sẻ quan điểm rằng duy trì trật tự quốc tế dựa trên các nguyên tắc phổ quát của luật pháp đóng vai trò nền tảng để duy trì ổn định khu vực. Hai bên cũng khẳng định tầm quan trọng của tự do hàng hải và hàng không, cũng như một giải pháp hòa bình cho tranh chấp Biển Đông, không sử dụng vũ lực hoặc cưỡng ép, phù hợp với luật pháp quốc tế.”

Quan chức ASEAN - Trung Quốc thảo luận về DOC và COC. Ngày 9/6, cuộc họp lần thứ 12 các quan chức cao cấp ASEAN-Trung Quốc về thực hiện DOC và tham vấn về xây dựng COC ở Biển Đông được tổ chức tại thành phố Hạ Long (Quảng Ninh) dưới sự đồng chủ trì của Trung Quốc và Singapore, nước điều phối quan hệ ASEAN-Trung Quốc. Tại cuộc họp, các nước ASEAN bày tỏ quan ngại về những diễn biến gần đây tại Biển Đông, nhấn mạnh tầm quan trọng của Biển Đông và sự quan tâm của cộng đồng quốc tế đối với tình hình Biển Đông thời gian gần đây. Trong tham vấn xây dựng COC, các nước lần đầu tiên trao đổi về bản chất của COC, cách tiếp cận xây dựng COC, thời gian hoàn thành và đề cương COC. Các nước cũng nhất trí đẩy mạnh thực hiện các biện pháp “thu hoạch sớm”.

Việt Nam - Lào đảm bảo lập trường chung của ASEAN về tranh chấp biển. Chiều 8/6 tại Nhà khách Chính phủ, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Phạm Bình Minh đã tiến hành hội đàm với Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Lào Saleumxay Kommasith đang ở thăm Việt Nam. Tại cuộc gặp, hai bên nhất trí tiếp tục phối hợp chặt chẽ để đảm bảo đoàn kết và duy trì lập trường chung của ASEAN trên các vấn đề khu vực và quốc tế, trong đó có vấn đề Biển Đông; góp phần duy trì hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn hàng hải và hàng không; thúc đẩy giải quyết các tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, trên cơ sở các nguyên tắc được thừa nhận rộng rãi của luật pháp quốc tế, trong đó có UNCLOS 1982, thực hiện đầy đủ và hiệu quả DOC, sớm đạt được COC ở Biển Đông.

Mỹ-Ấn-Nhật huy động tàu chiến, máy bay tập trận chung. Ngày 10/6, cuộc tập trận hải quân chung thường niên Malabar giữa Ấn Độ, Mỹ và Nhật Bản đã bắt đầu ở Nhật Bản. Cuộc tập trận tập trung vào các khoa mục: tác chiến chống tàu ngầm, hoạt động ngăn chặn đường biển và huấn luyện phòng không nhằm nâng cao khả năng phối hợp giữa các lực lượng. Cuộc tập trận Malabar sẽ kết thúc vào ngày 17/6 tới.

Việt - Lào đề cao vai trò ASEAN trong giải quyết tranh chấp Biển Đông. Sáng 12/6, tại Phủ Chủ tịch ở thủ đô Vientiane, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào Bounnhang Vorachith và Chủ tịch nước Việt Nam Trần Đại Quang đã có cuộc hội đàm. Hai bên khẳng định phối hợp chặt chẽ nhằm củng cố đoàn kết ASEAN, nâng cao vai trò trung tâm của ASEAN trong cấu trúc an ninh khu vực; nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì hòa bình, ổn định, an ninh ở Biển Đông; nhất trí cùng các nước ASEAN thúc đẩy giải quyết các tranh chấp ở Biển Đông bằng biện pháp hòa bình, trên cơ sở luật pháp quốc tế; cùng các bên thực hiện đầy đủ và hiệu quả DOC và sớm đạt được COC nhằm giữ gìn hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển ở khu vực và trên thế giới.

Phân tích và Bình luận

“Chính sách của ông Duterte dần định hình” của Joshua Kurlantzick

Ông Rodrigo Duterte nhậm chức Tổng thống Philippines với những chính sách không rõ ràng. Trong chiến dịch tranh cử, ông Duterte cam kết sẽ giải quyết những mối đe dọa trong vấn đề tội phạm, như nhóm chiến binh ở miền Nam Philippines, đối phó với Trung Quốc trong vấn đề Biển Đông bằng cách thay đổi hệ thống chính trị, nhân đôi nỗ lực của ông so với thời gian khi là thị trưởng thành phố Davao.

Kể từ khi ông Duterte đắc cử hồi đầu tháng 5, kế hoạch trong nhiệm kỳ Tổng thống 6 năm của ông trở nên rõ ràng hơn. Theo một số cố vấn của ông Duterte, việc phân cấp quyền lực chính trị và kinh tế ở Indonesia năm 1998 cũng là một nguồn cảm hứng cho tân Tổng thống.

Theo Wall Street Journal, ông Duterte có ý định thay đổi hiến pháp để biến Philippines thành một quốc gia liên bang, ông cũng đề xuất một cuộc trưng cầu dân ý cho những thay đổi về hiến pháp năm 2019. Theo ghi nhận của tờ báo, ông Duterte sẽ phải đối mặt với nhiều rào cản, giống như Tổng thống tiền nhiệm. Tuy nhiên, ý tưởng về việc phân cấp quản lý cũng có ý nghĩa thực sự đối với một đất nước rộng lớn và đa dạng như Philippines, và trên thực tế, phân cấp quản lý cũng đã có hiệu quả ở Indonesia trong việc bồi dưỡng tham gia chính trị và thúc đẩy khả năng cạnh tranh kinh tế.

Tổng thống Duterte cho thấy ông sẽ tiếp tục sử dụng các chính sách kinh tế của chính quyền tiền nhiệm dưới thời ông Aquino nhằm trấn an các nhà đầu tư trong nước và quốc tế, tuy nhiên, Chính quyền của Tổng thống Duterte hy vọng có thể chuyển dịch nền kinh tế Philippines theo hướng có thể đem lại sự tăng trưởng cao hơn. Tổng thống Duterte hứa sẽ dùng quyền lực của mình để thúc đẩy tăng trưởng và điều này không chỉ làm mở rộng nền kinh tế mà còn giúp giảm sự mất cân cân bằng trong thu nhập. Ông Ernesto Pernia, chuyên gia tư vấn kinh tế của Tổng thống Duterte, chiến lược như trên bao gồm thúc đẩy đầu tư vào phía Nam và những khu vực xa trung tâm, tăng độ phụ thuộc của nền kinh tế vào xuất khẩu nông nghiệp và chế tạo. Ông cũng lưu ý, một nền kinh tế quá phụ thuộc vào tiêu dùng sẽ không tạo ra đủ công ăn việc làm, đặc biệt khi tỷ lệ sinh ở Philippines cao. Hiện, Chính phủ cũng có những kế hoạch nhằm xây dựng những khu vực kinh tế đặc biệt để thu hút đầu tư ở những khu vực bên cạnh Metro Manila và Central Luzon.

Cuối cùng, ông Duterte cũng thể hiện một số quan điểm rõ ràng trong chính sách của mình ở Biển Đông. Trong quá trình vận động tranh cử, ông đưa một “nhành ô liu” cho Bắc Kinh, chứng tỏ mình đã phá vỡ cách tiếp cận cứng rắn của chính quyền tiền nhiệm Aquino. Tuy nhiên, rất ít khả năng cho thấy ông Duterte sẽ phá vỡ hoàn toàn các chính sách của người tiền nhiệm. Trước đó, ông Duterte nói rằng sẽ không dựa vào Mỹ để đảm bảo an ninh lâu dài và rằng chính quyền của ông sẽ trực tiếp đàm phán với Bắc Kinh về các khu vực tranh chấp, nhưng ông cũng đồng thời tuyên bố rằng Philippines sẽ không từ bỏ chủ quyền đối với bãi cạn Scarborough. Một số nhà phê bình đã từng cho rằng: “Ông sẽ không rút lại vụ kiện của Philippines trước khi Tòa Trọng tài Quốc tế ra phán quyết”.

“Lý do Ấn Độ thúc đẩy chính sách "Hành động phía Đông” của Rahul Roy-Chaudhury

Chính phủ Ấn Độ dưới thời Thủ tướng Narendra Modi đang nỗ lực thúc đẩy chính sách “Hành động phía Đông” nhằm tăng cường can dự vào châu Á-Thái Bình Dương, từ đó mở rộng tầm ảnh hưởng và đảm bảo lợi ích chiến lược lâu dài, đặc biệt là trên biển.

Phát biểu tại Đối thoại Shangri-La lần thứ 15 (2016), Bộ trưởng Quốc phòng Ấn Độ Manohar Parrikar đã chỉ ra 3 thách thức chủ yếu đe dọa an ninh nước này: (i) nguy cơ tranh chấp chủ quyền leo thang thành xung đột quân sự; (ii) mối đe dọa từ chủ nghĩa cực đoan và khủng bố; (iii) các thách thức nảy sinh từ môi trường an ninh biển.

Sự hiện diện của ông Parrikar tại Đối thoại Shangri-La năm 2016 là biểu hiện rõ ràng nhất về chiến lược chuyển dịch sang phía Đông mà Chính phủ Ấn Độ vẫn đang theo đuổi.

Nhân chuyến công du của ông Parrikar, Ấn Độ và Singapore đã nhất trí thiết lập cơ chế đối thoại giữa hai Bộ trưởng Quốc phòng. Ông Parrikar cũng tới thăm Việt Nam nhằm tăng cường hơn nữa quan hệ song phương về quốc phòng và an ninh biển. Trong khi đó, tàu Hải quân Ấn Độ vẫn thường xuyên tiến hành các chuyến thăm đến Việt Nam, Philippines, Nhật Bản và Hàn Quốc. Ấn Độ cũng chuẩn bị tham dự đợt tiếp theo của cuộc tập trận hải quân chung mang tên Malabar với Mỹ và Nhật Bản tại khu vực.

Tất cả những động thái đó chứng tỏ Ấn Độ không chỉ “hướng Đông” mà còn “hành động ở phía Đông” nhằm mở rộng tầm ảnh hưởng ra khu vực bằng các biện pháp, các bước đi cụ thể nhất. Mặc dù không phải là một bên tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông, nhưng Ấn Độ khẳng định quan điểm ủng hộ quyền tự do hàng hải và tự do hàng không, phù hợp với luật quốc tế, đặc biệt UNCLOS.

Trong Chiến lược An ninh Biển được công bố đầu năm 2016, Ấn Độ đã đưa ra những giải pháp nhằm hình thành một môi trường an ninh biển hòa bình và ổn định, tạo điều kiện thuận lợi cho nỗ lực duy trì lợi ích của quốc gia Nam Á này. Đây cũng là lần đầu tiên Ấn Độ chính thức khẳng định rằng kế hoạch phát triển Hải quân trong tương lai sẽ dựa vào việc thiết lập và vận hành 3 cụm tàu sân bay. Gần đây, Ấn Độ cũng đã thúc đẩy cơ chế đối thoại về an ninh biển với Úc, Trung Quốc, Nhật Bản, Pháp và Mỹ.

Những động thái này chứng tỏ Ấn Độ sẽ giành nhiều ưu tiên cho chiến lược biển nhằm vươn xa tầm ảnh hưởng, đặc biệt là ở khu vực có vị trí quan trọng như Biển Đông. 

Môi trường an ninh ở Biển Đông thời gian qua đã xuất hiện những dấu hiệu phức tạp và căng thẳng hơn. Nỗ lực đảm bảo quyền tự do hàng hải và tự do hàng không đang vấp phải nhiều thách thức nghiêm trọng. Vì vậy, việc Ấn Độ điều chỉnh chiến lược để tăng cường can dự vào khu vực bằng chính sách “Hành động phía Đông” sẽ giúp tạo ra một môi trường cân bằng hơn. Với vai trò và ảnh hưởng của mình, Ấn Độ có thể thúc đẩy những cơ chế hợp tác mới về an ninh biển với các nước khu vực.

“Việt Nam có thể ngăn chặn ADIZ của Trung Quốc trên Biển Đông” của Alexander Vuving

Việc Trung Quốc thiết lập ADIZ chỉ là vấn đề thời gian, và Bắc Kinh sẽ chọn thời điểm thích hợp để tối đa hóa những cái lợi cũng như tối thiểu hóa những cái hại của nước cờ này. Trong trường hợp đó, câu hỏi đặt ra là: Liệu các bên liên quan sẽ phản ứng ra sao, hay cụ thể hơn, họ sẽ làm thế nào để ngăn chặn hành động này? Các nước liên quan đều sở hữu những con bài chiến lược nhất định và Việt Nam có thể có đủ lợi thể để ngăn chặn Trung Quốc thiết lập ADIZ. Khi Trung Quốc thiết lập ADIZ, một số quốc ga có thể phản ứng như sau:

Mỹ: không phải là bên tranh chấp nên phản ứng của Mỹ sẽ bị hạn chế. Giống như khi Trung Quốc thiết lập ADIZ ở Hoa Đông thì Mỹ có thể điều chiến đấu cơ và máy bay ném bom tới thách thức. Mỹ cũng có thể tăng cường thêm khí tài ở khu vực, tăng số lượng tuần tra, điều tàu, máy bay tới gần hơn các thực thể mà Trung Quốc chiếm đóng. Nhưng điều đó cũng không “thấm vào đâu” so với hàng trăm tàu vũ trang của Trung Quốc ở khu vực.

Philippines: Manila hiện đang có rất ít lựa chọn, khi mà những con bài hiệu quả nhất của họ hầu hết đã được tung ra, trong đó có việc kiện Trung Quốc lên PCA, cũng như cho phép Mỹ sử dụng 5 căn cứ quân sự. Nếu Bắc Kinh thiết lập ADIZ, thì Philippines nhiều khả năng sẽ nâng cấp Thỏa thuận Hợp tác Quốc phòng Tăng cường (EDCA) giữa hai nước lên một nấc, và cho phép Mỹ sử dụng thêm 3 căn cứ khác, trong đó căn cứ hải quân San Miguel gần Bãi cạn Scarborough sẽ giúp Mỹ cải thiện đáng kể tốc độ phản ứng trước biến cố trên Biển Đông.

Malaysia và Việt Nam có thể học theo Philippines, kiện Trung Quốc ra tòa. Malaysia có thể cho phép Mỹ sử dụng căn cứ Labuan và Bintulu ở phía nam để ứng phó với các động thái của Bắc Kinh trên Biển Đông. Về mặt này, Việt Nam có ưu thế hơn. Cảng Cam Ranh và cảng Đà Nẵng có vị trí tốt nhất để hóa giải ưu thế của các đảo mà Trung Quốc cải tạo ở Trường Sa và Hoàng Sa. Ngoài ra, Việt Nam cũng có thể gây áp lực rất lớn lên Bắc Kinh nếu nước này quyết định đưa người láng giềng phương Bắc ra tòa.

Cuối cùng, các nước Philippines, Malaysia và Việt Nam cũng có thể thiết lập ADIZ của riêng mình để đối chọi lại Trung Quốc.

Tuy nhiên ADIZ của Malaysia và Philippines có lẽ sẽ không khiến Bắc Kinh phải lo ngại, một phần do sư yếu kém về lực lượng, mặt khác điều đó cũng không thay đổi được những nền tảng cơ bản. Nhưng với ADIZ ở Hoàng Sa do Việt Nam thiết lập sẽ gây ra những thiệt hại mà Trung Quốc cần phải tránh. Trung Quốc vẫn luôn cho rằng không tồn tại tranh chấp ở Hoàng Sa. Vì vậy, với việc thiết lập ADIZ ở Hoàng Sa,  đây sẽ là một tiền đề pháp lý để Việt Nam thực hiện những hành động thực thi chủ quyền của mình trên quần đảo này. Cách thức mà các bên liên quan phản ứng sẽ đóng vai trò quyết định đối với việc Trung Quốc thiết lập ADIZ trên Biển Đông. Nhưng lựa chọn của Hà Nội có thể sẽ thay đổi những quyết định được đưa ra ở Bắc Kinh.

“Đã đến lúc thúc đẩy phương thức mới trong cuộc cạnh tranh quyền lực ở Biển Đông” của Danielle Cave và Greg Raymond

Vào đầu năm, Đài Loan đã đưa các nhà báo quốc tế tới đảo Ba Bình. Các nhà báo đã truyền trực tiếp về chuyến thăm thông qua tweeter và Intasgram. Đây là cách thức mà các bên yêu sách và các chủ thể chủ chốt ở khu vực đang sử dụng để thúc đẩy lợi ích của mình. Trong khi chờ đợi phán quyết của PCA, Philippines thực hiện một hướng đi khác, đó là phát sóng chương trình tài liệu gòm 3 phần và thúc đẩy thông qua tuyên truyền mang lưới truyền thông đại chúng, kể cả ở Trung Quốc. Tuy nhiên, những nố lực này chẳng là gì so với Trung Quốc. Thông qua các cơ quan truyền thông khổng lồ của nhà nước trên khắp thế giới với nhiều thứu tiếng, Trung Quốc có thể mở rộng và với tần suất thường xuyên về lập trường chính sách của mình.

Là quốc gia có lợi ích ở Biển Đông và phản đối hoạt động cải tạo đảo của Trung Quốc nhưng Úc lại không có sự phản đối về những thông điệp mà Trung Quốc tuyên truyền trên khắp thế giới rất quy mô và rõ ràng. Trái lại, thông điệp của Úc lại rất im lặng và cẩn trọng. Đằng sau hậu trường, có thể có những sự trao đổi quan điểm giữa các quan chức, nhưng ngoại giao thầm lặng chỉ có ảnh hưởng nhất định. Để đóng góp hiệu quả hơn trong việc ngăn chặn quân sự hóa ở Biển Đông, Úc cần khai thác và đầu tư theo phương thức khác.

Úc và các quốc gia khu vực cần làm nhiều hơn nữa để phản ánh rõ những hành động thiếu nhất quán quả Trung Quốc khi khẳng định “không bao giờ tìm kiếm bá quyền”. Chúng ta cần phải làm nhiều hơn nữa để tăng cường nhận thức của người dân các quốc gia tranh chấp về các khía cạnh lịch sử đa chiều trong tranh chấp. Để làm điều đó, Úc cần:

Đầu tiên, chính phủ cần chủ động hơn để giải thích và thông tin về chính sách Biển Đông của mình. Chính phủ giờ đây đều tiếp cận với cơ sở hạ tầng số phát triển. Cần phải sử dụng tốt hơn yếu tố đó để thông tin rõ ràng về quan điểm trong và ngoài nước.

Thứ hai, Úc cần phối hợp với các trường đại học và cơ quan nghiên cứu để khuyến khích nghiên cứu vấn đề Biển Đông. Chẳng hạn như chính phủ có thể cung cấp kinh phí nghiên cứu khi sự cố ở Biển Đông được báo cáo và có tọa độ chính xác, các tuyên bố chính thức, ảnh vệ tinh hay thiết lập website giải thích yêu sách từng bên. Những nghiên cứu trực tuyến sẽ đưa ra những bằng chứng thuyết phục cho các nhà báo, nhà hoạch định chính sách, học giả và giúp phân biệt sự thực và điều hư cấu.

Thứ ba, Úc và các nhà ngoại giao có hưởng cần có thông điệp mang tính chiến lược để nêu rõ hành vi sai trái và mâu thuẫn của Trung Quốc ở Biển Đông. Việc đưa ra cơ chế kiểm chứng thực tế để làm rõ được những sự việc trên thực tế sẽ giúp Úc thông tin tốt hơn và củng cố công luận toàn cầu. Một khi cách tiếp cận đa chiều đối với Biển Đông được sử dụng hợp lý, Úc sẽ có vị trí thuận lợi nhất để chủ động theo đuổi những gì mà mình muốn.

“Bà Hillary Clinton sẽ cứng rắn hơn với Trung Quốc về vấn đề Biển Đông?” của Ralph Jennings

Trong 5 năm qua, giới chức Trung Quốc không ngừng lo ngại về việc Chính quyền Obama muốn kiềm chế sự bành trướng của Trung Quốc. Bắc Kinh thậm chí sẽ lo ngại hơn nữa nếu bà Hillary Clinton, người gần như chắc chắn sẽ trở thành ứng cử viên đại diện cho đảng Dân chủ trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ ngày 8/11 tới, giành chiến thắng và trở thành chủ nhân mới của Nhà Trắng vào tháng 1/2017. 

Các nhà phân tích chính sách của Washington đối với châu Á nhận định bà Hillary Clinton, người giữ cương vị Ngoại trưởng Mỹ từ năm 2009-2013 trong chính quyền của ông Obama, ít nhất sẽ mở rộng các chính sách của người tiền nhiệm trong vấn đề Biển Đông và có thể sẽ theo đuổi một lập trường cứng rắn hơn.

Nước Mỹ do bà Hillary lãnh đạo sẽ không phát động một cuộc chiến thật sự liên quan tới các nguồn lợi hải sản hay dầu khí ở Biển Đông, hoặc liên quan tới khoảng 500 đảo nhỏ ở vùng biển này. Thay vào đó, Chính quyền Hillary Clinton sẽ tiếp tục thúc đẩy các mục tiêu của chính quyền Obama đảm bảo quyền tự do hàng hải tại Biển Đông cho các tàu Mỹ, đồng thời duy trì hợp tác quân sự với các nước Đông Nam Á đang quan ngại hành động bành trướng của Trung Quốc.

Chính quyền mới của bà Hillary Clinton có thể sẽ đi xa hơn với việc chống lại Trung Quốc thông qua các tổ chức quốc tế hay những thỏa thuận mà hai nước cùng tham gia. Chính quyền này có thể cũng sẽ tăng cường hơn nữa quan hệ với hai đối thủ chỉ trích Bắc Kinh thẳng thắn nhất ở Biển Đông là Việt Nam và Philippines. Trong khi đó, Ben Reilly, Hiệu trưởng Trường Chính sách công và Các vấn đề Quốc tế thuộc Đại học Murdoch tại Úc, nhận định: “Hồ sơ về Hillary cho thấy Mỹ sẽ có cách phản ứng cương quyết hơn. Sẽ không có chuyện Mỹ gây chiến vì các bãi đá hay đảo san hô, song Washington sẽ khiến Trung Quốc phải trả những cái giá đắt hơn tại các thể chế quốc tế mà nước này tham gia, cũng như trong các vấn đề toàn cầu nói chung”. 

Bà Hillary Clinton giữ chức Ngoại trưởng Mỹ vào thời điểm Tổng thống Obama công bố chiến lược “xoay trục” sang khu vực châu Á–Thái Bình Dương, trong đó bao hàm cả sự tăng cường hiện diện quân sự. Tại hội nghị có sự tham dự của các ngoại trưởng ở Hà Nội năm 2010, bà Hillary nhấn mạnh rằng luật pháp quốc tế là cơ sở cho các tuyên bố chủ quyền trên biển. Giám đốc Chương trình Đông Á thuộc Trung tâm Stimson có trụ sở tại Washington, nói: “Trung Quốc lo ngại quan điểm của bà Hillary đối với họ. Bắc Kinh hiểu rõ rằng bà Hillary rất giàu kinh nghiệm song bà ấy dễ dự đoán hơn rất nhiều so với ông Donald Trump. Nếu xét theo chiều hướng này, có lẽ Trung Quốc sẽ bớt căng thẳng hơn nếu bà Hillary thắng cử”./.