Động thái của các quốc gia

+ Trung Quốc:

Tàu lặn Trung Quốc bắt đầu khảo sát đợt 1 ở Biển Đông. Sau khi được tàu Hướng Dương Hồng 09 đưa đến địa điểm định sẵn, tàu lặn Giao Long hôm 26/4 tiến hành thám hiểm ở Biển Đông. Theo kế hoạch, hoạt động của tàu Giao Long sẽ kéo dài đến ngày 13/5. Con tàu này năm 2012 lặn đến độ sâu hơn 7.000 m ở Mariana, rãnh sâu nhất đại dương ở tây Thái Bình Dương.

Tàu Trung Quốc thường xuyên xâm nhập vùng biển Malaysia. Theo Tổ chức Sáng kiến Minh bạch Biển châu Á (AMTI), trong hai tháng đầu năm 2017, ba tàu tuần tra của Bắc Kinh (Zhongguo Haijing 3306, Zhongguo Haijing 3501, Zhongguo Haijing 3402) thường xuất hiện gần bãi cạn Luconia của Malaysia. Kể từ tháng 9 năm 2013, một tàu cảnh sát biển Trung Quốc bị phát hiện thả neo ở bãi South Luconia và chỉ rời đi vào tháng 11 năm 2015, ngay trước khi Malaysia tổ chức các Hội nghị Cấp cao ASEAN và Thượng đỉnh Đông Á. Kể từ thời điểm đó, có tất cả 11 tàu Trung Quốc thường xuyên tuần tra ở khu vực này. 

Trung Quốc hạ thủy tàu sân bay nội địa đầu tiên. Ngày 26/4, Trung Quốc làm lễ hạ thủy tàu sân bay tại Nhà máy đóng tàu Đại Liên thuộc Tập đoàn công nghiệp đóng tàu Trung Quốc với sự tham dự của Phó Chủ tịch quân ủy Trung Quốc Phạm Trường Long. Tàu sân bay này chưa được đặt tên, có trọng lượng 50 nghìn tấn, là tàu sân bay thứ 2 của Trung Quốc sau tàu Liêu Ninh. Trong chương trình mở rộng lực lượng hải quân, Trung Quốc dự kiến sẽ có khoảng từ 265 - 273 tàu chiến, tàu ngầm và tàu hậu cần cho tới năm 2020.

Trung Quốc hạ thủy giàn khoan bán ngầm lớn. Trung Quốc ngày 28/4 hạ thủy thành công giàn khoan Hải Dương 982 tại nhà máy đóng tàu Đại Liên. Đây là giàn khoan bán ngầm thế hệ 6 của Trung Quốc. Hải Dương 982 có chiều dài 104,5 m, rộng 70,5 m, khoan sâu tối đa 9.144 m, có thể hoạt động thăm dò dầu mỏ và khí đốt trong vùng biển sâu 1.500 m. Hải Dương 982 dự kiến bắt đầu hoạt động từ cuối năm 2017.

Tàu hải cảnh Trung Quốc ngang nhiên tuần tra trên Biển Đông. Phân cục “Nam Hải” thuộc Cục hải dương Trung Quốc cho biết tàu hải cảnh lớn nhất của Trung Quốc số hiệu 3901 với 17 nhân viên chấp pháp và 2 máy bay không người lái hôm 30/4 hoàn thành đợt tuần tra trên biển và trên không đầu tiên tại Biển Đông kéo dài 19 ngày. Con tàu này đã tuần tra 12 đảo đá và lên 15 đảo đá với mục địch phát hiện và xử lý các “hành vi vi phạm pháp luật” và tìm hiểu tình hình bảo vệ sinh thái tại các đảo và vùng biển xung quanh. Tàu hải cảnh 3901 cùng với hải cảnh 2901 (đưa vào sử dụng năm 2015) là tàu công suất lớn nhất của lực lượng hải cảnh Trung Quốc hiện nay với lực giãn nước 12.000 tấn, lớn gấp rưỡi tàu tuần dương tên lửa lớp Ticonderoga của Mỹ, lớn gấp đôi tàu tuần tra lớp Shikishima của Nhật từng được coi lớn nhất thế giới trước đây.

+ Việt Nam:

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc thăm Campuchia và Lào. Từ ngày 24 đến ngày 26/4, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc có chuyến thăm chính thức Vương quốc Campuchia theo lời mời của Thủ tướng Campuchia Samdech Techo Hun Sen. Tuyên bố chung sau chuyến thăm cho hay, “hai bên nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì hòa bình, ổn định và an ninh; giải quyết các tranh chấp bằng các biện pháp hòa bình, kiềm chế, không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực, phù hợp với các nguyên tắc được thừa nhận rộng rãi của luật pháp quốc tế bao gồm UNCLOS năm 1982. Hai bên cam kết làm việc chặt chẽ trong khuôn khổ ASEAN-Trung Quốc thực hiện đầy đủ và hiệu quả DOC ở Biển Đông và sớm đạt được COC.” Từ ngày 26-27/4, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã thăm chính thức nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào. Tuyên bố chung sau chuyến thăm nhấn mạnh, “hai bên nhất trí thúc đẩy giải quyết các tranh chấp ở Biển Đông bằng các biện pháp hòa bình trên cơ sở luật pháp quốc tế; cùng các bên liên quan thực hiện đầy đủ và hiệu quả DOC và sớm đạt được COC, bao gồm hoàn thành khung COC vào giữa năm 2017.”

Việt Nam phản đối Trung Quốc xâm phạm chủ quyền biển. Trước thông tin Trung Quốc tổ chức cuộc đua thuyền buồm cúp Ty Nam lần thứ 5 ở quần đảo Hoàng Sa, thành lập văn phòng Cục Kiểm dịch kiểm nghiệm xuất nhập cảnh Hải Nam trên đảo Phú Lâm, Người Phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Lê Thị Thu Hằng ngày 29/4 khẳng định: “Việt Nam có đầy đủ căn cứ pháp lý và bằng chứng lịch sử để khẳng định chủ quyền của Việt Nam đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Những hoạt động trên của Trung Quốc đã xâm phạm chủ quyền của Việt Nam và làm phức tạp tình hình ở Biển Đông. Việt Nam kiên quyết phản đối”.

+ Philippines:

Philippines thúc đẩy Bộ Quy tắc Ứng xử ở Biển Đông. Trả lời phỏng vấn tờ SCMP hôm 24/4, Quyền Ngoại trưởng Philippines Enrique Manalo cho hay các tranh chấp biển sẽ được bàn thảo tại hội nghị ASEAN từ ngày 26 - 29/4. Philippines, với tư cách là chủ tịch luân phiên của ASEAN, sẽ tập trung vào việc phác thảo bộ khung cho COC trên Biển Đông. Bộ khung này hy vọng sẽ được hoàn tất trong tháng tới. Ông Manalo cũng cho biết một cơ chế tham vấn song phương mới trong vấn đề Biển Đông giữa Trung Quốc và Philippines sẽ được triển khai vào tháng 5 và cuộc họp đầu tiên sẽ diễn ra tại Bắc Kinh, “Đó là cơ hội tốt để chúng tôi nêu vấn đề. Hai bên có thể đối thoại để giải quyết những bất đồng một cách hòa bình.”

Philippines kết thúc đợt khảo sát 18 ngày tại Biển Đông. Cố vấn an ninh quốc gia Philippines Hermogenes Esperon ngày 27/4 cho hay nước này hoàn tất cuộc khảo sát khoa học kéo dài 18 ngày tại Biển Đông, "Công việc liên quan đến khoa học và môi trường biển này được tiến hành phù hợp với những trách nhiệm của Philippines theo UNCLOS trong việc bảo vệ đa dạng sinh học biển và đảm bảo an toàn hàng hải trong vùng EEZ của Philippines." Hai tàu khảo sát của Philippines đã tiến hành khảo sát xung quanh bãi Scarborough và trên 3 đảo, trong đó có Thị Tứ. Theo ông Esperon, Philippines cũng có kế hoạch tiến hành nghiên cứu tại khu vực Benham Rise.

Philippines ‘tránh’ bàn về hành động của Trung Quốc ở Biển Đông. Trả lời câu hỏi của phóng viên rằng hội nghị ASEAN ngày 29/4 có đề cập việc Bắc Kinh cải tạo đảo hoặc phán quyết của Tòa, Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte hôm 27/4 cho hay thảo luận về các hoạt động của Trung Quốc ở Biển Đông tại hội nghị ASEAN là vô nghĩa, "Ai có thể gây áp lực với Trung Quốc? Chúng tôi ư?". Theo ông Duterte, Philippines không nêu phán quyết vì đây là vấn đề riêng giữa Philippines và Trung Quốc.

Philippines phát triển quan hệ kinh tế với Trung Quốc. Phát biểu bên lề Hội nghị cấp cao ASEAN ở Philippines hôm 29/4, Bộ trưởng Thương mại và Công nghiệp Philippines ­Ramon Lopez cho hay Tổng thống Rodrigo Duterte đã "phát triển quan hệ hữu nghị" với Trung Quốc nhân chuyến thăm Bắc Kinh hồi tháng 10/2016 và quan hệ này đã "mở ra nhiều cánh cửa cho Philippines." Theo ông Lopez, "chúng tôi vẫn còn những bất đồng về Biển Đông. Tuy nhiên, hành động sáng suốt là gạt vấn đề này sang một bên để thảo luận về thương mại và tăng cường các quan hệ kinh tế." Trước đó, Trung Quốc cam kết đầu tư 15 tỷ USD cho Philippines và tài trợ cho 15 dự án cơ sở hạ tầng tại nước này.

+ Indonesia:

Indonesia phản đối việc phô trương sức mạnh ở Biển Đông. Phát biểu tại Trung tâm Nghiên cứu chiến lược (CSIS) hôm 25/4, Bộ trưởng Điều phối các vấn đề biển của Indonesia ông Luhut Binsar Pandjaitan tuyên bố, “Indonesia phản đối việc phô trương sức mạnh ở Biển Đông. Chúng tôi muốn thấy sự ổn định trong khu vực”. Bộ trưởng Pandjaitan khẳng định Indonesia không công nhận yêu sách đường 9 đoạn của Trung Quốc và tiếp tục thảo luận với Bắc Kinh để giải quyết vấn đề đánh bắt cá trái phép.

Tổng thống Indonesia: ‘ASEAN nên có lập trường chung về Biển Đông’. Trả lời phỏng vấn kênh truyền hình ANC hôm 27/4, Tổng thống Indonesia Joko Widodo cho hay: “Biển Đông là một trong những vấn đề ASEAN cần giải quyết ngay lập tức. Tại những hội nghị trước đây của ASEAN, các thành viên trong khối vẫn còn nhiều bất đồng. Tôi cho rằng chúng ta nên có một quan điểm chung về Biển Đông”. Theo Tổng thống Widodo, “điều quan trọng là nội bộ ASEAN nên có một sự đồng thuận về vấn đề này, chỉ khi đó, chúng ta mới có thể đối thoại với Trung Quốc”.

Indonesia phê chuẩn thỏa thuận phân định EEZ với Philippines. Hạ viện Indonesia ngày 27/4 thông qua thỏa thuận này sau phiên họp toàn thể, kết thúc 20 năm đàm phán giữa hai nước. Thỏa thuận trên, được Ngoại trưởng Retno và người đồng cấp Philippines Rosario ký vào năm 2014, là thỏa thuận phân định biển đầu tiên giữa Indonesia và Philippines. Thỏa thuận xác định đường ranh giới hơn 1,000 km ở khu vực EEZ chồng lấn giữa hai nước.

+ Mỹ:

Đô đốc Mỹ chỉ trích Trung Quốc thay đổi nguyên trạng ở Biển Đông. Phát biểu trong buổi điều trần trước Ủy ban Quân vụ của Hạ viện Mỹ hôm 26/4, Tư lệnh Bộ Chỉ Huy Thái Bình Dương Mỹ Đô đốc Harry Harris cho hay hành động cải tạo đất quy mô lớn và quân sự hóa các thực thể của Trung Quốc làm thay đổi diện mạo tự nhiên và chính trị tại Biển Đông. Đô đốc Harris cho hay ở Quần đảo Trường Sa, Trung Quốc đã xây dựng 72 nhà để máy bay chiến đấu, tương đương với ba trung đoàn không quân, và khoảng 10 nhà lớn hơn, để chứa các oanh tạc cơ hoặc các loại phi cơ có nhiệm vụ đặc biệt. Tất cả những cơ sở này có thể sẽ hoàn thành trong năm nay. Theo ông Harris, mục tiêu thực sự của Trung Quốc là “tập trung xây dựng các lực lượng tác chiến và gia tăng ưu thế trên thực địa nhằm kiểm soát quyền tự do hàng hải và hàng không. Từ đó, kiểm soát trên thực tế các thực thể địa lý và không gian tại Biển Đông”.

Mỹ tìm kiếm đối tác tuần tra chung ở Biển Đông. Phát biểu tại một sự kiện hôm 27/4, Tư lệnh Hải quân Mỹ Đô đốc John Richardson cho hay, "Chúng tôi trông đợi sự tham gia lớn hơn của cộng đồng quốc tế đối với hoạt động chiến lược này ở Biển Đông". Trước đó, Tư lệnh Bộ Chỉ huy Thái Bình Dương của Mỹ Đô đốc Harry Harris tuyên bố Mỹ sẽ sớm nối lại các cuộc tuần tra tự do hàng hải trên Biển Đông. 

Quan hệ các nước

Malaysia bắt giữ 8 ngư dân Việt Nam đánh cá trái phép. Cơ quan chấp pháp biển của Malaysia tối 24/4 đã bắt giữ 8 ngư dân Việt Nam khi đang đánh cá trái phép ở gần đảo Pulau Gaya, cách thành phố Kota Kinabalu không xa. Giám đốc Cơ quan chấp pháp biển Kota Kinabalu ông Adam Aziz cho biết các ngư dân, , đều sử dụng giấy phép lao động quá thời hạn. Khi bị bắt, trên thuyền có khoảng 200 kg cá tươi và 50 kg cá đã phơi khô.

Hàn Quốc "tặng" tàu chiến cũ cho Philippines. Bộ Quốc phòng Philippines ngày 27/4 cho biết Hàn Quốc sẽ chuyển giao cho Philippines một tàu chiến chống ngầm cũ lớp Pohang vào năm 2017 với giá chỉ 100 USD, nhằm giúp Manila tăng cường năng lực tuần tra biển. Theo Người phát ngôn Bộ Quốc phòng Arsenio Andolong, Philippines có thể mua 3 chiếc như vậy khi Seoul đang thay thế những tàu mới hơn và nhanh hơn.

Campuchia - Trung Quốc bàn về Biển Đông. Phát biểu tại buổi gặp Thủ tướng Campuchia Hun Sen ngày 28/4, Ủy viên Quốc vụ viện Trung Quốc Dương Khiết Trì cho hay không có vấn đề gì ở Biển Đông. Hiện nay quan hệ giữa Trung Quốc với Philippines rất tốt đẹp. Về phần mình, Thủ tướng Hun Sen nói: “Lập trường của Campuchia về Biển Đông không có gì thay đổi. Chính phủ Campuchia luôn ủng hộ mối quan hệ tốt giữa Trung Quốc – Philippines, quan hệ Trung Quốc - Việt Nam.” Ông Hun Sen nhấn mạnh các bên cần giải quyết tranh chấp Biển Đông bằng biện pháp hòa bình. UNCLOS chính là cơ chế quan trọng để giải quyết vấn đề biển.

Hội nghị ASEAN kêu gọi giải quyết hòa bình tranh chấp biển. Hôm 30/4, Tuyên bố Chủ tịch của Cấp cao ASEAN lần thứ 30 khẳng định, “ASEAN nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì hòa bình, ổn định, an ninh và tự do hàng hải, hàng không trong các vùng biển tranh chấp. ASEAN ghi nhận quan ngại của một số Lãnh đạo về những diễn biến gần đây. Chúng tôi tái khẳng định tầm quan trọng của việc tăng cường lòng tin, kiềm chế các hoạt động làm phức tạp tình hình, theo đuổi giải pháp giải quyết hòa bình tranh chấp, không đe dọa vũ lực hay sử dụng vũ lực. Chúng tôi hoan nghênh quá trình hoàn tất khung của Bộ Quy tắc Ứng xử ở Biển Đông vào giữa năm nay, tạo điều kiện thuận lợi cho việc sớm hoàn tất một COC hiệu quả.”

Biên đội tàu hải quân Trung Quốc thăm Philippines. Ngày 30/4, một biên đội gồm ba tàu hải quân Trung Quốc đã đến thành phố Davao bắt đầu chuyến thăm hữu nghị Philippines 3 ngày. Đây là lần đầu tiên một hạm đội Hải quân Trung Quốc tới thăm Davao. Trong chuyến thăm, hải quân hai bên sẽ tiến hành thăm tàu, giao lưu văn hóa và thể thao. Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte và một số quan chức quốc phòng Philippines cũng tới thăm quan tàu khu trục tên lửa Trường Xuân. Tổng thống Philippines sau đó cho biết ông hy vọng hai nước sẽ tổ chức tập trận chung trong tương lai, địa điểm có thể là ở khu vực đảo Mindanao hoặc vùng biển Sulu của Philippines.

Phân tích và đánh giá

“Trung Quốc và Biển Đông: Cần có biện pháp cứng rắn” của William Choong

Trung Quốc được cho là đang lợi dụng COC để câu giờ.

Tháng 8/2016, một tháng trước phán quyết của tòa Hague về vụ Manila kiện Bắc Kinh, ASEAN và Trung Quốc đồng ý về một đường dây nóng cho những trường hợp khẩn cấp trên biển và Tuyên bố chung về áp dụng Bộ quy tắc ứng xử cho đụng độ ngoài ý muốn trên Biển Đông. Tháng trước, Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị nói dự thảo COC đã hoàn thành. Trung Quốc sẽ tổ chức một buổi gặp gỡ với ASEAN vào tháng 5 để đi đến thỏa thuận sơ bộ về khung COC.

Sau 15 năm cố gắng đưa DOC thành COC, Trung Quốc cũng đã sẵn lòng đẩy nhanh đàm phán về bộ quy tắc, nhưng kể cả khi COC được kí kết, vẫn còn nhiều câu hỏi về tính hiệu quả của bộ quy tắc này.

Đầu tiên, khu vực áp dụng COC không được định rõ, không chắc liệu COC có yếu tố trừng phạt không. Thứ hai, Trung Quốc dùng COC để làm chệch hướng những chỉ trích về việc Trung Quốc cải tạo và quân sự hóa các thực thể trên biển. Nỗ lực gần nhất để đẩy nhanh COC diễn ra một tháng sau phán quyết của tòa Hague.

Trung Quốc phản đối COC và cho rằng những bên tranh chấp khác cũng không tôn trọng DOC. Năm 2014, Bộ trưởng Ngoại giao khi đó là ông Dương Khiết Trì nói Trung Quốc sẵn sàng thảo luận về COC nếu tất cả các bên tuân thủ đầy đủ DOC.

Ngay cả khi được tuân thủ chặt chẽ nhất, COC cũng chỉ có thể làm chậm việc mở rộng cải tạo và quân sự hóa của Trung Quốc. Việc ASEAN không thể ra tuyên bố chung về biển Đông năm 2012, khi Campuchia làm Chủ tịch, cho thấy Trung Quốc sẵn sàng lợi dụng đối tác trong khu vực để thực hiện mục đích riêng.

Indonesia có vẻ sẽ đứng ngoài thay vì giữ vị trí lãnh đạo trong tranh chấp. Tháng nước, Bộ trưởng Điều phối các vấn đề hàng hải Luhut Pạnaitan nói Indonesia không có dự định tuần tra chung trên biển Đông với Úc.

Singapore, quốc gia giữ trung lập về tranh chấp biển Đông, nhấn mạnh sự cần thiết trong việc tuân thủ luật quốc tế, đã nếm trải áp lực khi bị Trung Quốc giữ 9 xe bọc thép tại Hồng Kông từ năm ngoái. Rõ ràng lúc này sự chú đồ dồn về chính quyền Trump với hy vọng chính quyền Trump sẽ đưa ra một cách tiếp cận cứng rắn hơn với Trung Quốc và một kế hoạch phát triển hải quân Mỹ.

Nhưng việc hủy bỏ Hiệp định TPP đã làm mất trụ cột chính trong sự hiện diện của Mỹ ở khu vực. Hầu như không có chính sách đột phá nào ngăn cản Trung Quốc ở biển Đông. Chính quyền Trump đang tê liệt vì hàng trăm vị trí trong Bộ Ngoại giao và Lầu Năm Góc vẫn đang bỏ trống.

Trung Quốc được cho là sẽ bắt đầu xây dựng trạm quan trắc môi trường ở Scarborough, sau đó nạo vét và quân sự hóa để xây dựng tam giác chiến lược: Phú Lâm - Trường Sa – Scarborough với phạm vi kiểm soát hầu như toàn bộ Biển Đông.

Bốn năm nói về luật pháp quốc tế và trật tự khu vực dựa trên quy tắc đã không ngăn nổi Bắc Kinh xây dựng các dự án ở đây. Trước sự bành trướng của Trung Quốc ở biển Đông, đã đến lúc Trump cần tuyên bố: “Trung Quốc không được vượt qua Scarborough”.

 “Lợi ích hạt nhân của Trung Quốc ở Biển Đông” của Felix K. Chang

Lợi ích kinh tế và chủ quyền vẫn thường được viện dẫn giải thích cho hành vi quyết đoán của Trung Quốc ở Biển Đông. Ngoài ra, vấn đề an ninh về răn đe hạt nhân trên biển cũng có thể coi là một nguyên nhân giải thích cho hành vi của Trung Quốc.

Kể từ khi thành lập nhà nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, Trung Quốc luôn lo ngại về các mối đe dọa từ bên ngoài. Thời kì Chiến tranh Lạnh, Trung Quốc đã phải chống lại cả hai siêu cường trang bị vũ khí hạt nhân, trong khi bản thân chỉ mới đang phát triển kho vũ khí của mình. Thậm chí sau khi chế tạo thành công tên lửa đạn đạo trang bị vũ khí hạt nhân, Trung Quốc vẫn chưa thể đảm bảo an ninh nếu không có năng lực răn đe hạt nhân.

Năng lực răn đe hạt nhân trên biển của Trung Quốc

Trung Quốc biết rằng tên lửa đạn đạo trên mặt đất dễ bị tổn thương hơn trong tấn công ngăn chặn so với tên lửa đạn đạo dưới biển. Đến cuối những năm 1950, Trung Quốc bắt đầu nắm được công nghệ tàu ngầm hạt nhân mang tên lửa đạn đạo (SSBN). Tàu ngầm này có thể hoạt động lâu dưới biển và mang theo tên lửa đạn đạo phóng từ tàu ngầm (SLBM).

Vào những năm 1980, Trung Quốc chế tạo thành công thế hệ tàu ngầm SSBN đầu tiên loại 092 (lớp Xia) và tên lửa đạn đạo SLBM mang tên JL-1. Tuy nhiên, tàu Xia hiếm khi ra khơi vì một khi Xia xuất hiện tại biển Hoàng Hải, Trung Quốc có thể phải đối mặt một số mối lo khác khi phải đối mặt với lực lượng hải quân Nhật Bản, Hàn Quốc và Mỹ ở rìa phía Đông.

Chiến lược phía Nam của Trung Quốc

Sau chiến tranh Lạnh, Trung Quốc tiếp tục cải tiến vũ khí hạt nhân ngăn chặn thông qua việc bắt đầu sản xuất hàng loạt thế hệ tàu ngầm SSBN thứ hai là loại 094 (lớp Jin). Tới nay, hải quân Trung Quốc đã sở hữu 4 tàu ngầm lớp Jin kèm tên lửa đạn đạo JL-2 SLBM, hiện Trung Quốc cũng đang xây dựng căn cứ hải quân mới dọc vịnh Á Long gần Biển Đông.

Tàu ngầm Jin của Trung Quốc thường xuyên xuất hiện ở căn cứ này. Phía nam căn cứ là biển Đông, khu vực mà số lượng tiền đồn và sân bay quân sự Trung Quốc đang ngày một gia tăng. Đây cũng là khu vực không có mối đe dọa hải quân trực tiếp đối với Trung Quốc. Thay vào đó, những chiến lược gia của Trung Quốc coi Biển Đông là căn cứ hải quân nơi các tàu ngầm SSBN có thể an toàn hoạt động dưới sự bảo vệ của lực lượng hải quân và không quân Trung Quốc.

Tuy nhiên căn cứ hải quân tại biển Đông cũng có những hạn chế. Hạn chế lớn nhất xuất phát từ việc hoạt động tại khu vực này sẽ đặt tàu SSBN ở cách xa các mục tiêu tiêu diệt nằm ở Bán cầu Đông, mặc dù các loại tên lủa SLBM trong tương lai có thể có tầm bắn xa hơn. Mặc dù vậy, Biển Đông thực sự giúp cho Trung Quốc phân bổ các lực lượng hạt nhân dưới biển của mình rộng rãi hơn, nhờ đó củng cố khả năng sinh tồn cho các lục lượng của mình. Nếu Trung Quốc coi Biển Đông là một nhân tố quan trọng về mặt an ninh trong răn đe hạt nhân trên biển, thì không có nhiều hy vọng khi cho rằng kinh tế bền vững và cam kết ngoại giao sẽ khiến Trung Quốc thay đổi hành động ở khu vực.

 “Chính nước Mỹ, chứ không phải Duterte, đánh mất Philippines” của Gordon G. Chang

Philippines dưới sự cầm quyền của Duterte đang ngày càng thay đổi thái độ và có vẻ ngày càng rời xa nước Mỹ, vốn được coi là “người bảo vệ” duy nhất của Philippines. Tuy nhiên, nguyên nhân cơ bản của những thay đổi này không phải xuất phát từ Duterte, mà do chính nước Mỹ.

Washington ngày càng đẩy Duterte ra xa khi không thực hiện được những nghĩa vụ đối với đồng minh truyền thống của mình. Trong tranh chấp lãnh thổ trên Biển Đông, Mỹ hầu như có rất ít động thái để bảo vệ Philippines, những điều mà theo Hiệp định đồng minh quân sự đã ký kết giữa hai bên, thì đáng ra Mỹ phải thực hiện. Thậm chí khi Tòa trọng tài đưa ra phán quyết nghiêng về Philippines và phủ quyết nhiều tuyên bố ngang ngược của Trung Quốc, Mỹ cũng không thể hiện được sự ủng hộ rõ ràng nào với đồng minh của mình. Với thái độ “dửng dưng” này, Mỹ đang cho Trung Quốc thấy tham vọng và sự hung hăng của họ đã có hiệu quả. Sự ngang ngược của Trung Quốc cũng có thể do nước này đã nhận ra sự suy yếu của Mỹ ở Syria và Ukraine.

Tuy nhiên, có một số dấu hiệu cho thấy khoảng cách giữa Mỹ và Philippines có thể sẽ được thu hẹp lại trong vài tháng tới, bởi:

Thứ nhất, chính sách của Mỹ đang chuyển hướng chú ý nhiều hơn tới Philippines. Chính quyền Tổng thống Trump có vẻ cũng sẽ tiếp nối thái độ của những người tiền nhiệm. Mỹ cần thay đổi chiến lược với Philippines bởi lẽ nước này nhận ra sự cần thiết phải ngăn việc Trung Quốc tuyên bố chủ quyền và quân sự hóa bãi cạn Scarborough. Một khi tiến hành quân sự hóa thành công, Trung Quốc sẽ nắm được “tam giác chiến lược” ở biển Đông.

Thứ hai, không chỉ có Mỹ, các quốc gia khác cũng có lợi ích khi ngăn không để Philippines trở thành quốc gia thuộc vào Trung Quốc. Cả Hàn Quốc và Nhật Bản đều là những quốc gia phụ thuộc nhiều vào việc vận chuyển dầu từ Trung Đông qua Biển Đông. Rõ ràng, Nhật Bản là một nhân tố giúp Mỹ thực hiện điều này thông qua những chuyến thăm của Thủ tướng Abe và sự ủng hộ hỗ trợ tài chính đối với các chiến dịch của ông Duterte.

Thứ ba, những hành động của Bắc Kinh sẽ khiến Duterte khó có thể ngả về phía Trung Quốc. Những tuyên bố về lợi ích cốt lõi ở khu vực tranh chấp trên Biển Đông, hay áp lực từ trong nước buộc tội Duterte nếu ông ta đánh mất Scarborough sẽ khiến Duterte phải suy nghĩ lại về quan hệ với Trung Quốc.

Thứ tư, nội bộ chính giới Philippines đang tỏ ra rất lo ngại về việc Duterte nghiêng sang phía Trung Quốc, đứng đầu sự phản đối này là cựu Tổng thống Fidel Ramos, một người có những chính sách thân Mỹ.

Cuối cùng, Duterte sẽ cần cân nhắc giải quyết nhiều vấn đề trong nước trước khi nghĩ đến những vấn đề bên ngoài. Những vấn đề như tác động tiêu cực từ cuộc chiến chống ma túy, hay tệ tham nhũng, đều là những áp lực lớn mà Duterte phải đối mặt.

“Đoàn kết là cách tốt nhất để ASEAN lôi kéo Mỹ can dự với khu vực” của Hoàng Thị Hà

ASEAN thực sự đã không được chú ý trong chương trình nghị sự của chính quyền Tổng thống Donald Trump trong 3 tháng đầu tiên ông nắm quyền. Điều này không hẳn là tin xấu, nhưng “xa mặt” có thể dẫn tới “cách lòng”. 

Đề xuất gần đây của ông Trump về việc tăng chi tiêu quốc phòng lên 603 tỷ USD và việc Mỹ tái khẳng định đảm bảo an ninh cho Nhật Bản và Hàn Quốc đã phần nào xoa dịu những lo lắng về việc Mỹ rút lui hoàn toàn khỏi châu Á. Mỹ thể hiện họ vẫn là “chiếc ô an ninh” và người giữ vai trò cân bằng chiến lược ở khu vực. Tuy vậy, quân đội Mỹ có thể không nhất thiết ảnh hưởng đến chính trị, đặc biệt là tại Đông Nam Á, nơi mà “ngoại giao đồng tiền” của Trung Quốc đã giúp Bắc Kinh chiếm được lợi thế ở một số nước. Do vậy, Mỹ sẽ phải cạnh tranh với Trung Quốc không chỉ trên phương diện quân sự mà còn phải sử dụng cả "sức mạnh mềm.

Sự thoái lui của Mỹ khỏi ASEAN, nếu có, sẽ làm suy yếu sự cân bằng tại Đông Nam Á và đưa Trung Quốc vào vị trí trung tâm địa chính trị. Trong bối cảnh đó, nhiều quốc gia trong khu vực, do không có lựa chọn khác, sẽ rơi vào vòng tay của Bắc Kinh.

Mặt khác, sự đối đầu giữa Mỹ và Trung Quốc không phải là điều mong muốn bởi các nước trong khu vực sẽ buộc phải lựa chọn giữa một trong hai nước và có rất ít lựa chọn. Ví dụ, trong vấn đề Biển Đông, những phát biểu của ông Trump và các quan chức cho thấy sự cứng rắn của Mỹ, phù hợp với việc triển khai mới nhất tàu sân bay USS Carl Vinson tới vùng biển đang tranh chấp này. Trong khi đó, Trung Quốc đang từng bước củng cố sự hiện diện quân sự tại khu vực. Nếu không có ASEAN đóng vai trò cầu nối và hòa giải, thì nguy cơ tính toán sai lầm giữa hai cường quốc này là rất lớn. 

Một lĩnh vực tiềm năng thúc đẩy hợp tác giữa Washington và ASEAN có thể là chống khủng bố. Đánh bại tổ chức “Nhà nước Hồi giáo” (IS) và các nhóm khủng bố cực đoan khác thông qua các đối tác quốc tế là một trong những ưu tiên chính sách đối ngoại của ông Trump. Đây cũng là ưu tiên hàng đầu của Đông Nam Á bởi khu vực này là căn cứ tiềm năng của IS do lãnh thổ của chúng tại Trung Đông bị thu hẹp. 

Nhiệm vụ của ASEAN hiện nay là giữ cho Mỹ can dự đối với khu vực. Cuộc họp giữa bộ trưởng ngoại giao các nước ASEAN với Ngoại trưởng Mỹ Rex Tillerson sắp tới sẽ là một cơ hội cho ASEAN. Bên cạnh đó, điều quan trọng đối với ASEAN là phải kiềm chế, tránh phản ứng quá mức trước những tuyên bố của ông Trump bởi những tuyên bố này đôi khi không phải chính sách thực tế của Mỹ. 

Mục tiêu lâu dài của ASEAN trong thời điểm không chắc chắn này là cần phải đoàn kết. Một ASEAN liên kết, ổn định và thịnh vượng sẽ là động lực thôi thúc Washington can dự với khu vực. 

Về phần mình, Washington cần nhanh chóng phác thảo chính sách đối ngoại của chính quyền mới đối với khu vực Đông Nam Á. Sự không chắc chắn càng kéo dài sẽ làm lãng phí các cơ hội cho cả hai bên.

“ASEAN tiếp tục là nền tảng trong chính sách đối ngoại của Indonesia” của David Willis

Kể từ khi được thành lập năm 1967, ASEAN luôn chiếm vị trí quan trọng trong chính sách đối ngoại của Indonesia, tuy gần đây, ASEAN có những thay đổi lớn trong khi lợi ích cốt lõi của Indonesia không đổi (là ổn định và phát triển quốc gia) nhưng điều này không phải vấn đề lớn trong quan hệ ASEAN – Indonesia.

Một trong những nguyên nhân cản trở sự thống nhất của ASEAN là sự phát triển của khu vực. Tuy nhiên, ASEAN thực sự có khả năng bảo vệ khu vực khỏi cạnh tranh ảnh hưởng của các cường quốc khi Trung Quốc bắt đầu hung hăng hơn trên biển Đông sau chuyến thăm Indonesia của chính quyền Obama năm 2009.

Khác với phương tiện ý thức hệ được sử dụng trong thời Chiến tranh Lanh, hiện nay, Trung Quốc có cách tiếp cận khác nhau đối với mỗi nước thành viên ASEAN. Sự khác biệt này khiến nguyên tắc đồng thuận của ASEAN trở thành trở ngại gần như không thể vượt qua được và gây ra tình trạng bất ổn trong tổ chức nhiều năm gần đây.

Việc thông qua COC giữa ASEAN và Trung Quốc nhằm củng cố cho Tuyên bố DOC năm 2002 vẫn là một mục tiêu khó có thể trở thành hiện thực. Sự khác nhau trong cách giải quyết vấn đề Biển Đông khiến ASEAN lần đầu tiên không thể đưa ra thông cáo chung năm 2012. Năm ngoái, khi Lào giữ chức Chủ tịch luân phiên ASEAN, Campuchia vẫn ủng hộ lập trưởng của Trung Quốc ở biển Đông và thiếu chút nữa khiến ASEAN tiếp tục không thể đưa ra thông cáo chung, ngay sau khi Tòa Trọng tài La Hay tuyên bố Trung Quốc không có quyền lịch sử với vùng biển trong đường chín đoạn trong vụ kiện với Philippines. Sau 3 lần đụng độ với Trung Quốc quanh quần đảo Natuna, Indonesia cần nhận thức đúng về vấn đề này và tiếp tục thể hiện quyền “lãnh đạo tự nhiên” trong ASEAN để đối phó với Trung Quốc.

Hiện nay, ASEAN không có khả năng ngăn cản Trung Quốc, do đó cần sự hiện diện và bảo hộ của Mỹ và các đồng minh. Jakarta muốn tránh gia tăng bất ổn trong khu vực vì việc này sẽ làm giảm giá trị chiến lược của ASEAN và Indonesia.

Chính quyền tổng thống Jokowi không thể hiện vai trò lãnh đạo trong ASEAN vì ông quan tâm nhiều hơn đến việc phát triển Indonesia thành “trục hàng hải toàn cầu” nhưng để làm được điều này, cần sự đầu tư vô cùng lớn từ tất cả các đối tác có thể.

ASEAN vẫn giữ cách giải quyết vấn đề chung như từ khi được thành lập. Việc duy trì nguyên tắc đồng thuận là yếu tố mà nước lớn có thể lợi dụng để gây chia rẽ nội bộ ASEAN. Nếu không giải quyết sớm vấn đề này, thách thức an ninh với ASEAN vẫn tồn tại và khó giải quyết.

Indonesia khẳng định chỉ cần ASEAN có cải cách giải quyết phù hợp trong tình hình mới, ASEAN sẽ trở lại đúng vai trò mà nó đã đánh mất trong một thập kỷ qua, đồng thời ASEAN vẫn tiếp tục là ưu tiên chiến lược của Jakarta./.