Động thái của các quốc gia

+ Trung Quốc:

Trung Quốc kiên quyết không chấp nhận vụ kiện. Phát biểu trong cuộc họp báo thường kỳ của Bộ Ngoại giao Trung Quốc hôm 5/7, Người phát ngôn Hồng Lỗi tuyên bố: “Quan điểm của Trung Quốc là các bên liên quan trực tiếp giải quyết tranh chấp thông qua đàm phán và tham vấn. Về chủ quyền lãnh thổ và các quyền lợi biển, Trung Quốc không chấp nhận thủ tục giải quyết của bên thức ba hay các giải pháp mang tính áp đặt. Các quốc gia không liên quan cần giữ vững cam kết không chọn bên trong tranh chấp, thận trọng trong lời nói và hành động.”

Trung Quốc thúc giục Mỹ không can dự vấn đề Biển Đông. Phát biểu tại một đối thoại về Biển Đông do Viện Carnegie Endowment phối hợp Đại học Bắc Kinh tổ chức hôm 5/7 tại Washington D.C, ông Đới Bỉnh Quốc, nguyên ủy viên Quốc vụ Viện Trung Quốc, ngang nhiên tuyên bố: “Các tài liệu lịch sử của Trung Quốc và các nước phương Tây đã chứng minh Trung Quốc là nước đầu tiên phát hiện, đặt tên, khai thác và quản lý các đảo ở Biển Đông và Trung Quốc đã thực thi chủ quyền một cách hòa bình và hiệu quả đối với khu vực này.” Theo ông Đới, “Tranh chấp Biển Đông cần phải được hạ nhiệt. Trước tiên, cần ngừng ngay vụ kiện trọng tài mà Philippines khởi xướng. Thứ hai, Mỹ - Trung không có tranh chấp lãnh thổ và xung đột lợi ích ở Biển Đông. Do đó, không nên để vấn đề này ảnh hưởng đến quan hệ hai nước.” Ngoài ra, ông này cũng đưa ra một số đánh giá: (i) nếu Mỹ không công nhận chủ quyền của Trung Quốc đối với Trường Sa thì cũng giữ vững cam kết không đứng về bên nào trong tranh chấp; (ii) các nước không nên coi Biển Đông là vấn đề chiến lược hoặc diễn giải hành động của Trung Quốc theo các học thuyết của phương Tây về quan hệ quốc tế và lịch sử (iii) Mỹ cần giảm mức độ can thiệp sâu vào vấn đề Biển Đông. Trung Quốc không bị hăm dọa bởi hành động của Mỹ, thậm chí nếu Mỹ có triển khai 10 tàu sân bay tới khu vực. Ngoài ra, nếu Mỹ can thiệp vào vấn đề này sẽ khiến các nước cho rằng Mỹ đang chọn bên. Một nguy cơ lớn là Mỹ sẽ vô tình bị cuốn vào rắc rối và sẽ phải trả giá rất đắt; (iv) Mỹ - Trung cần tìm ra cách thức quản lý bất đồng một cách hiệu quả; (v) Mỹ - Trung cần mở rộng nghị trình tích cực về vấn đề biển. Hai nước đều ủng hộ tự do hàng hải và hàng không ở Biển Đông.

Đài Loan lên tiếng về vụ kiện ở Biển Đông. Phát ngôn viên chính quyền Đài Loan Hoàng Trọng Ngạn hôm 5/7 cho hay Đài Loan đang theo dõi chặt chẽ vụ kiện và đã có chuẩn bị trước các kịch bản. Ông Ngạn khẳng định lập trường 3 điểm của Đài Loan: (i) các bên cần đưa ra yêu sách căn cứ vào Luật pháp Quốc tế’; (ii) các bên yêu sách đều phải tôn tự do hàng hải và tự do hàng không trên Biển Đông; (iii) các bên yêu sách cần giải quyết tranh chấp bằng phương thức hòa bình và Đài Loan cần được tham gia vào cơ chế đa phương giải quyết tranh chấp. Trong khi đó, phát biểu tại phiên điều trần tại Ủy ban Đối ngoại và Quốc phòng của Viện Lập pháp Đài Loan hôm 7/7, Bộ trưởng Quốc phòng Đài Loan Phùng Thế Khoan cho hay quân đội đã có biện pháp ứng phó, đồng thời cũng đang tăng cường khả năng phản ứng ngay lập tức trước mọi diễn biến có thể xảy ra sau khi PCA ra phán quyết.

+ Việt Nam:

Việt Nam phản đối Trung Quốc tập trận ở Hoàng Sa. Về việc Trung Quốc thông báo sẽ tiến hành tập trận từ ngày 5-11/7/2016 với phạm vi bao trùm quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam, Người Phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Lê Hải Bình  ngày 4/7 nêu rõ: “Hành động này của phía Trung Quốc một lần nữa xâm phạm nghiêm trọng chủ quyền của Việt Nam đối với quần đảo Hoàng Sa, đi ngược lại nhận thức chung của Lãnh đạo Cấp cao hai nước, vi phạm luật pháp quốc tế trong đó có UNCLOS 1982 và DOC ở Biển Đông. Việt Nam phản đối mạnh mẽ và yêu cầu Trung Quốc tôn trọng chủ quyền của Việt Nam, hành xử có trách nhiệm, chấm dứt ngay và không có những hành động làm gia tăng căng thẳng tại khu vực.”

+ Philippines:

Philippines sẽ thận trọng với viện trợ của Trung Quốc. Phát biểu tại diễn đàn Tapatan hôm 4/7, Ngoại trưởng Philippines Perfecto Yasay cho hay Philippines hoan nghênh mọi khoản viện trợ của các nước dành cho Manila để phát triển các dự án cơ sở hạ tầng hoặc xây dựng quan hệ thương mại. Tuy nhiên, về các khoản viện trợ của Trung Quốc, tân Ngoại trưởng Philippines khẳng định: “Chúng tôi biết rằng điều này sẽ có lợi cho nhân dân chúng tôi. Nhưng chúng tôi sẽ thận trọng với các khoản viện trợ này”. Theo ông Perfecto Yasay, “Chúng tôi phải luôn đảm bảo rằng, ngay cả khi làm vậy, chúng tôi sẽ vẫn giữ vững và bảo vệ lợi ích quốc gia tối thượng của mình. Lợi ích quốc gia không thể được đem ra thỏa hiệp”. Trả lời phỏng vấn hãng AFP hôm 8/7, Ngoại trưởng Yasay cho hay sau khi Toà trọng tài ra phán quyết về vụ kiện, chính quyền tân Tổng thống Rodrigo Duterte hy vọng sẽ sớm đối thoại với Trung Quốc, kể cả các đàm phán về khai thác chung tài nguyên và ngư trường bên trong vùng EEZ của Philippines, “Chúng ta thậm chí có thể xem xét cách thức cùng khai thác khu vực này: Liệu có thể sử dụng và cùng hưởng lợi từ nguồn tài nguyên trong vùng đặc quyền kinh tế có yêu sách chồng lấn của hai bên.” Ông Yasay cũng ngụ ý rằng chính quyền mới của Philippines sẽ cố gắng duy trì mối quan hệ tốt đẹp với Trung Quốc. Ngày 9/7, Ngoại trưởng Yasay đã giải thích về quan điểm trước đó về "chia sẻ" tài nguyên Biển Đông với Trung Quốc, "Chúng ta cần chờ đợi phán quyết và đánh giá các tác động của nó. Do phán quyết của Tòa không phải để giải quyết vấn đề chủ quyền và phân định biển, có thể vào một thời điểm nào đó trong tương lai, các nước tranh chấp có thể thảo luận về việc khai thác chung và sử dụng các nguồn tài nguyên ở những khu vực tranh chấp, mà không gây phương hại yêu sách của các bên cũng như việc phân định biển theo UNCLOS."

Quan hệ các nước

Philippines sẵn sàng đàm phán với Trung Quốc sau phán quyết của PCA. Phát biểu trước Lực lượng Không quân Philippines tại căn cứ quân sự Clark hôm 5/7, Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte cho biết ông hoàn toàn lạc quan về kết quả vụ kiện, “Nếu phán quyết có lợi cho chúng ta, hãy cùng đàm phán”. Tân Tổng thống Philippines nhấn mạnh muốn duy trì mối quan hệ tốt đẹp với Trung Quốc và  phản đối xung đột vũ trang, “Chúng ta không muốn có chiến tranh. Chiến tranh là một xấu xa.” Ông Duterte cũng nói thêm rằng chính phủ Philippines sẽ tuân thủ phán quyết của tòa dù cho đó là một phán quyết đó gây bất lợi.

Ngoại trưởng Mỹ - Trung bàn về tranh chấp Biển Đông. Trong cuộc điện đàm với người đồng nhiệm Mỹ John Kerry hôm 6/7, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị khẳng định: “Việc Trung Quốc không tham gia và không chấp nhận vụ kiện là để bảo vệ luật pháp quốc tế, tính thượng tôn cũng như toàn vẹn của UNCLOS. Bất kể kết quả vụ kiện thế nào, Trung Quốc kiên quyết bảo vệ chủ quyền lãnh thổ và quyền lợi biển hợp pháp, cũng như hòa bình và ổn định ở Biển Đông. Trung Quốc hy vọng Mỹ giữ cam kết không đứng về bên nào và tránh các hành động và lời nói phương hại tới chủ quyền và lợi ích an ninh của Trung Quốc. Trung Quốc kiên định với việc giải quyết hòa bình tranh chấp thông qua đàm phán với các nước trực tiếp liên quan trên cơ sở sự thật lịch sử và luật pháp quốc tế.” Về phần mình, Ngoại trưởng Kerry bày tỏ hy vọng các bên có thể kiềm chế và Mỹ ủng hộ các bên giải quyết hòa bình tranh chấp bằng phương thức ngoại giao.

Liên Hợp Quốc hối thúc Trung Quốc giải quyết hòa bình tranh chấp. Phát biểu trong cuộc họp báo sau cuộc gặp với Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị tại Bắc Kinh hôm 6/7, Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc Ban Ki-moon tuyên bố, “Trên cương vị Tổng Thư ký , tôi không đưa ra bình luận về vụ kiện và phán quyết sắp được đưa ra. Nhưng tôi đã nhấn mạnh với Ngoại trưởng Vương Nghị rằng các nước liên quan cần giải quyết tranh chấp biển bằng biện pháp hòa bình, tránh leo thang căng thẳng hoặc sự hiểu nhầm có thể phương hại đến môi trường an ninh và sự phát triển trong khu vực.”

Phân tích và đánh giá

“ASEAN cần ra tuyên bố chung sau phán quyết về Biển Đông” của Prashanth Parameswaran

Ngoài việc ra tuyên bố, khối này có thể đưa ra những phản ứng khác, chẳng hạn như đề cập đến phán quyết này trong bản tuyên bố chung sau Hội nghị Bộ trưởng ASEAN diễn ra vào cuối tháng 7, hoặc các quốc gia thành viên tự ra các tuyên bố riêng thể hiện quan điểm của mình với phán quyết. Dù các cách phản ứng trên đều có những ý nghĩa nhất định, nhưng ASEAN vẫn rất cần phải ra một tuyên bố riêng biệt, với tư cách là một hiệp hội của 10 quốc gia Đông Nam Á, đối với phán quyết của tòa.

Về nội dung bản tuyên bố chung, nhiều khả năng ASEAN sẽ không đứng về một quốc gia riêng biệt nào, hoặc thậm chí là ủng hộ kết quả của phiên tòa trong bản tuyên bố. Thay vào đó, bản tuyên bố nhiều khả năng sẽ tập trung vào việc ASEAN hoan nghênh nỗ lực của bất cứ bên nào (bao gồm cả Philippines) trong việc giải quyết hòa bình, theo luật pháp quốc tế các tranh chấp và tái khẳng định yêu cầu với tất cả các nước (kể cả Trung Quốc) tôn trọng luật pháp và các quy trình ngoại giao mà không đe dọa sử dụng vũ lực.

Một tuyên bố như vậy rõ ràng là có lợi cho cả khối. Dù chỉ có 4 thành viên trong khối có tranh chấp trên Biển Đông, tất cả 10 quốc gia ASEAN đều có lợi ích trong việc giải quyết các tranh chấp bằng biện pháp hòa bình và luật pháp thay vì sử dụng vũ lực. Các nước Đông Nam Á cũng rất cần đảm bảo những nguyên tắc cơ bản trên Biển Đông như quyền tự do hàng hải, hàng không được bảo vệ. Hơn nữa, trật tự quốc tế và trật tự khu vực dựa trên luật pháp, trong đó có tòa trọng tài, là thứ duy nhất có thể bảo vệ quyền lợi cho tất cả các quốc gia dù lớn hay nhỏ, tạo ra nền tảng hòa bình, ổn định cho phát triển kinh tế.

Với tư cách là một khối, ASEAN có lợi ích trong việc thể hiện tinh thần đoàn kết trước vấn đề này thay vì chia rẽ. Trong những năm qua, ASEAN đã thể hiện được sự trưởng thành vượt bậc của mình, với vai trò ngày càng lớn hơn trong việc định hình cấu trúc khu vực, thu hút được sự quan tâm của các cường quốc ở châu Á – Thái Bình Dương. Tuy nhiên, xu thế này cũng khiến các trách nhiệm của ASEAN càng trở nên rõ ràng hơn, tác động ngày càng lớn hơn đến vai trò trung tâm đầy bản sắc của khối, điều mà cựu tổng thư ký ASEAN Surin Pitsuwan từng gọi là “thách thức sống còn”.

Việc ra được một bản tuyên bố sau phán quyết của tòa trọng tài là biểu hiện mạnh mẽ cho khả năng của ASEAN trong việc đối mặt với vấn đề Biển Đông dưới sự dõi theo của dư luận quốc tế hiện nay. Bản tuyên bố đó sẽ phát đi một thông điệp rằng ASEAN có thể giải quyết cả những thách thức khu vực và toàn cầu phức tạp nhất, đồng thời củng cố vị thế điểm tựa của mình trong cấu trúc châu Á.

Tuy nhiên, vì nhiều lý do khác nhau, ASEAN cũng có thể không ra một bản tuyên bố về phán quyết. Trong trường hợp đó, khối ít nhất cần đảm bảo rằng những ngôn từ trong bản tuyên bố chung sau Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN lần thứ 49 tổ chức ở Lào vào cuối tháng 7 không đi ngược lại những gì mà họ đã đưa ra trong các bản tuyên bố trước đó.

Ngoài nội dung của các bản tuyên bố, các nước ASEAN cũng cần phải chuẩn bị để đảm bảo rằng sự đồng thuận của khối không bị phá vỡ vào phút chót. ASEAN đơn giản là không thể chấp nhận một sự cố như ở Phnom Penh tái diễn ở Vientiane.

“Cả Trung Quốc và Mỹ đều muốn kiểm soát dư luận ở Biển Đông” của Dingding Chen

Trong khi cả thế giới đang tập trung vào phán quyết của tòa án thì một cuộc chiến đang âm thầm diễn ra: cuộc chiến về dư luận trong vấn đề Biển Đông. Biển Đông không chỉ quan trọng về mặt chiến lược đối với Trung Quốc, Mỹ và các quốc gia liên quan, mà nó còn mang ý nghĩa lớn về việc ai sẽ nắm quyền kiểm soát dư luận về luật quốc tế và trật tự thế giới.

Cho đến nay, Trung Quốc vẫn ở vị thế phòng thủ trong cách tiếp cận về luật quốc tế khi các nhà phân tích quốc tế cho rằng, việc Trung Quốc không tham gia vào phiên tòa ảnh hưởng rất lớn đến hình ảnh quốc tế của nước này. Mỹ và các đồng minh có thể dễ dàng kết luận rằng  Trung Quốc không tôn trọng luật quốc tế.

Dư luận là điều ai sẽ kiểm soát được quyền lực để định ra vấn đề và đưa ra giải pháp. Đó là loại sức mạnh mềm mà đôi khi còn mạnh hơn cả sức mạnh quân sự trong giải quyết xung đột. Về điểm này, từ lâu Trung Quốc vẫn còn yếu. Tuy nhiên, những năm gần đây Trung Quốc đã bắt kịp rất nhanh nhờ sự phát triển của các cơ quan nghiên cứu của Trung Quốc. Sự phát triển nhanh chóng của các cơ quan nghiên cứu Trung Quốc xuât hiện từ 2013. Được mọc lên như nấm, các cơ quan nghiên cứu Trung Quốc đang dần giành được ảnh hưởng quốc tế, đặc biệt là về các lĩnh vực như tranh chấp Biển Đông. Chẳng hạn như các cơ quan nghiên cứu Mỹ đã mở chi nhánh ở Trung Quốc như Trung tâm Nghiên cứu Brookings-Thanh Hoa tại Bắc Kinh, Trung tâm Nghiên cứu Chính sách Toàn cầu Carnegie-Thanh Hoa. Đây đều là hai cơ quan nghiên cứu hàng đầu của Mỹ và đều đóng góp tích cực vào việc tăng cường hiểu biết chung giữa hai nước. Nhận thấy việc bất cân xứng về tầm ảnh hưởng trực tiếp từ quan điểm chính sách của Mỹ, gần đây Trung Quốc đã đầu tư thiết lập các trung tâm nghiên cứu tại Mỹ, chẳng hạn như Viện Nghiên cứu Trung-Mỹ tại Washington với mục đích là “quy tục các học giả Trung Quốc và Mỹ cũng như các nhà thực thi chính sách…mở ra cánh cửa hiểu biết về quan điểm thế giới của nhau”. 

Đây chỉ là điểm khởi đầu cho một xu hướng mới. Các cơ quan nghiên cứu Trung Quốc đã tổ chức trực tiếp các cuộc hội thảo tại Mỹ với hy vọng thảo luận trực tiếp với học giả và giới hoạch định chính sách Mỹ, chẳng hạn như Viện Nghiên cứu Tài chính Chongyang, Đại học Nhân dân Trung Quốc, đã phối hợp với Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Carnegie tổ chức hội thảo về Biển Đông vào 5/7 với sự tham gia của Đới Bỉnh Quốc, nguyên Ủy viên Quốc vụ Viện Trung Quốc và John Negroponte, nguyên Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ. Các cuộc hội thảo như vậy sẽ tiếp tục được tổ chức ở cả hai quốc gia.

Khi sức mạnh trỗi dậy, rõ ràng Trung Quốc sẽ tìm kiếm vị trí trên bàn cờ thế giới và tìm kiếm vai trò viết ra luật chơi.

“Tại sao vụ kiện của Philippines lại có ý nghĩa quan trọng” xã luận trên GMA

Tầm quan trọng

(i) Đây là vụ kiện đầu tiên trong tranh chấp Biển Đông, một khu vực quan trọng về giao thương quốc tế và đang trong tình trạng căng thẳng suốt những thập kỷ qua; (ii) tranh chấp đã làm nổi lên cạnh tranh về quân sự và chính trị giữa Trung Quốc, một quốc gia đang trỗi dậy và Mỹ, quốc gia vốn thống trị từ lâu; (iii) các nhà phân tích Trung Quốc cho rằng Biển Đông nổi lên mang tầm quan trọng đối với Bắc Kinh, đặc biệt là đối với căn cứ hải quân Hải Nam, sẽ mang ý nghĩa lớn đối với chiến lược răn đe hạt nhân trong tương lai của Trung Quốc.

Vấn đề liên quan đến vụ kiện

(i) Trung Quốc liên tục cảnh báo Philippines về vụ kiện và từ chối tham gia điều trần tại tòa. Trung Quốc cho rằng tòa không có thẩm quyền, quyền lịch sự và chủ quyền của Trung Quốc có trước UNCLOS; (ii) UNCLOS không giải quyết vấn đề chủ quyền nhưng lập ra các quy định để các nước có thể đưa ra yêu sách cũng như hành vi trên biển; (iii) Trung Quốc và Philippines đều là thành viên của UNCLOS, Mỹ không phê chuẩn UNCLOS nhưng vẫn công nhận đó là tập quán luật pháp quốc tế, bao gồm cả việc tuần tra ở Biển Đông.

Vấn đề chính của vụ kiện

(i) Vụ kiện của Manila dựa trên 15 điểm nhằm xác định rõ quyền của mình trong vùng EEZ. Vụ kiện thách thức các hoạt động của Trung Quốc: đánh bắt, hoạt động tuần tra cũng như hoạt động cải tạo và xây dựng của Trung Quốc trên 7 thực thể ở Trường Sa. Vụ kiện cũng thách thức hoạt động kiểm soát của Trung Quốc ở bãi Scarborough, chứng minh thực thể này nằm hoàn toàn trong vùng EEZ của Philippines; (ii) mọi phán quyền về tính pháp lý của đường 9 đoạn sẽ được theo dõi sát sao; (iii) các luật sư của Philippines cũng cho rằng không một hòn đảo, bãi cạn và bãi san hô nào ở quần đảo Trường Sa có đủ điều kiện được hưởng EEZ.

Điều xảy ra tiếp theo

(i) UNCLOS không có cơ chế thực thi luật pháp và các chuyên gia pháp lý cho rằng vẫn chưa rõ có thể làm gì trong trường hợp Trung Quốc phớt lờ phán quyết; (ii) quan chức Trung Quốc không loại trừ hành động quân sự để khẳng định chủ quyền, bao gồm hoạt động xây dựng ở bãi cạn Scarborough hay áp đặt ADIZ ở Biển Đông. Họ cũng cảnh báo về hoạt động tăng cường hiện diện quân sự của Mỹ trong tương lai ở khu vực; (ii) phản ứng của Mỹ có thể sẽ là tăng cường tần suất tuần tra tự do hàng hải và quyền bay qua ở Biển Đông, tăng cường hỗ trợ quốc phòng cho các quốc gia Đông Nam Á; (iii) các quốc gia yêu sách khác, đặc biệt là Việt Nam, đang được giới quan sát theo dõi sát sao về việc liệu họ có thực hiện hành động tương tự chống lại Trung Quốc hay không. Hà Nội đang củng cố các lập luận pháp lý về khả năng đó và các quan chức vẫn không loại trừ khả năng này.

“Phản ứng của Trung Quốc sau phán quyết của Tòa” của Lyle J. Morris

Ngay sau khi có phán quyết - giả sử là PCA phán quyết có lợi cho Philippines như dự đoán, Trung Quốc nhiều khả năng sẽ bắt đầu một chiến dịch tuyên truyền mạnh mẽ tố cáo phán quyết này là không có giá trị và Trung Quốc sẽ tuyên bố không tuân theo phán quyết. Trung Quốc cũng sẽ vận động càng nhiều quốc gia ủng hộ càng tốt nhằm củng cố lập trường của họ đối với cách dàn xếp của PCA - điều mà họ đã làm. 

Những hành vi cụ thể của Trung Quốc trong thời gian tới rất khó có thể dự đoán. Điều ít có khả năng nhất là Trung Quốc sẽ xuống thang các hoạt động của họ. Nếu điều này diễn ra, nghĩa là Trung Quốc nhận thức rõ về những hậu quả của việc mang tiếng xấu và thể hiện với thế giới rằng họ tuân thủ các thông lệ quốc tế và các quy định của UNCLOS. 

Một viễn cảnh nhiều khả năng xảy ra hơn, viễn cảnh sẽ đẩy Trung Quốc vào tình trạng xung đột trực tiếp với các quốc gia trong khu vực và Mỹ, đó là Trung Quốc quyết định phản ứng kịch liệt hơn để bảo vệ các tuyên bố chủ quyền của họ. Họ có thể tuyên bố thiết lập ADIZ trên Biển Đông. Trung Quốc có thể bắt đầu cải tạo các thực thể do họ đang chiếm đóng hoặc các thực thể mới, chưa có ai chiếm đóng, trong đó có xét đến bãi cạn Scarborough. Trung Quốc cũng có thể vẽ những đường cơ sở xung quanh các thực thể tại quần đảo Trường Sa như là một cách thể hiện quyền tài phán và các quyền khác của họ đối với những thực thể này. 

Trung Quốc có thể đẩy mạnh tiến trình tìm kiếm một giải pháp ngoại giao. Nhiều khả năng nhất có lẽ là Trung Quốc sẽ tiếp cận tân Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte nhằm thuyết phục ông này đồng ý đàm phán song phương về vấn đề chủ quyền đối với các thực thể trên Biển Đông. Trung Quốc cũng có thể sẽ nỗ lực gia tăng ảnh hưởng đối với các nước thành viên ASEAN nhằm chặn trước những nỗ lực gây sức ép buộc Trung Quốc thay đổi chiến thuật và hành vi của họ. Trung Quốc có thể đồng ý chấp nhận COC với ASEAN để làm dịu bớt nỗi lo sợ về ý định của Trung Quốc trong khu vực. Tuy nhiên, điều này chỉ có thể xảy ra nếu các nước ASEAN chịu xuống nước để cho phép Trung Quốc tự do hoạt động. 

Cuối cùng, nếu phán quyết không công nhận những giải thích mang tính bành trướng của Trung Quốc đối với quyền lãnh hải của các đá và thực thể nửa nổi nửa chìm tại Biển Đông thì các nước khác có tranh chấp lãnh hải với Trung Quốc, như Việt Nam chẳng hạn, có thể kiện Trung Quốc lên PCA. Một phán quyết của PCA không công nhận tính hợp pháp của những tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc có thể mang lại một khuôn mẫu chi tiết về trình tự thủ tục (hoặc án lệ) cho các quốc gia khác đưa các tranh chấp tại Biển Đông ra PCA. 

Đối với Mỹ, một phán quyết có lợi cho Philippines có thể mang lại cơ sở pháp lý cho Mỹ phản ứng mạnh mẽ hơn đối với hoạt động áp bức và xâm lấn của Trung Quốc trong EEZ của Philippines. Với tư cách một quốc gia đồng minh hiệp ước, Mỹ có cơ sở pháp lý quốc tế mạnh mẽ để phản ứng với những hành vi xâm lấn chủ quyền lãnh hải của Philippines.

“Mỹ và Trung Quốc có thể cùng hợp tác ở Biển Đông?” của Christopher Yung và Wang Dong

Trái với quan điểm phổ biến hiện nay, cả Trung Quốc và Mỹ đều có tiềm năng hợp tác ở Biển Đông hơn bao giờ hết.

Trung Quốc và Mỹ đều có lợi ích chung về nguyên tắc tự do hàng hải (FON). Mặc dù hai bên có những bất đồng về những hoạt động của FON nhưng nó cũng đem lại cho cả hai bên những lợi ích cụ thể từ những hoạt động kinh tế liên quan đến biển cũng như sự ổn định trên biển và việc sử dụng biển để tăng cường và bảo vệ lợi ích quốc gia. Điều này không phải là nhằm chối bỏ những bất đồng lớn về ưu tiên biển của mỗi quốc gia.

Trung Quốc và Mỹ có những khác biển cơ bản về tư tưởng về bản chất và ý nghĩa của biển. Tư duy mang tính lịch sử đối với Trung Quốc hiện nay, biển chính là khu vực đầu tiên và trước hết mà kẻ thù gây ra mối đe dọa và cũng là nơi xuất phát cho thế kỷ xỉ nhục của nước này. Trái lại, Mỹ lại coi biển là vùng đệm ngăn chặn mối đe dọa đồng thời là công cụ để phát huy và đẩy mạnh lợi ích của mình.

Sự khác biệt về quan điểm và lợi ích là tình thế lưỡng nan về an ninh khi một siêu cường bị thách thức bởi một quốc gia đang lên, còn được gọi là Bẫy Thucydikes. Ngoài ra, một sự thật là tất cả những điểm nóng hiện nay hay những viễn cảnh xung đột giữa hai quốc gia đều tập trung ở các vấn đề biển. Cả hai quốc gia đều có thể vướng vào viễn cảnh xung đột ở Đài Loan, Biển Đông hay Hoa Đông. Tuy nhiên, những lợi ích chung trong vấn đề biển đủ để đảm bảo sự cân nhắc nghiêm túc về việc tăng cường những chương trình hợp tác hiện có giữa hai quốc gia và giảm đi những căng thẳng.

Trong chuyến thăm của ông Obama tới Trung Quốc vào tháng 11/2014, hai bên đã ký biên bản ghi nhớ về chống va chạm trên biển. Phụ lục về chống va chạm trên không cũng đã được ký kết trong chuyên thăm của chủ tịch Tập Cận Bình tới Mỹ vào tháng 9/2015. Lúc này, hai bên cần đảm bảo mọi thỏa thuận cần phải được tuân thủ. Hai bên thậm chí có thể xem xét việc huấn luyện chung hoặc riêng rẽ cho thủy thủ, phi công. Mỹ và Trung Quốc nên xây dựng các hoạt động hợp tác hiện tại cho lực lượng cảnh sát biển từng quốc gia, trong khi đó nếu có thể, duy trì và mở rộng hợp tác chống ô nhiễm, bảo vệ đại dương, nghiên cứu khoa học biển và ngăn ngừa thạm họa trên biển.

Ngoài ra, hai bên có thể mở rộng hợp tác quân sự, hoạt động này đã được thực hiện trong lĩnh vực biển. Cụ thể, Mỹ cần tính đến việc mời Trung Quốc tham gia các cuộc tập trận như diễn tập Hợp tác huấn luyện và sẵn sàng chiến đấu trên biển (CARAT) được thực hiện hàng năm với các quốc gia Đông Nam Á. Trung Quốc và Mỹ cũng cần hợp tác thành lập nhóm làm việc chung tại ASEAN để thảo luận đối thoại và hợp tác an ninh biển. Tăng cường những nỗ lực hợp tác trên sẽ đảm bảo được rằng, dù lợi ích trên biển mỗi bên có khác nhau nhưng lợi ích chung trong việc đảm bảo sự ổn định mới là điều quan trọng hàng đầu./.