Bản PDFtại đây

 

Động thái của các quốc gia

+ Trung Quốc:

Trung Quốc gấp rút cải tạo Đá Vành Khăn. Hình ảnh vệ tinh mới nhất do công ty DigitalGlobe cung cấp và được Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) phân tích hôm 8/4 cho thấy, các tàu Trung Quốc đang bơm cát lên các rạn san hô để cải tạo Đá Vành Khăn, biến nơi đây thành một hòn đảo thực sự. Chỉ trong vòng vài tuần, đá Vành Khăn đã thay đổi đáng kể. Có sự hiện diện của nhiều tàu hút bùn trong khi lối vào rạn san hô đã được mở rộng. Hình ảnh vệ tinh cũng cũng cho thấy một tàu chiến Trung Quốc, có thể là một tàu đổ bộ, đang tuần tra ở phía Nam đá này.

Đài Loan không từ bỏ yêu sách chủ quyền ở Biển Đông. Phát biểu tại một cuộc họp báo hôm 8/4 tại Đài Loan, Người đứng đầu Đài Loan Mã Anh Cửu nói: “Chúng ta nên cố gắng giải quyết tranh chấp thông qua những biện pháp hòa bình, thay vì là từ bỏ lãnh thổ để đối phó với vấn đề này. Nếu Đài Loan từ bỏ tuyên bố chủ quyền của mình thì các nước có tuyên bố chủ quyền khác sẽ vẫn tranh chấp.” Ông Mã nhắc lại lập trường của mình là tất cả các bên liên quan cần đàm phán trong một nỗ lực nhằm giảm bớt căng thẳng và tìm ra giải pháp, “Quan điểm cơ bản của Đài Loan là chủ quyền là không thể nhượng bộ, nhưng tài nguyên thiên nhiên thì có thể chia sẻ.”

Trung Quốc công khai mục đích của đảo nhân tạo trên Biển Đông. Phát biểu tại cuộc họp báo hôm 9/4, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Oánh tuyên bố, “Trung Quốc đang tiến hành hoạt động cải tạo và xây dựng công trình trên một số đảo, đá ở Trường Sa nhằm mục đích tối đa hóa chức năng của các cơ sở này, cải thiện điều kiện làm việc và sinh sống của người dân ở đây, đồng thời giúp thực hiện tốt hơn trách nhiệm và nghĩa vụ quốc tế của Trung Quốc trong việc tìm kiếm và cứu nạn, phòng ngừa và giảm bớt thiên tai, nghiên cứu khoa học biển…Sau khi xây dựng, các đảo, đá này sẽ cung cấp dịch vụ đa dạng và toàn diện, không chỉ đáp ứng các mục đích dân sự mà còn phục vụ nhu cầu cần thiết là phòng thủ quân sự. Khu vực Biển Đông, nơi có nhiều tuyến đường biển và ngư trường, rất xa đất liền và dễ xảy ra các tai nạn trên biển do mưa bão. Trung Quốc sẽ xây dựng các cơ sở dân sự giúp tàu bè tránh bão, cung cấp các dịch vụ hỗ trợ hàng hải, tìm kiếm cứu nạn, quan sát và dự báo thời tiết biển, qua đó cũng cấp dịch vụ cho cả Trung Quốc và các nước láng giềng cũng như tàu bè của các nước khác qua lại trên Biển Đông.” Bà Hoa còn ngang nhiên nói, “hoạt động xây dựng hoàn toàn hợp pháp, thuộc chủ quyền của Trung Quốc, không ảnh hưởng và nhằm vào bất kỳ nước nào.”

Trung Quốc phản ứng bình luận của Tổng thống Mỹ về Biển Đông. Trong cuộc họp báo hôm 10/4, Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Oánh tuyên bố: “Nói về ‘quy mô và sức mạnh’ của Trung Quốc nhưng tôi nghĩ mọi người đều biết rằng nước nào mới có ‘quy mô và sức mạnh’ lớn nhất trên thế giới.” Trung Quốc chủ trương và ủng hộ cách tiếp cận “kép” trong giải quyết vấn đề Biển Đông. Trung Quốc hy vọng phía Mỹ tôn trọng những nỗ lực của ASEAN và Trung Quốc, đồng thời đóng vai trò tích cựcvà có trách nhiệm trong việc duy trì hòa bình, ổn định khu vực.”

+ Việt Nam:

Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng thăm chính thức CHND Trung Hoa. Chiều 7/4, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng và Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình đã gặp mặt, phát biểu với các đại biểu thanh niên hai nước tham dự chương trình Gặp gỡ hữu nghị thanh niên hai nước Việt-Trung lần thứ 15 tại Trung Quốc. Chiều 8/4, tại Đại lễ đường Nhân dân Bắc Kinh, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã hội kiến Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường. Trao đổi về quan hệ hai nước, hai nhà lãnh đạo nhất trí cho rằng việc thúc đẩy quan hệ hai nước phát triển lành mạnh, tăng cường sự tin cậy chính trị giữa lãnh đạo cấp cao và tình hữu nghị giữa nhân dân hai nước, có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với sự phát triển của mỗi nước. Hai bên nhất trí thực hiện tốt các thỏa thuận về biên giới trên đất liền giữa hai nước; nghiêm túc thực hiện “Thỏa thuận về những nguyên tắc cơ bản chỉ đạo giải quyết vấn đề trên biển Việt Nam-Trung Quốc,” sử dụng tốt cơ chế đàm phán cấp Chính phủ về biên giới lãnh thổ Việt Nam-Trung Quốc, cùng nhau kiểm soát tốt bất đồng, xử lý thỏa đáng các vấn đề nảy sinh, duy trì hòa bình ổn định trên biển, đồng thời đẩy nhanh đàm phán thực chất để tìm ra các giải pháp thỏa đáng về vấn đề trên biển và thúc đẩy hợp tác ngoài Vịnh Bắc Bộ. Chiều 10/4, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng và Đoàn đại biểu cấp cao Việt Nam đã rời thành phố Côn Minh, tỉnh Vân Nam về đến Hà Nội, kết thúc tốt đẹp chuyến thăm.

+ Philippines:

Philippines hoan nghênh việc Mỹ sẵn sàng hỗ trợ đảm bảo an ninh khu vực. Về phát biểu của Chỉ huy Hạm đội Thái Bình Dương Mỹ, Đô đốc Harry Harris Jr. tại một hội nghị hải quân ở Úc, Bộ trưởng Văn phòng Truyền thông phủ Tổng Thống ông Herminio Coloma Jr. hôm 5/4 nói,  “Chúng tôi thấy rõ sự hỗ trợ của Mỹ khi Philippines đối mặt với những khó khăn từ cơn bão Hải Yến và các thảm họa khác trước đây.” Về các hoạt động cải tạo đảo của Trung Quốc, ông Coloma khẳng định: “Báo cáo trước đây của chúng tôi đã đề cập đến vấn đề này. Cả Tổng Thông Aquino và Ngoại trưởng Rosario đều nhấn mạnh sự cần thiết của Bộ quy tắc ứng xử cho tất cả các bên có yêu sách ở Biển Đông. Chúng tôi kêu gọi việc xây dựng một Bộ quy tắc ứng xử mang tính rõ ràng và bắt buộc.”

Philippines phản đối hoạt động cải tạo đất của Trung Quốc ở Đá Vành Khăn.Phó phát ngôn viên của Phủ Tổng thống Philippines bà Abigail Valte hôm 10/4 khẳng định, “Philippines phản đối mạnh mẽ bất kỳ hoạt động cải tạo đất nào ở các khu vực tranh chấp ở Biển Đông. Thực tế, Bộ Ngoại giao Philippines đã gửi công hàm phản đối ngay từ lúc đầu khi biết Trung Quốc tiến hành cải tạo đất.” Theo bà Valte, “Philippines cam kết theo đuổi cách tiếp cận ngoại giao và pháp lý trong việc giải quyết tranh chấp biển.” Trước đó, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Charles Jose khẳng định rằng Đá Vành Khăn nằm trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines và Trung Quốc không thể coi thực thể này là lãnh thổ của mình.

+ Singapore:

Thủ tướng Singapore cảnh báo về chủ nghĩa dân tộc ở các nước trong khu vực. Phát biểu tại lễ khai mạc Diễn đàn Singapore tối 10/4, Thủ tướng Lý Hiển Long nhấn mạnh một yếu tố có thể ảnh hưởng đến sự tăng trưởng của khu vực trong tương lai, đó là sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc ở các nước, “Sức mạnh của chủ nghĩa dân tộc mà chúng ta phải đối mặt hoặc cần suy xét đang hiện diện ở nhiều nước. Đó là một động lực tích cực. Nó mang lại cho bạn niềm tự hào, mang lại động lực khiến cho mọi người làm việc tốt hơn. Nhưng nó cũng có thể là lý do cho một cuộc xung đột giữa các quốc gia, không phải tranh cãi về nguồn lực mà là vấn đề lịch sử. Rất khó khăn để giải quyết và đi đến một sự đồng thuận.” Bên cạnh đó, ông Lý cho rằng sự phát triển của khu vực cũng có thể bị ảnh hưởng bởi tranh chấp ở Biển Đông và ASEAN cần đóng vai trò trong việc đảm bảo các căng thẳng được quản lý và tranh chấp chủ quyền được giải quyết phù hợp với luật pháp quốc tế.

+ Campuchia:

Campuchia đưa ra lập trường về tranh chấp Biển Đông. Phát biểu tại Hội nghị tổng kết công tác tại Bộ Nông Lâm nghiệp hôm 8/4, Thủ Tướng Campuchia Hun Sen tuyên bố: “ASEAN không thể đóng vai trò là bên đại diện cho các nước tranh chấp ở Biển Đông. Các bên yêu sách nên tự đàm phán với nhau.” Theo ông Hun Sen, “Campuchia không đứng về bên nào có tranh chấp. Các bên yêu sách cần tiếp tục đàm phán trong khi các nước không liên quan không có động thái làm phức tạp tình hình.”

+ Mỹ:

Tàu chiến của Hải quân Mỹ thăm Việt Nam. Sáng 6/4, 2 chiến hạm gồm tàu khu trục USS FITZGERALD (DDG62) và tàu tác chiến thế hệ mới USS FORT WORTH (LCS3) của Hải quân Mỹ đã cập cảng Tiên Sa, chính thức chuyến thăm hữu nghị Đà Nẵng. Trong thời gian lưu lại đây, Hải quân Mỹ và Hải quân Nhân dân Việt Nam sẽ có các hoạt động giao lưu thể thao với học sinh, sinh viên Đà Nẵng và lực lượng Hải quân Vùng C.

Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ bắt đầu chuyến công du Châu Á. Trong chuyến thăm Nhật Bản ngày 8/4, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Ashton Carter đã có cuộc gặp Bộ trưởng Quốc phòng nước chủ nhà Gen Nakatani. Tại cuộc họp báo sau đó, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ tái khẳng định chiến lược xoay trục của Mỹ, với nội dung chính là chuyển thêm sức mạnh chính trị và quân sự tới khu vực Châu Á - Thái Bình Dương. Theo ông Carter, việc xem xét và sửa đổi hướng dẫn quốc phòng Mỹ - Nhật hiện đang trong giai đoạn hoàn tất và dự kiến sẽ được công bố trước chuyến thăm Mỹ của Thủ tướng Nhật Bản ngày 28/4. Về tranh chấp biển, ông Carter cho hay Mỹ không muốn bất kỳ bên nào sử dụng hành động cưỡng ép nhằm thay đổi nguyên trạng. Mỹ không đưa ra lập trường về các tranh chấp nhưng Mỹ phản đối mạnh mẽ việc quân sự hóa các tranh chấp. Trả lời phỏng vấn báo Yomiuri hôm 9/4, ông Carter cho hay, “Mỹ quan ngại trước quy mô và tốc độ cải tạo đất của Trung Quốc, điều không phù hợp với những cam kết trước đây của nước này với ASEAN. Mỹ đặc biệt quan ngại về viễn cảnh quân sự hóa các tiền đồn. Những hoạt động này làm gia tăng căng thẳng và phương hại tới triển vọng của các biện pháp ngoại giao. Chúng tôi yêu cầu Trung Quốc hạn chế những hoạt động này và kiềm chế để thúc đẩy niềm tin trong khu vực.”

Mỹ lo ngại Trung Quốc bắt nạt các nước khác ở Biển Đông. Phát biểu tại một sự kiện ở Jamaica hôm 9/4, Tổng thống Mỹ Barack Obama tuyên bố: “Chúng tôi quan ngại về việc Trung Quốc không tuân thủ các nguyên tắc, chuẩn mực của luật pháp quốc tế và đang sử dụng vị thế nước lớn và sức mạnh quân sự để chèn ép các nước khác.” Tổng thống Obama nhấn mạnh, “Chúng tôi cho rằng, tranh chấp trên Biển Đông có thể được giải quyết bằng con đường ngoại giao. Việc Philippines hay Việt Nam không lớn như Trung Quốc không có nghĩa là Trung Quốc có thể gạt họ sang một bên.”

Mỹ bày tỏ quan ngại hoạt động cải tạo đất của Trung Quốc ở Biển Đông. Phát biểu trước các phóng viên hôm 9/4, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Jeff Rathke cho biết: “Theo quan điểm của chúng tôi, hoạt động bồi đắp và xây dựng của Trung Quốc đang gây thêm lo ngại trong khu vực về ý định của nước này trong bối cảnh có những quan ngại rằng Trung Quốc sẽ quân sự hóa những thực thể tranh chấp ở Biển Đông. Chúng tôi đang theo dõi chặt chẽ những diễn biến này và tiếp tục nêu những quan ngại với Trung Quốc. Các bên tranh chấp cần tránh các hoạt động gây mất ổn định và theo đuổi yêu sách một cách hòa bình.” 

Quan hệ các nước

Phillippines và Mỹ tăng gấp đôi quy mô cuộc tập trận chung. Người phát ngôn Lực lượng vũ trang Philippines, Trung tá Harold Cabunoc, cho biết một lực lượng kỷ lục gồm gần 12.000 binh sỹ của nước này và Mỹ sẽ tham gia cuộc tập trận chung thường niên “Balikatan” dự kiến diễn ra từ ngày 20-30/4. Quân đội Mỹ sẽ điều động hoảng 6.650 binh sỹ cùng ít nhất 76 máy bay và 3 tàu chiến tham gia tập trận, trong khi con số này bên phía Philippines là ít nhất 5.000 binh sỹ, 15 máy bay quân sự và 1 tàu chiến. Ngoài ra, Úc cũng cử 61 binh sỹ và 1 máy bay quân sự tham gia tập trận, đặc biệt trong khâu chỉ huy dựa trên mô phỏng máy tính và các hoạt động hỗ trợ nhân đạo.

Củng cố quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện Việt-Nga. Thủ tướng Chính phủ Liên bang Nga Dmitry Medvedev đã thăm chính thức Việt Nam từ ngày 5-7/4/2015. Sáng 6/4, sau lễ đón chính thức, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng có cuộc hội đàm với Thủ tướng Dmitry Medvedev. Trong không khí hữu nghị, hai bên khẳng định tiếp tục thực hiện nhất quán đường lối tăng cường quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện Việt-Nga, đáp ứng lợi ích lâu dài của nhân dân hai nước cũng như tiếp tục các nỗ lực chung nhằm thúc đẩy hợp tác trong tất cả các lĩnh vực. Hai Thủ tướng đã trao đổi và nhất trí cho rằng các tranh chấp ở Biển Đông cần được giải quyết bằng biện pháp hòa bình trên cơ sở tôn trọng luật pháp quốc tế, trong đó có UNCLOS năm 1982, triển khai đầy đủ và hiệu quả DOC và sớm xây dựng COC ở Biển Đông.

Ấn Độ và Nhật Bản tăng cường hợp tác an ninh biển. Từ ngày 6/4, đối thoại chính sách quốc phòng lần thứ 4 diễn ra dưới sự đồng chủ trì của Bí thư Quốc phòng Ấn Độ R. K. Mathur và Thứ trưởng Quốc phòng Nhật Bản phụ trách các vấn đề quốc tế Hideshi Tokuchi tại thủ đô New Delhi. Tại cuộc đối thoại, hai bên đã đánh giá tổng thể mối quan hệ hợp tác quốc phòng song phương, thảo luận về một số vấn đề hợp tác quốc phòng chiến lược, trong đó có hợp tác sản xuất thủy phi cơ US-2 và tăng cường hợp tác an ninh biển.

Hải quân Indonesia và Mỹ tập trận chung. Từ ngày 6-10/4, cuộc tập trận chung diễn ra tại đảo Batam, nhằm nâng cao năng lực và tính chuyên nghiệp của binh lính thuộc Lực lượng đặc nhiệm Indonesia. Tư lệnh Lực lượng đặc nhiệm Indonesia, Thiếu tướng Freddy Ardianzah cho biết phía Indonesia triển khai lực lượng lính thủy đánh bộ trinh sát đặc biệt của Hải quân cùng các máy bay CN-212, CN235-MPA, máy bay trực thăng Bolco, trong khi Mỹ triển khai các binh sĩ MARSOC và máy bay Orion. Cũng trong thời gian này, Indonesia và Mỹ đang tiến hành một cuộc tập trận khác tại tỉnh Đông Java.

Phân tích và đánh giá

“Vì sao Trung Quốc công khai mục đích bồi đắp ở Biển Đông” của Greg Torode

Bộ Ngoại giao Trung Quốc tuần trước đã công bố kế hoạch chi tiết, thông báo việc cải tạo đảo, xây dựng công trình tại quần đảo Trường Sa trên Biển Đông sẽ phục vụ nghiên cứu khoa học, quan sát khí tượng, bảo vệ môi trường và cung cấp dịch vụ nghề cá. Các cơ sở hỗ trợ điều hướng, trú ẩn, tìm kiếm và cứu hộ cũng đang được xây dựng.

Mặc dù Bộ Ngoại giao Trung Quốc không nêu cụ thể đơn vị nào sẽ bảo vệ các cơ sở này, nhưng các chuyên gia cho rằng nhiệm vụ này là của lực lượng cảnh sát biển, đơn vị đi đầu trong nỗ lực thực thi yêu sách chủ quyền của Trung Quốc tại Biển Đông, chứ không phải là của lực lượng hải quân.

“Họ đang cố gắng tạo ra một vỏ bọc dân sự cho các hoạt động cải tạo đảo nhưng tôi nghĩ mọi người sẽ sớm nhìn rõ và hiểu bản chất của các hoạt động này là gì”, nhà nghiên cứu Ian Storey, chuyên gia về Biển Đông tại Viện Nghiên cứu Đông Nam Á ở Singapore, nhận định.

Theo ông Storey, các công trình một khi hoàn thành sẽ giúp Trung Quốc không chỉ tăng cường sức mạnh quân sự mà còn thúc đẩy hoạt động thăm dò dầu khí và đánh bắt cá trong khu vực. Và dường như Trung Quốc cũng không che giấu mục đích này khi cho rằng các đảo và bãi đá ở quần đảo Trường Sa còn “đáp ứng nhu cầu phòng thủ quân sự” của Trung Quốc.

Điều này sẽ là mối lo ngại đối với tất cả các nước giáp Biển Đông “bất kể họ có tuyên bố chủ quyền hay không”, ông Storey nói, đồng thời gọi đây là sự thay đổi lớn nhất nguyên trạng khu vực trong nhiều thập niên.

Ngoài ra, một số chuyên gia cho rằng tốc độ cải tạo đất ở Trường Sa cho thấy Trung Quốc đang tìm cách củng cố tính pháp lý cho những tuyên bố của Bắc Kinh trong khu vực sau khi Philippines đưa vụ việc lên Tòa Trọng tài Quốc tế (PCA) ở La-Hay.

“Bằng cách thực hiện dự án cải tạo đảo, Trung Quốc về cơ bản đang tìm cách phá hủy chứng cứ”, chuyên gia Ian Storey nhận định.

Còn Bonnie Glaser, nhà phân tích chiến lược tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, trụ sở Washington, cho rằng giới chức Mỹ cần tìm chiến thuật mới để gây áp lực với Trung Quốc, ngăn xảy ra xung đột quân sự toàn diện, “Họ cần tìm những cách thức mới nhằm ngăn Trung Quốc sử dụng những thực thể được cải tạo để ép buộc và đe dọa các nước láng giềng.”

“Một nguy cơ khác trong vấn đề Biển Đông” của Nina Hachigian

Khi nhắc đến Biển Đông, chúng ta thường chỉ chú ý đến vấn đề tranh chấp lãnh thổ tại đây, tuy nhiên cũng có một nguy cơ khác rất cần sự quan tâm của các quốc gia trong khu vực và cộng đồng quốc tế: đó là sự xuống cấp của môi trường biển. Gần đây, Nhà trắng đã cho ra một bản kế hoạch hành động về vấn đề Đánh bắt cá bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) trong đó nhấn mạnh lợi ích của Mỹ trong việc giải quyết thách thức này trước khi quá muộn.

Đông Nam Á là khu vực có đa dạng sinh học biển xếp hạng bậc nhất trên thế giới, đây là nguồn sống của hàng nghìn loài thực vật và động vật khác nhau. Tuy nhiên, môi trường biển tại khu vực, hay nói rộng hơn, là an ninh thực phẩm cho người dân tại khu vực, đang bị đe dọa. IUU đang diễn ra tràn lan. 4% ngư trường cá tại Biển Đông đã biến mất và 70%  rạn san hô đang ở trong tình trạng trung bình hoặc không đảm bảo.

Danh sách các loài đang bị đe dọa tại Biển Đông ngày một dài, nhưng các tác động lên hệ sinh thái mong mang tại khu vực vẫn đang tiếp diễn. Hoạt động cải tạo đảo trên diện rộng của Trung Quốc, nạo vét đáy biển và tất cả những sinh vật nào sống ở đó nhằm biến các rạn san hô thành đảo, càng khiến bức tranh chung thêm ảm đạm.

Quy mô thiệt hại là rất lớn, tuy nhiên vẫn chưa quá muộn để các nước cứu lấy vùng biển này và đảm bảo an ninh lương thực cho khu vực. Biển có khả năng tự phục hồi và các quốc gia Đông Nam Á biết cách để giải quyết vấn đề này như thế nào. Từng quốc gia riêng lẻ đã bắt đầu hành động. Indonesia gần đây đã bắt đầu thực thi nhất quán hơn lệnh cấm IUU. Philippines đã đề ra các hình phạt nghiêm khắc cho hành vi đánh bắt trộm. Việc Trung Quốc ban hành lệnh cấm sử dụng món súp vây cá mập tại các buổi chiêu đãi chính thức đã giúp giảm hoạt động mua bán loài này, cùng với đó, các biện pháp trừng phạt dành cho các hãng hàng không chuyên chở sụn vây cá mập cũng là một bước đi đúng hướng.

Tuy nhiên, bởi cá là loài di chuyển qua lại giữa các vùng lãnh hải, do vậy chỉ có các giải pháp chung của khu vực mới có thể thực sự hiệu quả. Tại Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á, lãnh đạo các quốc gia ASEAN, Úc, Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật, Hàn Quốc, New Zealand, Nga và Mỹ đã tụ họp lại với nhau và cùng tái khẳng định mục tiêu của mình trong cuộc chiến chống buôn bán động vật hoang dã và bảo tồn đa dạng sinh học tại khu vực. Trong các giải pháp được đề ra, Tuyên bố của Thượng đỉnh Đông Á nhấn mạnh đến việc cần phải có yếu tố hợp tác quốc tế và hội nhập quốc tế. Các quốc gia Châu Á cần phối hợp cùng nhau để hoàn thành những mục tiêu trên, và lấy đó làm cơ sở để hướng tới những kỳ vọng lớn hơn.

Mỹ cũng sẵn sàng ủng hộ ASEAN trong nỗ lực này. Tháng trước, Nhóm Công tác về cuộc chiến chống IUU và gian lận thủy sản, dưới sự chủ trì của Bộ Ngoại giao và Bộ Thương mại, đã công bố một kế hoạch mới, trong đó nêu bật hai thỏa thuận hợp tác có thể giải quyết vấn đề này. Thứ nhất, Hiệp định Đối tác Kinh tế Chiến lược xuyên Thái Bình Dương (TPP) đang có bước đi đúng hướng trong việc thực hiện các biện pháp bảo vệ môi trường chưa từng có tiền lệ, bao gồm việc hạn chế trợ cấp cho hoạt động nghề cá và đưa ra các cam kết trong cuộc chiến chống IUU cũng như thúc đẩy quản lý bền vững nguồn cá. Thứ hai, Mỹ đang giúp thúc đẩy Thỏa thuận về các biện pháp dành cho các quốc gia hải cảng (Port State Measures Agreement), đây cũng là thỏa thuận đầu tiên có đề ra những tiêu chuẩn tối thiểu để các quốc gia có thể ngăn chặn các hải sản IUU tiếp cận các cảng. USAID cũng đã phối hợp với các quốc gia ASEAN về nghề cá và quản lý các khu vực biển được bảo tồn, và chúng ta sẽ sử dụng các kiến nghị của Nhóm Công tác để tăng cường hơn nữa hợp tác trong việc ngăn chặn IUU.

“Sức mạnh ngày càng tăng của hải quân Trung Quốc” của  Jeremy Page

Văn phòng Tình báo Hải Quân Mỹ hôm 9/4 lần đầu tiên kể từ năm 2009 công bố bản báo cáo khảo sát năng lực của hải quân Trung Quốc, cho thấy quy mô khổng lồ so với hải lực của các nước láng giềng. Dưới đây là một số thống kê được dẫn từ báo cáo:

i) Lực lượng cảnh sát biển và chấp pháp trên biển của Trung Quốc hiện có quy mô lớn hơn cả Nhật Bản, Việt Nam, Indonesia, Malaysia và Philippines cộng lại. Trong khoảng thời gian từ năm 2012 đến 2015, cảnh sát biển của nước này được biên chế thêm 50 tàu mới, nâng số lượng tàu trong hạm đội lên 25%.

ii) Giai đoạn 2013 - 2014, Trung Quốc triển khai nhiều tàu chiến hơn bất kỳ quốc gia nào. Xu hướng này dự kiến tiếp diễn trong giai đoạn 2015 - 2016.

iii) Phạm vi hoạt động của tên lửa đất đối không và tên lửa hành trình chống hạm của Trung Quốc ngày càng được nâng cao. Luyang III, lớp tàu khu trục mới nhất của Bắc Kinh, còn được trang bị cả tên lửa hành trình siêu thanh YJ-18. Ông Andrew Erickson từ Đại học Hải chiến Mỹ từng nhận định loại tên lửa này “đặt ra thách thức an ninh chưa từng có đối với hệ thống phòng không của Mỹ và đồng minh”.

iv) Trung Quốc hiện sở hữu 5 tàu ngầm hạt nhân tấn công, 4 tàu ngầm hạt nhân trang bị tên lửa đạn đạo và 57 tàu ngầm chạy bằng động cơ diesel. Đến năm 2020, số lượng tàu ngầm dự kiến tăng lên hơn 70 chiếc.

v) Hải quân sẽ sớm đảm nhận vai trò trung tâm trong thế răn đe hạt nhân của Bắc Kinh khi lực lượng này có thể triển khai hệ thống tên lửa liên lục địa cùng tàu ngầm tuần tra tên lửa đạn đạo. Báo cáo viết.“Trong những năm sắp tới, việc ra mắt các tàu sân bay, tàu ngầm tên lửa đạn đạo, tàu đổ bộ cỡ lớn sẽ thay đổi hoàn toàn phương thức hoạt động của hải quân Trung Quốc.”

“Chính sách của Mỹ tại Biển Đông” của Bonnie S. Glaser

Mặc dù hiện Trung Quốc đã phần nào đó giảm bớt mức độ trong các chiến thuật đe dọa của họ, nhưng nước này vẫn đang tiếp tục tìm cách có sự kiểm soát rõ ràng hơn trên vùng biển và vùng trời Biển Đông. Đặt trong bối cảnh tình hình hiện tại ở Biển Đông, Mỹ nên thực hiện những bước đi sau:

i) Trong bối cảnh tiến trình xây dựng Bộ Quy tắc Ứng xử (COC) giữa ASEAN và Trung Quốc đang bị đình trệ, Mỹ nên khuyến khích ASEAN tự xây dựng một COC riêng của mình trong đó có các biện pháp giảm thiểu rủi ro và một cơ chế giải quyết tranh chấp. Sau đó, Mỹ nên phối hợp với ASEAN để thuyết phục Bắc Kinh ký và thực hiện COC này.

ii) Mỹ nên tiếp tục hỗ trợ Philippines và Việt Nam nâng cao năng lực quản lý và năng lực đảm bảo an ninh vùng biển của mình, ví dụ như thông qua việc cung cấp các hệ thống giám sát có hiệu quả hơn, để họ có thể ngăn chặn và đối phó với các hành động xâm nhập của Trung Quốc và Vùng Đặc quyền Kinh tế (EEZ) của mình. Mỹ cũng nên có những biện pháp hỗ trợ tương tự dành cho Malaysia nếu được yêu cầu.

iii) Mỹ nên chuẩn bị sẵn sàng đối phó với các hành động cưỡng ép trong đó có việc sử dụng các tàu hải quân Mỹ để ngăn chặn Trung Quốc tiếp tục sử dụng các tàu bán quân sự “vỏ trắng”. Các cách đối phó khác, ví dụ như áp đặt các biện pháp trừng phạt kinh tế lên các công ty năng lượng Trung Quốc nếu họ tiến hành khoan dầu tại các vùng biển tranh chấp, cũng có thể được áp dụng nhưng không nên đề ra chi tiết ngay từ ban đầu.

iv) Mỹ cần phải tuyên bố công khai và rõ ràng rằng việc Bắc Kinh công bố Vùng Nhận dạng Phòng không (ADIZ) tại Biển Đông sẽ chỉ làm mất ổn định khu vực và Washington sẽ không công nhận tuyên bố này của Trung Quốc.

v) Để giảm thiểu nguy cơ xảy ra sự cố giữa lực lượng Mỹ và Trung Quốc, giới quân sự của hai nước cần thực thi cam kết chung đó là ký kết thỏa thuận về các cuộc đụng độ không-đối-không vào cuối năm nay.

“Hoạt động cải tạo đảo - bước đi sai lầm của Trung Quốc?”

Trong những năm qua, Trung Quốc ngày càng quyết liệt hơn trong việc áp đặt yêu sách tại Biển Đông, cùng với đó là không thừa nhận yêu sách của các quốc gia khác và gây hấn với tàu của họ tại các vùng biển xa bờ. Và những hình ảnh vệ tinh gần đây là minh chứng rõ ràng nhất về việc Trung Quốc đang hung hăng như thế nào trong việc tạo dựng tầm ảnh hưởng tại Biển Đông và khiến cho viễn cảnh về một cách giải quyết thông qua kênh ngoại giao cho tranh chấp lãnh thổ tại đây ngày càng trở nên mờ mịt.

Các chuyên gia cho rằng hoạt động cải tạo đảo không giúp gì cho yêu sách pháp lý của Trung Quốc tại đây, nhưng “một chấm đất nhỏ” có thể giúp Trung Quốc thiết lập sự hiện diện, từ đó làm cơ sở để Trung Quốc có thể tận dụng nhằm khẳng định quyền kiểm soát lãnh thổ một cách rõ ràng hơn. Trong những năm gần đây, Trung Quốc đã và đang mở rộng lực lượng hải quân và tăng cường tuần tra tại Biển Đông.

Tháng trước, Đô đốc Harry Harris, Tư lệnh Hạm đội Thái Bình Dương nói rằng “hoạt động cải tạo đảo chưa từng có tiền lệ” đã làm dấy lên “những quan ngại thực sự về ý đồ của Trung Quốc,” và vào ngày 9/4, Tổng thống Obama đã cáo buộc Trung Quốc sử dụng “quy mô và sức mạnh vượt trội” của mình để gây sức ép lên các quốc gia láng giềng nhỏ hơn. Đương nhiên là Trung Quốc, với vị thế như là một cường quốc đang trỗi dậy, muốn có vai trò lớn hơn tại Châu Á, nhưng thái độ của họ với các quốc gia láng giềng và việc họ từ chối tham gia đàm phán về tranh chấp là những dấu hiệu đáng báo động.

Kết quả là hầu hết các quốc gia tại Châu Á đều tìm cách xây dựng mối quan hệ gần gũi hơn với Mỹ, quốc gia vẫn giữ vị trí số một về sức mạnh hải quân tại khu vực. Không một quốc gia nào, kể cả Mỹ, mong muốn đẩy Trung Quốc ra khỏi khu vực tranh chấp, nhưng các cuộc đối đầu trên biển cần phải được loại trừ. Một cách giải quyết khả thi đó là thông qua hoạt động khai thác chung nguồn dầu khí tại đây, cũng như thiết lập một bộ quy tắc ứng xử có ràng buộc để quản lý các vấn đề liên quan tới hàng hải và ngăn chặn các hành vi xâm chiếm lãnh thổ. Các bên yêu sách khác cũng nên ủng hộ cho biện pháp sử dụng trọng tài mà Philippines đã khởi xướng.

Một thập kỷ trước, các quan chức Mỹ đã hy vọng Trung Quốc sẽ trở thành một “cổ đông” có trách nhiệm trong việc duy trì hệ thống hậu Chiến tranh Lạnh - hệ thống đã giúp đảm bảo tự do hàng hải và thương mại tại các vùng biển tại Châu Á. Nhưng theo thời gian, giờ đã đến lúc Mỹ đóng một vai trò với mức độ thận trọng nhất định nhằm ngăn cản Trung Quốc sử dụng sức mạnh của mình với các quốc gia Châu Á nhỏ bé hơn./.