Biển Đông tuần qua (từ 16/4-22/4)

I. Động thái của các quốc gia

+ Trung Quốc:

Trung Quốc thả 21 ngư dân và một tàu cá Việt Nam. Theo thông tin từ Bộ Ngoại giao Việt Nam ngày 20/4, phía Trung Quốc thông báo đã thả 21 ngư dân và 1 tàu cá của Việt Nam. Bộ Ngoại giao Việt Nam cũng cho biết sẽ tiếp tục làm việc với phía Trung Quốc về tàu cá còn lại.

Trung Quốc khẳng định chủ quyền đối với bãi cạn Scarborough (đảo Hoàng Nham). Ngày 13/4 tại Bắc Kinh, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lưu Vi Dân nói, đảo Hoàng Nham là lãnh thổ vốn có của Trung Quốc, nguyên nhân dẫn đến vụ đối đầu giữa tàu chiến Phi-lip-pin và tàu hành pháp Trung Quốc tại vùng biển đảo Hoàng Nham là vì phía Phi-lip-pin đến quấy nhiễu ngư dân tàu đánh cá Trung Quốc, xâm phạm chủ quyền Trung Quốc, trái với nhận thức chung về giữ gìn hoà bình ổn định ở Biển Đông, không phức tạp hoá và mở rộng hoá vụ việc. Lưu Vi Dân nhấn mạnh, Trung Quốc cử tàu công vụ đến vùng biển đảo Hoàng Nham là hoạt động hành pháp bình thường, cũng là để bảo vệ an toàn ngư dân và tàu đánh cá.

Trung Quốc điều tàu ngư chính tới vùng tranh chấp ở Biển Đông. Tàu Ngư Chính 310 xuất phát từ Quảng Châu hôm 18/4, đến trưa ngày 20/4 đã tới gần bãi cạn Scarborough. Theo thông báo của Cục Nghề cá thuộc Bộ Nông nghiệp Trung Quốc, Ngư Chính 310 sẽ tuần tra tại những vùng nước quanh bãi cạn Scarborough. Đây là tàu tuần tra nghề cá hiện đại nhất của Trung Quốc nặng 2.580 tấn, được trang bị công nghệ tối tân và có tốc độ nhanh nhất trong số các tàu ngư chính của Trung Quốc.

Trung Quốc yêu cầu tàu khảo cổ của Philippines rời khu vực bãi cạn Scarborough. Ngày 16/4, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lưu Vi Dân tuyên bố “Theo Công ước quốc tế và pháp luật Trung Quốc, bất cứ tổ chức và cá nhân nào đều không được tiến hành hoạt động loại này khi chưa được Chính phủ Trung Quốc cho phép, Trung Quốc yêu cầu tàu khảo cổ này lập tức rời khỏi vùng biển đảo Hoàng Nham”.

Trung Quốc lại triệu mời đại diện ngoại giao Philippines để phản đối.Hôm 18/4, Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Phó Oánh đã triệu khẩn cấp Đại biện lâm thời Philippines Alex Chua tới để phản đối phản đối hành động “quấy rối” của phía Philippines đối với các tàu cá Trung Quốc trong khi hoạt động ở khu vực Bãi đá Scarborough, khu vực tranh chấp giữa hai bên ở Biển Đông. Đây là lần thứ hai mà đại diện sứ quán Philippines tại Bắc Kinh bị triệu mời về vụ này. Bà Phó Oánh nhấn mạnh “việc các tàu quân sự của Philippines quấy nhiễu ngư dân và tàu cá Trung Quốc khiến Bắc Kinh đặc biệt quan tâm. Chúng tôi hy vọng phía Manila tôn trọng cam kết của mình và ngay lập tức rút các tàu khỏi những vùng biển liên quan, để các vùng biển quanh đảo Hoàng Nham hòa bình và ổn định trở lại.”

Trung Quốc thiết lập vùng cấm trên biển. Giới chức quân sự nước này ngày 18/4 đã thiết lập vùng cấm đi lại trên biển tại khu vực phía Bắc Bột Hải từ ngày 19-29/4 với lý do thực hiện “nhiệm vụ quân sự”. Rất có thể việc thiết lập vùng cấm lần này liên quan tới việc chạy thử nghiệm tàu sân bay đầu tiên của Trung Quốc là Varyag vì khu vực này khá gần địa điểm tàu Varyag neo đậu tại Đại Liên (tỉnh Liêu Ninh). Tuy nhiên, cũng không loại trừ khả năng đây là công tác chuẩn bị cho một cuộc tập trận lớn nhưng không liên quan tới thử nghiệm tàu sân bay[1].

Tàu cá Trung Quốc quay trở lại bãi cạn Scarborough. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Philippines, Raul Hernandez cho hay Tuần duyên nước này hôm 20/4 phát hiện 3 tàu cá Trung Quốc tại khu vực bãi đá Scarborough. Điều này vi phạm thỏa thuận của hai bên về việc tránh làm gia tăng căng thẳng ở khu vực này. Ông Hernandez cho biết sẽ yêu cầu chính phủ Trung Quốc giải thích lý do các tàu cá nước này quay lại nơi đang có tranh chấp.

Trung Quốc cáo buộc Philippines làm gia tăng căng thẳng trong tranh chấp bãi cạn. Hôm 22/4, Ông Zhang Hua, phát ngôn viên Đại sứ quán Trung Quốc, bác bỏ lời buộc tội của Malacañang rằng Bắc Kinh đã làm leo thang căng thẳng trong khu vực và cho hay Trung Quốc đã rất kiềm chế cho đến thời điểm này. Ông Zhang tuyên bố trước tiên bãi cạn Scarborough là một phần lãnh thổ của Trung Quốc; thứ hai, chính Hải quân Philíppin đã chĩa súng vào các ngư dân của Trung Quốc trước. Người phát ngôn Đại sứ quán Trung Quốc cũng chỉ ra rằng Bắc Kinh không điều tàu hải quân đến vùng tranh chấp nói trên mà đó chỉ là các tàu dân sự.

Trung Quốc bác bỏ đề nghị của Philippines đưa tranh chấp bãi cạn Scarborough ra trọng tài quốc tế. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lưu Vi Dân ngày 18/4 nêu rõ, đảo Hoàng Nham là lãnh thổ vốn có của Trung Quốc, không tồn tại vấn đề đưa lên Tòa án Quốc tế về Luật biển. Trung Quốc có đầy đủ chứng cứ pháp lý đối với chủ quyền lãnh thổ của đảo Hoàng Nham. Trung Quốc là nước phát hiện và đặt tên đảo Hoàng Nham sớm nhất, đưa đảo này vào bản đồ Trung Quốc, thực thi quản lý chủ quyền sớm nhất. Vùng biển đảo Hoàng Nham là ngư trường đánh bắt cá truyền thống của ngư dân Trung Quốc. Trước năm 1997, Philippines chưa hề nêu ra ý kiến bất đồng đối với việc thi hành chủ quyền và khai thác phát triển đối với đảo Hoàng Nham của Chính phủ Trung Quốc, mà còn nhiều lần bày tỏ đảo Hoàng Nham nằm ngoài phạm vi lãnh thổ của Philippines. Bản đồ Philippines xuất bản năm 1981 và năm 1984 đều từng đánh dấu ký hiệu đảo Hoàng Nham nằm ngoài lãnh thổ Philippines. Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật biển cho phép các nước ven biển xây dựng khu kinh tế đặc quyền trong phạm vi 200 hải lý, nhưng không phương hại chủ quyền lãnh thổ vốn có của các nước khác. Lấy Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật biển làm thay đổi quy thuộc chủ quyền lãnh thổ là vi phạm luật quốc tế, cũng như tôn chỉ và nguyên tắc của Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật biển.

Trung Quốc công bố “Quy hoạch bảo vệ hải đảo toàn quốc” giai đoạn 2011-2020. Ngày 19.4, Cục Hải dương Trung Quốc (SOA) thông báo kế hoạch quốc gia về việc bảo vệ và khai thác đảo chính thức có hiệu lực. Kế hoạch này nhằm tăng cường bảo vệ và hợp thức hóa việc khai thác các nguồn tài nguyên đảo mà Trung Quốc tuyên bố chủ quyền. Bà Lữ Thái Hà, Trưởng ban Quản lý đảo của SOA, cho hay cục này đã thúc giục các đơn vị trực thuộc hoàn tất quá trình đưa ra quy định bảo vệ đảo cấp tỉnh trong năm nay. Ngoài ra, còn cho biết thêm Trung Quốc đang xúc tiến quản lý đăng ký và giám sát đối với việc sử dụng các đảo không người ở mà nước này tuyên bố chủ quyền.

Trung Quốc sẽ cắm 6000 bia, lắp camera trên các hòn đảo. Ngày 19/4 chính phủ Trung Quốc đã chính thức phê duyệt "Quy hoạch bảo vệ hải đảo toàn quốc" do Cục Hải dương nước này soạn thảo. Lã Thái Hà, Vụ trưởng Vụ quản lý hải đảo thuộc Cục Hải dương Trung Quốc cho biết "Trung Quốc hiện có hơn 7300 hòn đảo có diện tích từ 500 m2 trở lên". Ngoài ra, theo bản quy hoạch này Trung Quốc sẽ lắp đặt hệ thống thiết bị camera quan trắc trên các hải đảo[2].

Trung Quốc thành lập đội tàu khảo sát biển. Cục Hải dương quốc gia Trung Quốc (SOA) ngày 18/4 đã công bố việc thành lập đội tàu khảo sát biển quốc gia trong một nỗ lực nhằm tăng khả năng khảo sát và nghiên cứu biển của Trung Quốc. Đội tàu trên gồm 19 tàu khảo sát, 11 trong số đó là các tàu nghiên cứu viễn dương với trọng lượng rẽ nước hơn 1.500 tấn. Theo SOA, nhiệm vụ chính của đội tàu là tiến hành khảo sát biển toàn diện và hoàn thành các nhiệm vụ nghiên cứu như một phần của các dự án nghiên cứu quốc gia quan trọng, hợp tác nghiên cứu biển quốc tế và các dự án hợp tác liên chính phủ.

Tin tặc Trung Quốc tấn công tấn công Trang mạng của Đại học Philippines. Trang chủ của đại học Philippines www.up.edu.ph ngày 20/4 đã bị xâm nhập và nội dung được thay thế bằng tấm bản đồ Bãi cạn Scarborough với hàng chữ "Chúng tôi đến từ Trung Quốc! Đảo Hoàng Nham là của chúng tôi." Hoàng Nham là tên tiếng Hoa của Bãi cạn Scarborough. Đại học Philippines phải tạm đóng cửa trang mạng trên và đang tiến hành khôi phục.

Báo Trung Quốc cảnh báo về đối đầu vũ trang trên Biển Đông. Tờ nhật báo Quân đội Giải phóng Trung Quốc hôm 21/4 đã cảnh báo Mỹ rằng cuộc tập trận Mỹ-Philippines đã thổi bùng nguy cơ đối đầu vũ trang trên Biển Đông. “Bất kỳ ai tinh mắt cũng nhận thấy từ rất lâu rằng phía sau các cuộc tập trận này phản ảnh tinh thần sẽ đưa vấn đề Biển Đông hướng tới đối đầu quân sự và cách giải quyết bằng vũ lực. Qua kiểu giải quyết và can thiệp này, Mỹ sẽ chỉ làm dậy sóng toàn bộ tình hình Biển Đông, gia tăng hỗn loạn và điều đó chắc chắn sẽ có ảnh hưởng to lớn tới hòa bình và ổn định khu vực”. Tờ báo này nhận định “Chiến lược trở lại châu Á-Thái Bình Dương của Mỹ cho thấy có sự chuyển đổi trong trọng tâm quân sự và không có cơ hội chiến lược nào tốt hơn là các tranh chấp chủ quyền của Trung Quốc với Philippines cùng các nước khác trên Biển Đông”.

Báo Đảng Trung Quốc kêu gọi tăng cường sức mạnh tuần tra trên biển. Tờ “Nhân dân Nhật báo” đánh giá cao việc Cục Hải dương quốc gia Trung Quốc đưa vào sử dụng hai tàu tuần tra hiện đại là Hải Giám 50 và Hải Giám 66 nhưng vẫn đề nghị phải tăng cường hơn nữa sức mạnh tuần tra trên biển. Tờ báo này cũng nhận định tình hình khu vực biển xung quanh Trung Quốc đang diễn biến phức tạp với các cuộc tranh cãi về phân định ranh giới biển, chủ quyền biển đảo và khai thác tài nguyên biển. Do vậy, Trung Quốc cần “đưa các trang thiết bị công nghệ cao vào sử dụng để hoạt động tuần tra trên biển là một phương án đóng vai trò hết sức quan trọng”[3].

Báo Trung Quốc kêu gọi “sẵn sàng tấn công Philippines”. Bài bình luận trên tờ Thời báo Hoàn cầu ngày 21/4 cho rằng “Trung Quốc không chỉ bảo vệ đảo Hoàng Nham (cách Bắc Kinh gọi Scarborough - NV) mà còn phải đối phó với thế lực bên ngoài muốn ngăn chặn sự trỗi dậy của Trung Quốc”. Theo đó, “Trung Quốc cần sẵn sàng ứng chiến một cuộc xung đột quy mô nhỏ trên biển với Philippines. Trung Quốc phải hành động cương quyết và đưa ra thông điệp rõ rằng Bắc Kinh dù không muốn nhưng chẳng sợ tiếng súng.”

“Trung Quốc cần xác lập chữ đức và chữ uy để ngăn chặn vấn đề Biển Đông bị quốc tế hóa” của học giả Thạch Gia. Đối với Trung Quốc, chủ quyền Biển Đông là hết sức quan trọng, không những liên quan đến lợi ích cốt lõi của Trung Quốc, mà cách thức xử lý cũng sẽ ảnh hưởng đến nhận thức của thế giới đối với sự phát triển của Trung Quốc. Trước khi Philippines và Mỹ thực hiện được việc quốc tế hóa vấn đề Biển Đông, Trung Quốc không những phải xác lập chữ đức, mà còn phải xác lập chữ uy ở Biển Đông, với thiện chí là giải quyết hòa bình nhưng một tấc đất cũng không nhân nhượng, đưa vấn đề Biển Đông trở về quỹ đạo đối thoại thực sự và cũng để làm cho các nước liên quan trở về quỹ đạo lý tính[4].

+ Việt Nam:

Việt Nam gấp rút đào tạo thủy thủ tàu ngầm. Ngày 16/4, Bộ Trưởng Quốc Phòng Việt Nam, Đại tướng Phùng Quang Thanh đã “đến thăm, động viên các sỹ quan, thủy thủ lực lượng tàu ngầm đi đào tạo nước ngoài, tại Trung tâm huấn luyện 125 (Học viện Kỹ thuật quân sự)”. Đại tướng nói rằng tàu ngầm là “một trong nhiều nội dung của chủ trương hiện đại hóa quân đội” của Việt Nam, đồng thời khẳng định quân đội Việt Nam chỉ sử dụng loại vũ khí đặc biệt này “vào mục đích bảo vệ Tổ quốc.”

Xây dựng chiến lược phát triển bền vững biển, đảo. Ngày 19/4, tại Hà Nội, Viện Chiến lược, Chính sách tài nguyên môi trường phối hợp với Tổng Cục Biển và Hải đảo (Bộ Tài nguyên và Môi trường) tổ chức cuộc họp về xây dựng dự thảo Chiến lược khai thác, sử dụng bền vững tài nguyên và bảo vệ môi trường biển đến năm 2020, tầm nhìn 2030.

Đề nghị biểu quyết luật Biển ngay năm nay. Dự án luật Biển Việt Nam vốn dĩ dự kiến trình Quốc Hội thông qua tại kỳ họp thứ 2 (tháng 10/2011). Tuy nhiên, qua thảo luận tại Quốc Hội cho thấy đây là một dự án luật phức tạp, còn một số vấn đề cần thêm thời gian nghiên cứu, nên dự luật chưa được thông qua như dự kiến. Đến nay, dự luật cơ bản đã được chuẩn bị xong, các cơ quan hữu quan nhận thấy đã có đủ điều kiện trình Quốc Hội. Vì vậy, Ủy Ban Pháp luật đề nghị bổ sung dự luật này vào chương trình làm luật năm 2012 để biểu quyết tại kỳ họp tháng 5 tới.

+ Philíppin:

Tổng thống Aquino: Philíppin không gây chiến với Trung Quốc. Hôm 16/4, Tổng thống Philíppin Benigno Aquino III cho biết nước ông sẽ không khơi mào một cuộc chiến tranh với Trung Quốc về bãi đá ngầm tranh chấp, nơi các tàu của hai bên đang lâm vào tình trạng căng thẳng trong một tuần qua. Theo ông Aquino, Philíppin sẽ khẳng định chủ quyền của mình đối với bãi đá ngầm Scarborough ở khu vực ngoài khơi phía Tây Bắc quốc gia Đông Nam Á này, song đã rút một tàu chiến và thay vào đó là một tàu của lực lượng bảo về bờ biển nhằm "giảm bớt căng thẳng".

Philippines đề nghị Trung Quốc ra tòa án quốc tế. Trong tuyên bố hôm 17/4, Ngoại trưởng Philippines Albert del Rosario cho biết Manila sẽ đề nghị Bắc Kinh cùng đưa tranh cãi liên quan tới bãi cạn Scarborough ra tòa án quốc tế về Luật biển. "Khi theo đuổi một giải pháp hòa bình cho vấn đề bãi đá ngầm Scarborough, chúng tôi hoàn toàn có ý định khiêm nhường là mời bạn bè Trung Quốc cùng với chúng tôi ra Tòa án Quốc tế về Luật biển. Mục đích sẽ là để xác định một cách chắc chắn rằng, chúng tôi có chủ quyền với vùng nước quanh bãi đá ngầm Scarborough, nơi các tàu Trung Quốc gần đây đã tham gia và các hoạt động bất hợp pháp trong phạm vi vùng đặc quyền kinh tế của Philippines”.

Philippines tố Trung Quốc làm leo thang căng thẳng. Trung Quốc có động thái làm leo thang căng thẳng kéo dài 10 ngày qua trên Biển Đông bằng việc điều tàu ngư chính hiện đại nhất đến vùng biển tranh chấp mà cả hai bên cùng tuyên bố chủ quyền. Phát biểu tại cuộc họp báo ở Manila hôm 20/4, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Philippines Raul Hernandez cho biết Philippines có kế hoạch chất vấn đại diện Trung Quốc vì sao lại vi phạm thỏa thuận không làm trầm trọng thêm tình hình giữa hai bên trước đó. Người phát ngôn cũng bổ sung rằng Philippines sẵn sàng đưa tranh cãi ra tòa án quốc tế, bất chấp Trung Quốc từ chối đề nghị này. Trong khi đó, Ngoại trưởng Philippines Alberto del Rosario, người đang ở thăm Mỹ, cho biết nước này không thể cạnh tranh với Trung Quốc về mặt quân sự và đang tìm kiếm một giải pháp ngoại giao.

Philippines cáo buộc Trung Quốc điều thêm tàu, máy bay tới vùng biển tranh chấp. Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Philippines, Raul Hernandez hôm 14/4 cho biết là toàn bộ tám chiếc tàu đánh cá của Trung Quốc cùng với một tàu hải giảm của Trung Quốc đêm 13/4 đã rời khỏi khu vực bãi đá ngầm Scarborough, chỉ để lại một tàu hải giám tại đây. Nhờ vậy mà tình hình đã tạm lắng dịu chút ít. Nhưng vào chiều cùng ngày, Ngoại trưởng Philippines Albert del Rosario đã tố cáo Trung Quốc vừa điều động trở lại tàu hải giám thứ hai và cho một phi cơ bay trên khu vực này. Một tàu của Trung Quốc thậm chí còn sách nhiễu một tàu nghiên cứu khảo cổ học mang cờ Philippines.

Philippines hối thúc các nước tỏ lập trường với Trung Quốc. Ngoại trưởng Philippines hôm 22/4 đã kêu gọi các nước khác bày tỏ lập trường trước thái độ hung hăng của Trung Quốc trong cuộc tranh chấp lãnh thổ căng thẳng đối với một bãi đá ngầm ở Biển Đông. Ông Albert del Rosario cảnh báo rằng các nước khác có thể bị ảnh hưởng vì tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc đối với bãi đá ngầm Scarborough nếu không lên tiếng lúc này, “Vì tự do hàng hải và thương mại ở Biển Đông có ý nghĩa quan trọng với nhiều quốc gia, tất cả các nước cần xem xét điều Trung Quốc đang cố gắng làm tại bãi đá ngầm Scarborough. Không chỉ Philippines mà tất cả các nước sẽ bị ảnh hưởng tiêu cực nếu chúng ta không thể hiện lập trường.”

Tướng Philippines: ‘Quân đội Philippines sẽ không lùi bước’.Phát biểu hôm 22/4 trong buổi lễ khánh thành một trường học do quân Phippines và Mỹ tham dự cuộc tập trận Balikatan (vai kề vai) xây dựng, Chỉ huy Bộ tư lệnh các lực lượng vũ trang miền Tây Juancho Sabban nhấn mạnh rằng, quân đội nước ông sẵn sàng bảo vệ người dân và quốc gia trong trường hợp nếu bị Bắc Kinh tấn công xung quanh chuyện tranh chấp, “Nếu điều đó xảy ra, đó sẽ là cuộc chiến tranh với quyết tâm bảo vệ độc lập và chủ quyền của chúng tôi.” Vị tướng này khẳng định, tình hình hiện tại “có những diễn biến xa hơn” và chính phủ quốc gia yêu cầu quân đội tỏ rõ lập trường, sau đó “như những người lính, chúng tôi sẽ lên tiếng như những gì các nhà lãnh đạo quốc gia kêu gọi”.

Philippines: Tăng cường sức mạnh quân sự ngăn chặn Trung Quốc. Bộ trưởng Quốc phòng Philippines Voltaire Gazmin hôm 17/4 cho biết chỉ có hiện đại hóa quân đội mới có thể ngăn chặn Trung Quốc "bắt nạt" Philippines trong khu vực tranh chấp trên Biển Đông. Ông Gazmin cho biết Chính phủ Philippines đã sử dụng tất cả các biện pháp hòa bình để giải quyết tranh cãi với Trung Quốc trong khu vực tranh chấp, nhưng Trung Quốc vẫn không hợp tác. Vì vậy, Philippines sẽ nâng cấp khả năng của lực lượng vũ trang để bảo vệ đất nước và bảo đảm luật pháp được thực thi và Philippines có thể bảo vệ lãnh hải của mình.

Philíppin phản đối Trung Quốc "quấy rối" tàu khảo sát tại Biển Đông. Ngày 16/4, Bộ Ngoại giao Philíppin đã triệu đại sứ Trung Quốc tại Philíppin Mã Khắc Khanh lên trao công hàm phản đối sau khi tàu và máy bay Trung Quốc "có hành động quấy rối" tàu Saranggani đang tiến hành nhiệm vụ nghiên cứu khảo cổ trong khu vực Bãi cạn Scarborough. Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Philíppin, ông Raul Hernandez, tuyên bố "Những hành động như vậy đã vi phạm chủ quyền và quyền tài phán của Philíppin trong việc tiến hành nghiên cứu biển tại vùng đặc quyền kinh tế của Philípppin. Philíppin yêu cầu các tàu và máy bay Trung Quốc dừng việc quấy rối con tàu này để thủy thủ đoàn có thể hoàn thành công việc. Mọi mưu toan hành động của các tàu hay máy bay Trung Quốc nhằm vào tàu Saranggani sẽ được Philíppin xem là vi phạm trắng trợn luật pháp quốc gia và quốc tế".

+ Mỹ:

Hải quân Mỹ điều chỉnh số lượng tàu chiến. Hải quân Mỹ trong tương lai sẽ được cơ cấu dựa trên tổng số lượng tàu chiến là 300 chiếc thay vì 313 chiếc so với kế hoạch được công bố theo chương tình đánh giá năng lực quốc phòng trong giai đoạn 4 năm hồi năm 2005. Phát biểu tại Triển lãm thường niên Hải quân, Không quân và Vũ trụ ngày 16/4 tại Maryland, Bộ trưởng Hải quân Mỹ Ray Mabus cho biết thời hạn để Hải quân Mỹ hoàn thiện số lượng tàu chiến này năm 2019. Căn cứ cho cuộc điều chỉnh theo hướng thu nhỏ này là chiến lược quốc phòng được công bố hồi đầu năm của Lầu Năm Góc với trọng tâm là Trung Đông và Thái Bình Dương. Vì sẽ có ít hơn so với kế hoạch ban đầu 13 tàu chiến, hải quân Mỹ sẽ sử dụng công nghệ để duy trì khoảng cách với những khu vực mà nước này có mối quan tâm và cho phép các tàu có thể kéo dài thời gian tham gia các chiến dịch tác chiến.

+ Nga:

Nga khoan giếng dầu "thành công" ở Việt Nam. Tập đoàn dầu khí lớn thứ ba của Nga TNK-BP cho biết đã khoan thành công hai giếng tại vùng mỏ Lan Đỏ ở ngoài khơi Việt Nam như một phần của việc mở rộng phạm vi hoạt động quốc tế của tập đoàn. Khu vực khoan nằm cách giàn khai thác khí Lan Tây tại Lô 06.1 khoảng 28 km, nơi TNK-BP khai thác khí đốt tự nhiên phục vụ cho sản xuất điện tại Việt Nam. Khí từ mỏ Lan Đỏ dự kiến sẽ có sản lượng từ quý tư năm nay, dự kiến sẽ mang lại 2 tỷ mét khối khí đốt mỗi năm để duy trì cho hoạt động sản xuất 4,7 tỷ mét khối tại Lô 06.1.

II. Quan hệ các nước

Biển Đông trong chương trình nghị sự của đối thoại Mỹ - Ấn. Đối thoại khu vực lần thứ năm về Châu Á – Thái Bình Dương giữa Ấn Độ và Hoa Kỳ đã diễn ra hôm 17/04 tại New Delhi. Trong bối cảnh Bắc Kinh gây căng thẳng với nhiều nước láng giềng – trong đó có Ấn Độ - về việc thăm dò dầu khí tại Biển Đông, Hoa Kỳ cho rằng luật biển cần phải được áp dụng và mọi tranh chấp nên được giải quyết thông qua đối thoại. Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ phụ trách Đông Á Thái Bình Dương Kurt Campbell, trưởng đoàn Hoa Kỳ, cho biết là hai bên cố gắng không xen vào các tranh chấp song phương, mà chủ trương đề ra các nguyên tắc chung làm nền tảng cho các cuộc đối thoại và thảo luận.

Vấn đề Biển Đông không nằm trong chương trình nghị sự Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN. Sau cuộc họp kín chiều 18/4, Bộ trưởng Quốc phòng Campuchia và Bộ trưởng Quốc phòng Xinhgapo tuyên bố rằng tranh chấp Biển Đông sẽ không nằm trong chương trình nghị sự của Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN diễn ra vào tuần tới tại Campuchia. Bộ trưởng Quốc phòng Campuchia Tea Beanh phát biểu với các phóng viên sau cuộc gặp người đồng cấp Xinhgapo rằng “các bộ trưởng quốc phòng không có nghĩa vụ phải nêu lên vấn đề này”. Trong khi, Bộ trưởng Quốc phòng Xinhgapo Ng Eng Hen cho biết “Campuchia và Xinhgapo đều không phải là những nước yêu sách và các bên liên quan khác có thể thúc đẩy trao đổi về vấn đề này.”

Trung - Nga tập trận chung trên biển. Phó tham mưu trưởng Hải quân Nga Leonid Sukhanov ngày 22-4 thông báo, cuộc tập trận hải quân chung giữa Nga và Trung Quốc chính thức mở màn ở biển Hoàng Hải, gần thành phố Thanh Đảo, tỉnh Sơn Đông, phía Đông Trung Quốc. Cuộc tập trận mang tên “Hợp tác hàng hải 2012”  dự kiến kéo dài trong 6 ngày, từ ngày 22 đến ngày 27-4, tập trung vào các nội dung luyện tập phòng thủ không quân, chiến thuật tàu ngầm, phát hiện, giải cứu tàu bị cướp và diễn tập chống khủng bố. Đây là cuộc tập trận có quy mô lớn với sự tham gia của 16 tàu hải quân và hai tàu ngầm của Trung Quốc và 4 tàu chiến thuộc Hạm đội Thái Bình Dương của Hải quân Nga.

Philippines-Mỹ tập trận chung thường niên. Ngày 16/4, cuộc tập trận chung giữa Philippines và Mỹ năm 2012 đã chính thức được tiến hành tại bộ tổng chỉ huy quân đội Philippines ở thủ đô Manila. Cuộc tập trận "The Balikatan" (Vai kề vai), kéo dài trong 12 ngày với sự tham gia của ít nhất 4.500 binh sỹ Mỹ và 2.300 binh sỹ Philippines, được tiến hành đồng thời ở các khu vực khác trên khắp Philippines. Quân đội Philippines cho hay cuộc tận trận này còn diễn ra ở khu vực ngoài khơi Palawan thuộc Biển Đông, nơi lực lượng Mỹ và Philippines sẽ diễn tập đổ bộ, bảo vệ và chiếm lại mỏ dầu và khí.

Phát triển toàn diện đối tác chiến lược Việt-Nhật. Nhân dịp tham dự Hội nghị cấp cao Mekong-Nhật Bản, ngày 21/4 Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng đã có cuộc hội đàm với Thủ tướng Nhật Bản Yoshihiko Noda. Hai bên đã trao đổi về một số vấn đề quốc tế và khu vực cùng quan tâm, khẳng định tiếp tục tăng cường hợp tác trên các diễn đàn khu vực và quốc tế. Thủ tướng Noda bày tỏ ủng hộ quan điểm của Việt Nam về việc đảm bảo tự do thương mại, an ninh và an toàn hàng hải trên Biển Đông, giải quyết các tranh chấp thông qua đàm phán hòa bình, trên cơ sở luật pháp quốc tế, nhất là Công ước của Liên hợp quốc về Luật biển năm 1982 (UNCLOS).

III. Phân tích và đánh giá

Tính toán của Nga ở Biển Đông?Thực sự Nga có quan tâm như thế nào đối với tranh chấp Biển Đông? Theo Tiến sĩ Ian Storey, Viện Nghiên cứu Đông Nam Á (ISEAS), Singapore “Tranh chấp Biển Đông không phải là một vấn đề quan trọng đối với Nga. Dù vậy, do có những lợi ích năng lượng ở Việt Nam, Nga họ muốn thấy sự bình ổn trong khu vực và tranh chấp được giải quyết hòa bình." Trước câu hỏi “Nếu xảy ra chiến tranh ở Biển Đông, Việt Nam có thể dựa vào sự bảo trợ của Nga hay không?” Giáo sư Leszek Buszynski, Đại học Quốc tế Nhật Bản, Niigata, Nhật cho rằng Tranh chấp Biển Đông không phải là một vấn đề quan trọng đối với Nga. Dù vậy, do có những lợi ích năng lượng ở Việt Nam, Nga họ muốn thấy sự bình ổn trong khu vực và tranh chấp được giải quyết hòa bình. Tuy vậy, Nga sẽ bán vũ khí cho Việt Nam để củng cố sức mạnh của nước này chống Trung Quốc”.

“Tập trận Nga-Trung: Một nước cờ chiến thuật”. Cuộc tập trận Nga-Trung được tiến hành từ chủ nhật tới thứ sáu trên biển Hoàng hải gần Thanh Đảo, tỉnh Sơn Đông với sự tham gia của 16 tàu chiến và hai tàu ngầm của phía Trung Quốc cùng bốn tàu chiến từ Hạm đội Thái Bình Dương của Nga. Các nhà phân tích nói rằng đây là cuộc tập trận lớn nhất mà hai nước tiến hành kể từ khi bắt đầu các cuộc tập trận hàng năm từ năm 2005 dưới sự bảo trợ của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải và diễn ra vào thời điểm cho thấy Bắc Kinh muốn phô diễn sức mạnh quân sự của mình đối với Nhật Bản, Mỹ và các bên yêu sách lãnh thổ ở Biển Đông. Theo các nhà phân tích, cuộc tập trận này có thể được xem như một nỗ lực cho thấy rằng  Bắc Kinh và Matxcơva có thể hình thành một mặt trận chung khi những lợi ích cốt lõi của những nước này bị đe dọa, đồng thời như một hành động đáp trả lại các cuộc tập trận giữa Mỹ và Philippines ở vùng Biển Đông tranh chấp.

“Trung Quốc thử thách ý chí của Philippines”. David đã gặp Goliath trên mũi đất nhỏ chỉ có đá và cát bên ngoài bờ biển phía tây đảo Luzon của philippines đầu tháng nay. Người khổng lồ ở đây là Trung Quốc và Philippines là chàng David nhỏ bé, cuộc chạm trán xảy ra tại bãi cạn Scarborough, một đảo vòng ở Biển Đông. Các nhà phân tích chỉ ra rằng Trung Quốc có lẽ đang tự đặt mình vào một thế bí ngoại giao qua việc đòi hỏi chủ quyền đối với phần lớn khu vực Biển Đông và Bắc Kinh đang phải đối mặt với mối rủi ro bị mất đi những thành quả về “quyền lực mềm” mà họ đã có được nhờ các mối liên hệ thương mại với các nước trong khu vực. Câu hỏi đặt ra hiện tại không phải là bên nào sẽ rút lui trước, mà là hai chính phủ làm thế nào để đạt được một giải pháp đôi bên cùng có lợi. Đối với philippines, chính phủ nước này được trao một cơ hội để tạo nên một hình mẫu mới trong việc giải quyết sự xâm phạm của Trung Quốc trong các khu vực tranh chấp, mà đây có thể sẽ là một mô hình cho các nước láng giềng Đông Nam Á. Với giả định rằng tình hình không leo thang thành một cuộc chiến tranh mà ở đó các bên yêu sách nhỏ hơn sẽ bị đánh bại và đẩy lui bởi các bên yêu sách lớn hơn.

“Hàm ý đằng sau việc Trung Quốc mạnh tay trong ngân sách quốc phòng”. Ngân sách quốc phòng mới của Trung Quốc – đặc biệt là kinh phí khá lớn và đang tăng mạnh dành cho việc nghiên cứu và phát triển quân sự cũng như mua sắm – thể hiện quyết tâm không ngừng của Bắc Kinh nhằm đạt được sức mạnh quân sự tương xứng với sức mạnh mềm đang tăng lên của nước này. Ngoài nỗ lực cơ bản để có được sức mạnh quân sự vì vị thế nước lớn, không khó để hiểu rằng, dụng ý của Bắc Kinh còn là sử dụng sức mạnh quân sự mới này để thúc đẩy các lợi ích quốc gia của họ. Tâm điểm trong số này là yêu sách lãnh thổ ở Biển Đông. Hiện tượng tăng mạnh trong chi tiêu quân sự của Trung Quốc, đặc biệt là kể từ khi họ gia tăng liên tục và nhất quán trong suốt 1,5 thập niên, thực sự đáng để quan tâm; Trung Quốc có thể ngày càng thiên về việc sử dụng sức mạnh quân sự đang tăng lên để đạt được hoặc củng cố các nỗ lực nhằm đạt được các mục tiêu quốc gia đã đưa ra của mình.

“Cuộc chơi lớn ở Biển Đông”. Ngày 5/4, tập đoàn năng lượng khổng lồ Gazprom của Nga đã bước vào tranh chấp hàng hải giữa Việt Nam và Trung Quốc với thông báo rằng tập đoàn này sẽ giúp PetroVietnam thuộc sở hữu nhà nước khai thác một mỏ năng lượng ngoài khơi. Với việc nắm cổ phần chính ở các lô 5.2 và 5.3 tại bồn Nam Côn Sơn, Gazprom đã mang cả phương thức khai thác lẫn ảnh hưởng chính trị của Nga tới cùng thỏa thuận này. Ngay sau thông tin về thỏa thuận của Gazprom, Bộ Ngoại giao Trung Quốc tuyên bố: “Các công ty của các nước ngoài khu vực Biển Đông có thể tránh không tham gia vào tranh chấp tại khu vực biển này, đồng thời cần tôn trọng và ủng hộ các nỗ lực mà các bên liên quan trực tiếp đang thực hiện để giải quyết các tranh chấp thông qua đàm phán song phương”. Khi Bắc Kinh tăng dần sức ép lên các bên yêu sách nhỏ hơn, nhiều nước trong số này đã cùng đoàn kết lại với nhau. Các quốc gia Đông Nam Á đang cho thấy mong muốn tạo đối trọng với Trung Quốc bằng việc mời gọi những cường quốc bên ngoài khu vực. Bất kể với mục đích gì, những hành động của Trung Quốc đang châm ngòi cho một cuộc chơi lớn đối với quyền lợi chung hàng hải về năng lượng và an ninh.

Trung Quốc 'còn nhiều vấn đề nội bộ'.Theo Giáo sư Peter A. Dutton, Giám đốc Viện Nghiên cứu Hàng hải Trung Quốc thuộc Trường Hải quân Hoa Kỳ, sẽ không xảy ra chiến tranh ở Biển Đông trong tương lai gần. Thứ nhất, mặc dù xung đột giữa Trung Quốc với một hoặc nhiều quốc gia láng giềng tại Đông Nam Á sẽ chứng kiến việc Trung Quốc có lợi thế, nhưng chiến tranh chỉ càng gây thêm khó khăn cho Trung Quốc mà không giải quyết được vấn đề. Thứ hai, nội bộ Trung Quốc có nhiều khó khăn, Chính phủ Trung Quốc đã lựa chọn việc dồn trọng tâm hàng đầu cho mục tiêu giải quyết các vấn đề nội bộ hơn là các chính sách gây chiến. Theo giáo sư Dutton, điều này có khả năng tiếp tục được duy trì ngay cả nếu kinh tế Trung Quốc một ngày nào đó trở thành lớn số một thế giới.

“Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông: Không thể trì hoãn hơn”.Có một số thứ đáng chiến đấu để giành lấy. Bãi cạn Scarborough, một khối đá nhô lên ở Biển Đông hầu như không đủ lớn để cắm 1 lá cờ, chắc chắn không thuộc phạm trù này. Tuy nhiên Trung Quốc và Philippines đã bị mắc kẹt trong một vụ đối đầu căng thẳng kéo dài suốt một tuần về việc bên nào có quyền kiểm soát đối với đảo vòng nhỏ bé và vùng nước xung quanh. Cuối cùng, không phát đạn nào được bắn ra từ tàu chiến của Philippines hay tàu hải giám Trung Quốc khi những tàu này đối đầu nhằm ngăn chặn tàu hải quân Philippine bắt giữ một nhóm ngư dân Trung Quốc bị cáo buộc xâm phạm vào trong vùng đặc quyền kinh tế của Malina. Tuy nhiên, cuộc đụng độ đã gióng hồi chuông cảnh báo cần phải nhận thức rõ những vùng tranh chấp này còn bất ổn như thế nào. Tác giả Trefor Moss cho rằng ASEAN và Trung Quốc phải thúc đẩy nỗ lực hơn nữa nhằm đạt tới một sự đồng thuận về một bộ quy tắc ứng xử ở các vùng biển tranh chấp của Biển Đông, bởi bất kỳ sự trì hoãn – hay ngăn cản – sẽ trả giá bằng những cuộc chiến khốc liệt.

“Tranh chấp Bãi cạn Scarborough: Biển Đông lại nổi sóng”. Tàu hải quân Trung Quốc và Philippines đã đối đầu gần một tuần từ vụ việc tám tàu cá Trung Quốc hoạt động ngoài một bãi cạn ở Biển Đông mà cả hai nước đều tuyên bố chủ quyền. Cuối cùng, Philippines trở thành nạn nhân mới nhất của chiến lược đánh cá không giới hạn của Trung Quốc và tám tàu cá Trung Quốc đã rời đi với mẻ cá đánh bắt được tại Bãi cạn Scarborough vào cuối tuần trước. Kết quả một chiều này chỉ ra rằng các nước láng giềng nhỏ hơn của Trung Quốc đang chịu thua thiệt trước cách hành xử hiếu chiến không ngừng của Trung Quốc. Vụ va chạm xảy ra cách bờ biển Philippines khoảng 124 hải lý, hoàn toàn nằm bên trong vùng đặc quyền kinh tế của Manila. Tranh chấp Bãi cạn Scarborough cho thấy sự quyết đoán của Trung Quốc không dừng lại và khả năng để đe dọa các nước láng giềng của Bắc Kinh đang thay đổi cán cân sức mạnh trong các vùng biển Châu Á. Khi việc kiềm chế Trung Quốc phô trương sức mạnh quân sự trở nên khó khăn hơn, các đồng minh của Hoa Kỳ ở khu vực sẽ tăng cường kêu gọi Wasington thực hiện cam kết của mình và giúp bảo về quyền tự do trên biển.

“Ổn định cần đặt trên cả lợi nhuận trong chiến lược Đông Á của Nga”của Dmitri Trelin, giám đốc Trung tâm Carnergie Moscow. Việc tập đoàn cung cấp khí ga của Nga Gazprom gần đây ký thỏa thuận với tập đoàn dầu khí Việt Nam Petrovietnam về khai thác tại thềm lục địa Biển Đông không phải là điều hoàn toàn bất ngờ vì đây là một phần trong chiến lược dài hạn của công ty Nga. Trong chiến lược đó, Việt Nam là một trong những ưu tiên của Gazprom với nhiều hợp đồng đã được ký với PetroVietnam từ năm 2006. Nga đang thừa nhận Biển Đông là khu vực tranh chấp lãnh thổ và Nga hy vọng tranh chấp này sẽ được giải quyết hòa bình. Các dự án năng lượng của Gazprom ngoài khơi bờ biển Việt Nam vẫn nằm ngoài vùng nước tranh chấp do đó Nga sẽ không chọn cách xa Trung Quốc bằng việc đặt lợi ích lên trên an ninh quốc gia. Nga hy vọng rằng Trung Quốc sẽ hiểu những động cơ đằng sau động thái của Nga.

“Liệu Mỹ có bị cuốn vào một cuộc xung đột vũ trang ở Biển Đông?” của Bonnie S. Glaser, nghiên cứu viên cao cấp thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế. Có 3 trường hợp đặc biệt đe dọa tới lợi ích của Mỹ và có khả năng khiến nước này phải sử dụng vũ lực. Trường hợp có khả năng xảy ra và nguy hiểm nhất là xung đột phát sinh từ hoạt động quân sự của Mỹ trong khu vực đặc quyền kinh tế của Trung Quốc (EEZ). Mỹ cho rằng UNCLOS cho phép các nước tiến hành các hoạt động quân sự trong vùng EEZ mà không cần phải có sự đồng ý của nước ven biển đó. Còn Trung Quốc cho rằng các hoạt động trinh sát tiến hành không có sự thông báo và chấp thuận của Trung Quốc là vi phạm luật pháp Trung Quốc và luật pháp quốc tế. Trường hợp thứ hai liên quan đến xung đột giữa Trung Quốc và Phi-líp-pin, đặc biệt là tranh chấp liên quan đến bãi Cỏ Rong, Mỹ có thể bị cuốn vào cuộc tranh chấp này vì Hiệp ước Phòng thủ chung năm 1951. Trường hợp thứ ba là xung đột giữa Việt Nam và Trung Quốc. Mặc dù khả năng Mỹ bị cuốn vào xung đột giữa Việt Nam và Trung Quốc thấp hơn so với Phi-líp-pin, tuy nhiên trong trường hợp Trung Quốc gây hấn, Mỹ có thể quyết định điều tàu hải quân đến khu vực và Việt Nam có thể đề nghị Mỹ trợ giúp.

“Tham vọng biển ngày càng tăng của Trung Quốc: Những đến tác động đến chính sách láng giềng thân thiện của Bắc Kinh” của Li Mingjiang. Các mục tiêu và tham vọng của Trung Quốc đối với các vùng biển gần bờ là không rõ ràng. Truyền thông của Trung Quốc và các chuyên gia phân tích Trung Quốc mô tả tham vọng của nước này tại các vùng biển Đông Á cũng rất mập mờ. Dù nhiều chuyên gia phân tích của Trung Quốc nói rằng Bắc Kinh không phát triển một chiến lược biển rõ ràng, dường như không ai nghi ngờ về việc các lợi ích của Trung Quốc liên quan đến biển đang gia tăng nhanh chóng. Các bài diễn văn tại đại hội chính trị gần đây ở Bắc Kinh rõ ràng đã làm nổi rõ cảm giác về tính cấp thiết của việc Trung Quốc cần sử dụng các chính sách cứng rắn hơn trong lĩnh vực biển và tăng cường các nỗ lực biến mình thành một cường quốc biển. Tuy nhiên, mục tiêu chính sách đối ngoại của Thủ tướng Ôn Gia Bảo có thể không đạt được nếu các tranh chấp biển trong khu vực không được giải quyết một cách đúng đắn và thích hợp.

Sau cơn bão trên Biển Đông của Nazery Khalid. Vụ đụng độ gần đây giữa tàu Trung Quốc và Philippines trên Biển Đông một lần nữa đẩy bầu không khí chính trị trên tuyến đường biển chiến lược này lên một mức đáng lo ngại. Philippines không đủ khả năng bảo vệ lợi ích của mình trên biển. Điều này đã bị bộc lộ một cách tàn nhẫn trong câu chuyện Scarborough. Trung Quốc đã chỉ cử tàu của lực lượng bán quân sự đến hiện trường để đương đầu với tàu hải quân Philippines– thực tế đó nói lên tất cả. Nó làm cho các nước có yêu sách chủ quyền khác có nhiều cái phải suy nghĩ, về sự cần thiết phải giữ vững lập trường để bảo vệ lợi ích của mình trên biển, với đầy đủ năng lực để làm việc đó. Việc sự cố Scarborough xảy ra xoay quanh vấn đề đánh bắt cá làm nổi rõ hơn yêu cầu phải có một thỏa thuận hoặc một hợp đồng khai thác chung giữa Philippines và Trung Quốc – và giữa các nước có yêu sách chủ quyền khác nữa – để cùng nhau khai thác nguồn cá và đồng thuận với nhau về cách ứng xử, các quy tắc luật lệ và tài phán đối với hoạt động đánh bắt. Đây là điều có tính quan trọng tiên quyết để có thể ngăn chặn, không để những sự cố tương tự vụ Scarboroughvừa rồi tái diễn. Nếu, và khi nào căng thẳng dịu đi, nhiều người sẽ lạc quan rằng các bên liên quan sẽ tránh xa vụ Scarborough với nhận thức mới rằng bất cứ phát đạn nào được bắn ra cũng sẽ chỉ phá vỡ nền hòa bình mà họ và những bên khác cần và phải tôn trọng. Điều này sẽ khuyến khích các nỗ lực hành động để đạt tới một nền hòa bình lâu dài trên Biển Đông.

Bản PDF tại đây