Biển Đông Tuần Qua (từ 11/7-17/7)

Động thái của các quốc gia

+ Trung Quốc:

Trung Quốc tăng cường sức mạnh hải quân ở Biển Đông. Ngay sau khi Tòa Trọng tài ra phán quyết vụ kiện, hải quân Trung Quốc tối 12/6 đã đưa vào biên chế chiếc tàu khu trục Type 052D cho Hạm đội Nam Hải và đồn trú tại một quân cảng ở thành phố Tam Á. Chiếc tàu khu trục mang tên Yinchuan có chiều dài khoảng 150m, chiều rộng 20m, được cho là một trong những chiếc tàu chiến hiện đại nhất của hải quân Trung Quốc với các hệ thống vũ khí rất hiện đại. Cũng trong ngày 12/7, Người phát ngôn của Bộ Quốc phòng Trung Quốc Dương Vũ Quân tuyên bố: “Bất kể phán quyết là của PCA là gì, chủ quyền và lợi ích của Trung Quốc sẽ không bị ảnh hưởng. Bất kể phán quyết là gì, quân đội Trung Quốc sẽ kiên quyết bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, an ninh và lợi ích biển, giữ vững hòa bình và ổn định khu vực, đối phó với mọi mối thách thách và đe dọa.”

Trung Quốc phản đối phán quyết của Tòa Trọng tài. Bộ Ngoại giao Trung Quốc hôm 12/7 ra bản tuyên bố gồm 5 điểm: (i) Chính phủ Trung Quốc tuyên bố phán quyết của PCA là vô hiệu và không có tính ràng buộc; (ii) Hành động đơn phương khởi kiện của Philippines là không có thiện chí, không nhằm giải quyết tranh chấp giữa hai bên mà là để bác bỏ chủ quyền lãnh thổ và quyền lợi của Trung Quốc ở Biển Đông. Hành động này Philippines đã vi phạm các UNCLOS và các điều khoản của Công ước; (iii) Hành động của Tòa và phán quyết đi ngược lại thực tiễn chung của cơ chế phân xử quốc tế, đi trệch mục tiêu và mục đích của UNCLOS là giải quyết hòa bình tranh chấp; (iv) chủ quyền lãnh thổ và quyền lợi biển của Trung Quốc ở Biển Đông sẽ không bị ảnh hưởng bởi phán quyết; (v) Về các vấn đề lãnh thổ và phân định biển, Trung Quốc sẽ không chấp nhận các biện pháp giải quyết của bên thứ ba hoặc các biện pháp mang tính áp đặt. Trung Quốc không chấp nhận hay thừa nhận phán quyết của PCA. Cũng trong ngày 12/7, Trung Quốc ra “Tuyên bố về Chủ quyền Lãnh thổ và Quyền lợi Biển của Trung Quốc ở Biển Đông.” Cùng ngày, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị cũng có tuyên bố phản bác phán quyết của Tòa gồm 4 điểm: (i) Vụ kiện Biển Đông thực sự là vở kịch chính trị dưới vỏ bọc luật pháp, (ii) Quan điểm không chấp nhận và không tham gia vụ kiện của Trung Quốc là để bảo vệ luật pháp quốc tế và luật lệ của khu vực; (iii) Chủ quyền lãnh thổ và quyền lợi biển của Trung Quốc ở Biển Đông dựa trên lịch sử lâu đời và nền tảng pháp lý, sẽ không bị ảnh hưởng bởi Phán quyết; (iv) Trung Quốc cam kết giải quyết hòa bình tranh chấp thông qua đàm phán và tham vấn, tiếp tục duy trì hòa bình và ổn định của khu vực. Tiếp đó hôm 14/7, Ủy viên Quốc vụ Trung Quốc Dương Khiết Trì đã trả lời phỏng vấn với giới truyền thông Trung Quốc về phán quyết của Tòa. Ông Dương khẳng định phán quyết của Tòa đưa ra hoàn toàn là phi pháp, vô hiệu. Vụ kiện từ đầu đến cuối là vở kịch chính trị khoác bên ngoài vỏ pháp lý. Trung Quốc sẵn sàng cùng với nước liên quan tích cực thảo luận về thỏa thuận về các thỏa thuận tạm thời trong quá trình giải quyết tranh chấp, bao gồm việc khai thác chung ở Biển Đông trên cơ sở cùng có lợi, cùng bảo vệ hòa bình ổn định ở Biển Đông. Trung Quốc hy vọng Chính phủ mới của Philippines xuất phát từ lợi ích chung Trung Quốc - Philippines và đại cục quan hệ 2 nước, xử lý thỏa đáng vấn đề liên quan.

Trung Quốc nhất quyết bác bỏ phán quyết của Tòa. Trong cuộc họp báo thường kỳ của Bộ Ngoại giao Trung Quốc hôm 12/7, Người phát ngôn Lục Khảng tuyên bố: “Quan điểm của Trung Quốc đã được đưa ra rõ ràng từ ba năm trước và hiện không có gì thay đổi. Cái gọi là Tòa Trọng tài được hình thành từ hành động trái luật và yêu sách bất hợp pháp của Philippines. Sự tồn tại của phiên tòa là bất hợp pháp và bất kỳ phán quyết nào đưa ra cũng đều bất hiệu lực và không có tính ràng buộc.” Về việc Ngoại trưởng Nhật Bản tuyên bố phán quyết có tính ràng buộc pháp lý với các bên tranh chấp, ông Lục cho hay, “Trung Quốc cho rằng Nhật Bản hiểu rõ lịch sử của các vấn đề Biển Đông. Trung Quốc hy vọng Nhật Bản lưu tâm đến quan hệ hai nước và hòa bình, ổn định khu vực, ngừng việc can dự và làm phức tạp vấn đề.” Về việc phán quyết của Tòa cho rằng Trung Quốc đã hủy họa môi trường sinh thái ở Quần đảo Trường Sa bằng hoạt động cải tạo đảo, ông Lục hôm 13/7 ngang nhiên khẳng định: “Với chủ quyền không thể tranh cãi ở Quần đảo Trường Sa, Trung Quốc quan tâm tới môi trường sinh thái hơn bất cứ nước nào, và Trung Quốc đã tiến hành hàng loạt biện pháp để bảo vệ môi trường ở đây.” Về tuyên bố của Bộ Ngoại giao Mỹ liên quan đến phán quyết của Tòa, ông Lục nhấn mạnh: “Tuyên bố của Mỹ không quan tâm đến sự thật và tán thành phán quyết bất hợp pháp đó. Hành động này đi ngược với tinh thần của luật pháp quốc tế cũng như tuyên bố không đứng về phía bên nào của Mỹ. Trung Quốc thúc giục Mỹ cân nhắc về hành động của mình, tránh làm tổn hại tới chủ quyền và lợi ích của Trung Quốc. Bình luận về khả năng Việt Nam có thể tiến hành khởi kiện sau khi Philippines đã thành công, ông Lục hôm 14/7 tuyên bố: “Trong tình hình hiện nay, các nước ASEAN hướng tới cách tiếp cận hai kênh, các bên trực tiếp liên quan tranh chấp giải quyết qua đối thoại và tham vấn, trong khi Trung Quốc và ASEAN cùng duy trì hòa bình, ổn định ở Biển Đông. Tôi tin rằng đa phần các nước trong khu vực sẽ đi theo cách tiếp cận này.” Về việc Tổng thống Philippines tuyên bố sẽ gửi đặc phái viên tới Trung Quốc để bắt đầu các đối thoại, ông Lục ngày 15/7 khẳng định: “Trung Quốc cam kết giải quyết vấn đề thông qua đàm phán song phương, và chưa từng đóng cánh cửa đối thoại với phía Philippines. Trung Quốc hy vọng sẽ đạt được đồng thuận với Philippines, giải quyết vấn đề thong qua đàm phán và hợp tác chặt chẽ để cải thiện và phát triển quan hệ song phương.”

Ông Tập Cận Bình tuyên bố không chấp nhận phán quyết của Tòa. Phát biểu trong cuộc gặp với các quan chức cấp cao EU đang có chuyến thăm Bắc Kinh hôm 12/7, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tuyên bố không chấp nhận bất kỳ đề xuất hoặc hành động nào dựa trên phán quyết mà PCA đưa ra, “Các đảo ở Biển Đông là lãnh thổ của Trung Quốc từ thời cổ đại. Chủ quyền lãnh thổ và quyền lợi biển của Trung Quốc, trong bất kỳ trường hợp nào, cũng sẽ không bị ảnh hưởng bởi phán quyết. Trung Quốc luôn là người bảo vệ luật pháp quốc tế, sự công bằng và Trung Quốc cam kết đi theo con đường phát triển hòa bình.”

Trung Quốc ngang nhiên tuyên bố có thể lập ADIZ ở Biển Đông. Phát biểu trước trong buổi công bố sách trắng nhan đề “Trung Quốc giữ vững lập trường giải quyết tranh chấp ở Biển Đông thông qua đàm phán giữa Trung Quốc - Philippines“ hôm 13/7, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lưu Chấn Dân tuyên bố: “Trung Quốc có quyền thiết lập vùng ADIZ ở Biển Đông, giống như đã từng làm trên biển Hoa Đông. Nếu an ninh của chúng tôi bị đe dọa, dĩ nhiên chúng tôi sẽ có quyền tuyên bố thành lập một khu vực như vậy.” Theo ông Lưu, mục tiêu của Trung Quốc không phải biến Biển Đông thành “nguyên nhân của một cuộc chiến” mà là một vùng biển của hòa bình, hữu nghị và hợp tác. Trung Quốc hy vọng các nước cùng hợp tác vì mục tiêu này.

Trung Quốc bay thử nghiệm trái phép ra sân bay ở Trường Sa. Trung Quốc sáng 13/7 đã sử dụng hai máy bay dân dụng của Hãng Hàng không Phương Nam (China Southern Airlines) và Hãng Hàng không Hải Nam (Hainan Airlines), bay từ đảo Hải Nam ra 2 sân bay được xây dựng trái phép trên Đá Vành Khăn và Đá Subi thuộc Quần đảo Trường Sa của Việt Nam, sau đó quay lại Hải Khẩu vào buổi chiều cùng ngày. Việc Trung Quốc bất chấp luật pháp cũng như những quy định trong Công ước hàng không quốc tế, tiến hành các chuyến bay ra khu vực thuộc quần đảo Trường Sa sẽ gây nguy hiểm cho các chuyến bay quốc tế đi qua.

Trung Quốc cảnh báo hoạt động tuần tra tự do hàng hải ở Biển Đông. Phát biểu tại một diễn đàn kín ở Bắc Kinh vào tối 16/7, Phó Tổng Tham mưu trưởng của Quân ủy Trung ương Trung Quốc Đô Đốc Tôn Kiến Quốc cảnh báo các cuộc tuần tra tự do hàng hải do lực lượng hải quân nước ngoài tiến hành trên Biển Đông có thể sẽ kết thúc trong thảm họa. Vấn đề tự do hàng hải là không có thật, một số nước gần đây đã thổi phồng lên. Ông Tôn khẳng định Trung Quốc là nước có lợi ích lớn nhất về tự do hàng hải trên Biển, nhưng “kiên quyết phản đối cái gọi là hoạt động tuần tra tự do hàng hải ở Biển Đông, gây ra những mối đe dọa về quân sự, thách thức và không tôn trọng luật biển quốc tế.”

Đài Loan phản đối phán quyết của PCA về Biển Đông. Tuyên bố của Cơ quan Ngoại giao Đài Loan hôm 12/7 khẳng định, “Đài Loan hoàn toàn không chấp nhận Phán quyết của Tòa về vụ kiện. Phán quyết này không có tính ràng buộc đối với Đài Loan. Đài Loan thúc giục các bên giải quyết hòa bình tranh chấp thông qua đàm phán đa phương, trên tinh thần gác lại tranh chấp và cùng khai thác chung.” Ngày 13/7, Đài Loan triển khai một tàu hộ vệ tên lửa tuần tra ở Biển Đông. Trong chuyến thăm tàu hộ vệ này trước khi nó khởi hành, nhà lãnh đạo Đài Loan Thái Anh Văn tuyên bố: “Phán quyết Biển Đông, đặc biệt là việc phân loại đảo Ba Bình, đã phương hại đến lợi ích của Đài Loan đối với các đảo ở Biển Đông và các vùng biển liên quan. Sứ mệnh tuần tra lần này sẽ thể hiện quyết tâm của Đài Loan trong việc bảo vệ quyền lợi của mình”.

+ Việt Nam:

Việt Nam yêu cầu Trung Quốc bồi thường tàu cá Quảng Ngãi bị đâm chìm. Ngày 9/7, tại khu vực cách đông đông nam đảo Bông Bay, thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam 34 hải lý, tàu cá Việt Nam mang số hiệu QNg 90479TS cùng 5 ngư dân đã bị hai tàu hải cảnh Trung Quốc mang các số hiệu 46102 và 56103 truy đuổi, đâm chìm. Trước vụ việc nghiêm trọng trên, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Lê Hải Bình hôm 13/7 tuyên bố: ”Việt Nam lên án mạnh mẽ các hành vi đối xử vô nhân đạo, sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực đối với các ngư dân Việt Nam, yêu cầu Trung Quốc điều tra và xử lý nhân viên trên hai tàu hải cảnh đã cố ý đâm chìm tàu cá Việt Nam, bỏ mặc ngư dân trong điều kiện nguy hiểm đến tính mạng.” Ngày 11/7, đại diện Bộ Ngoại giao Việt Nam đã gặp đại diện Đại sứ quán Trung Quốc tại Hà Nội trao công hàm phản đối.

Việt Nam yêu cầu Thái Lan điều tra vụ nổ súng vào tàu cá của ngư dân Bến tre. Trước thông tin hải quân Thái Lan nổ súng vào một tàu cá của tỉnh Bến Tre khiến 2 ngư dân bị thương, đồng thời trong quá trình áp giải, hai tàu cá khác của Việt Nam bị chìm khiến một lái tàu mất tích, Phó Phát ngôn Bộ Ngoại giao Phạm Thu Hằng hôm 11/7 cho biết: “Đại sứ quán Việt Nam tại Thái Lan đang khẩn trương làm việc với các cơ quan chức năng sở tại để xác minh thông tin, có các biện pháp bảo hộ cần thiết đối với các ngư dân đang bị tạm giam đồng thời yêu cầu phía Thái Lan khẩn trương tìm kiếm ngư dân bị mất tích. Tối ngày 11/7, đại diện Cục Lãnh sự Bộ Ngoại giao đã gặp đại diện Đại sứ quán Thái Lan tại Hà Nội phản đối việc sử dụng vũ lực đối với ngư dân trong bất kỳ trường hợp nào đồng thời yêu cầu Bộ Ngoại giao Thái Lan điều tra vụ việc.”

Việt Nam hoan nghênh PCA ra phán quyết về tranh chấp Biển Đông. Ngày 12/7/2016, Người Phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Lê Hải Bình nêu rõ: “Việt Nam ủng hộ mạnh mẽ việc giải quyết các tranh chấp ở Biển Đông bằng các biện pháp hòa bình, bao gồm các tiến trình ngoại giao và pháp lý, không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực theo quy định của luật pháp quốc tế, trong đó có UNCLOS năm 1982, duy trì hòa bình, ổn định trong khu vực, an ninh, an toàn, tự do hàng hải và hàng không ở Biển Đông, tôn trọng nguyên tắc thượng tôn pháp luật trên các vùng biển và đại dương. Nhân dịp này, Việt Nam tiếp tục khẳng định chủ quyền của mình đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, chủ quyền đối với nội thủy và lãnh hải, quyền chủ quyền và quyền tài phán đối với vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam được xác định phù hợp với UNCLOS năm 1982, cũng như tất cả các quyền và lợi ích pháp lý của Việt Nam liên quan đến các cấu trúc địa lý thuộc hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa”. Về việc Trung Quốc hạ cánh máy bay dân sự cũng như đưa vào hoạt động một số hải đăng tại các cấu trúc thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam, Người phát ngôn Hải Bình hôm 14/7 nhấn mạnh: “Bất chấp phản đối của Việt Nam và quan ngại của cộng đồng quốc tế, những hoạt động nêu trên của Trung Quốc đã xâm phạm nghiêm trọng chủ quyền của Việt Nam, phi pháp và không thể làm thay đổi sự thực về chủ quyền của Việt Nam đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Việt Nam yêu cầu Trung Quốc chấm dứt ngay các hoạt động vi phạm chủ quyền của Việt Nam, nghiêm túc tuân thủ luật pháp quốc tế.”

+ Philippines:

Philippines hoan nghênh phán quyết của PCA về Biển Đông. Phát biểu tại cuộc họp hôm 12/7, Ngoại trưởng Philippines Perfecto Yasay cho biết, “các chuyên gia của Philippines đang nghiên cứu kỹ lưỡng phán quyết quan trọng này của Tòa. Đồng thời, Philippines kêu gọi các bên liên quan có hành động kiềm chế và bình tĩnh. Phillipines khẳng định sẽ tôn trọng quyết định cột mốc này. Phán quyết của Tòa đã bảo vệ luật pháp quốc tế, đặc biệt là UNCLOS 1982. Philippines khẳng định cam kết lâu dài đối với các nỗ lực giải quyết và quản lý tranh chấp một cách hòa bình nhằm thúc đẩy hòa bình, ổn định trong khu vực”. Trả lời phỏng vấn trên đài phát thanh hôm 13/7, Ngoại trưởng Perfecto Yasay tuyên bố, “Chính phủ Philippines sẽ triển khai các bước đi tiếp theo để đảm bảo rằng phán quyết của Tòa sẽ được thực thi một cách hòa bình. Philippines để ngỏ khả năng tiến hành thảo luận với Trung Quốc về thực thi phán quyết của Tòa.” Phát biểu tại Hội nghị ASEM ở thủ đô Ulan Bator của Mông Cổ hôm 15/7, Ngoại trưởng Perfecto Yasay tái khẳng định nước này tôn trọng phán quyết của Tòa và tiếp tục hợp tác cùng các bên liên quan tìm kiếm cách thức giảm bớt căng thẳng và xây dựng lòng tin.

Trung Quốc chặn ngư dân Philippines đến Bãi cạn Scarborough. Một phóng viên của hãng ABS-CBN News, đi cùng một nhóm ngư dân Philippines đến bãi cạn này từ đảo Luzon hôm 14/7, cho hay các tàu hải cảnh Trung Quốc xuất hiện ở gần bãi cạn Scarborough, một tàu đã theo sau những ngư dân Philippines trong khi một tàu khác chặn lối vào bãi cạn này. Sau đó, 2 tàu cao tốc tiếp cận và bao vây ngư dân. Những nhân viên Trung Quốc trên tàu đã dùng loa nói rằng họ là lực lượng hải cảnh, đang tiến hành các hoạt động chấp pháp và yêu cầu nhóm ngư dân Philippines rời khỏi khu vực này.

Philippines có thể cử phái viên tới Trung Quốc bàn về tranh chấp biển. Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte hôm 14/7 cho biết sẽ đề nghị cựu Tổng thống Philippines Fidel Ramos (nhiệm kỳ 1992-1998)  “tới Trung Quốc để khởi động đàm phán” sau khi Tòa Trọng tài ra phán quyết về vụ kiện, “Chiến tranh không phải một lựa chọn. Vậy khía cạnh kia là gì? Là các đàm phán hòa bình. Hiện Tôi không thể cung cấp chi tiết việc này. Tôi sẽ cần tham vấn với nhiều người, kể cả ông Ramos.”

+ Myanmar:

Myanmar kêu gọi các bên tôn trọng UNCLOS 1982. Tuyên bố của Bộ Ngoại giao Myanmar hôm 12/7 cho hay, “Myanmar ghi nhận phán quyết ngày 12/7/2016 của Tòa Trọng tài được thành lập theo Phụ lục VII của UNCLOS năm 1982. Chúng tôi nhất quán trong việc kêu gọi và ủng hộ các nỗ lực thúc đẩy một giải pháp hòa bình cho tranh chấp thông qua tham vấn và đàm phán hữu nghị, phù hợp với những nguyên tắc được thừa nhận rộng rãi của luật pháp quốc tế, trong đó có UNCLOS 1982. Myanmar kêu gọi tất cả các bên kiềm chế hành động có thể gia tăng căng thẳng, không đe dọa hoặc sử dụng vũ lực. Myanmar sẽ tiếp tục hợp tác với các nước thành viên ASEAN và Trung Quốc để thực hiện đầy đủ và hiệu quả DOC ở Biển Đông, và sớm đạt COC ở Biển Đông.”

+ Malaysia:

Malaysia kêu gọi tránh leo thang căng thẳng sau phán quyết của Tòa. Trong một tuyên bố hôm 12/7, Bộ Ngoại giao Malaysia nêu rõ: “Malaysia tin tưởng các bên liên quan cần giải quyết hòa bình tranh chấp bằng việc thực sự tôn trọng quá trình pháp lý và ngoại giao, các luật liên quan và UNCLOS. Malaysia cho rằng điều quan trọng là phải duy trì hòa bình, an ninh và ổn định bằng cách kiềm chế những hành động có thể làm phức tạp tranh chấp hay làm leo thang căng thẳng, tránh đe dọa hoặc sử dụng vũ lực ở Biển Đông. Malaysia cho rằng Trung Quốc và tất cả các bên liên quan có thể tìm ra những cách thức mang tính xây dựng để thúc đẩy các đối thoại, đàm phán và tham vấn một cách hiệu quả, trong khi duy trì tính thượng tôn pháp luật vì hòa bình và an ninh khu vực.”

+ Singapore:

Singapore kêu gọi các bên kiềm chế sau phán quyết của Tòa. Phát biểu trong cuộc họp báo của Bộ Ngoại giao Singapore hôm 12/7, Người phát ngôn Bộ này cho biết, “Singapore ghi nhận phán quyết của PCA, đồng thời đang nghiên cứu phán quyết và tác động của nó đối với Singapore cũng như khu vực. Singapore ủng hộ giải quyết hòa bình các tranh chấp phù hợp với những nguyên tắc được thừa nhận của luật pháp quốc tế, bao gồm UNCLOS, mà không đe dọa hoặc sử dụng vũ lực. Là một nhà nước nhỏ, Singapore ủng hộ việc duy trì một trật tự dựa trên luật lệ, giúp bảo vệ các quyền và đặc quyền của tất cả các nước. Singapore chủ trương duy trì quan hệ lâu dài và hữu nghị với tất cả các bên. Singapore ủng hộ việc thực hiện đầy đủ và hiệu quả DOC ở Biển Đông và sớm thông qua Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông.”

+ Thái Lan:

Thái Lan kêu gọi gìn giữ hòa bình, ổn định ở Biển Đông. Trong tuyên bố đưa ra hôm 12/7, Bộ Ngoại giao Thái Lan “nhấn mạnh tầm quan trọng của việc gìn giữ hòa bình và ổn định ở Đông Nam Á và các khu vực xung quanh, cũng như việc khôi phục lòng tin giữa các quốc gia nhằm xây dựng một môi trường thuận lợi cho sự thịnh vượng và phát triển bền vững. Thái Lan khẳng định vấn đề Biển Đông nên được giải quyết thông qua các nỗ lực chung và bằng mọi biện pháp, trên cơ sở sự tin cậy lẫn nhau cũng như lợi ích công bằng. Việc triển khai đầy đủ DOC phải được xem trọng và tất cả các bên liên quan cần nỗ lực hợp tác sớm hoàn tất COC. Trong khi tái khẳng định ủng hộ các tuyên bố trước đó của ASEAN về Biển Đông, Thái Lan cho rằng vì mục tiêu cuối cùng là phải đảm bảo Biển Đông là vùng biển hòa bình, ổn định và phát triển bền vững.”

+ Lào:

Lào bày tỏ quan điểm về Biển Đông sau phán quyết của PCA. Tại cuộc họp báo dành riêng cho phóng viên nước này hôm 16/7, trả lời câu hỏi về quan điểm của Lào đối với tình hình Biển Đông,quyền phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Lào ông Bounnem Chuonghom cho biết: “CHDCND Lào theo dõi sát sao tình hình Biển Đông bởi đây là khu vực quan trọng và nhạy cảm. Lào hài lòng ghi nhận những tiến triển đạt được trong việc tổ chức thực hiện DOC ở Biển Đông, bao gồm việc tham vấn về Bộ Quy tắc ứng xử và nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tiếp tục thúc đẩy tiến trình này. CHDCND Lào kêu gọi các bên liên quan tiếp tục kiềm chế và thảo luận nhằm giải quyết các tranh chấp thông qua các biện pháp hòa bình.” Theo Tân Hoa Xã, trong cuộc gặp với Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường hôm 15/7 trước thềm Hội nghị ASEM 11 ở Mông Cổ, Thủ tướng Lào Thongloun Sisoulith tuyên bố ủng hộ lập trường của Trung Quốc đối với vụ kiện của Philippines và khẳng định Lào sẵn sàng hợp cùng Trung Quốc nhằm duy trì hòa bình, ổn định trong khu vực

+ Indonesia:

Indonesia thúc giục các bên tuân thủ luật pháp quốc tế. Tuyên bố của Bộ Ngoại giao Indonesia đưa ra hôm 12/7 khẳng định: “Indonesia kêu gọi các bên có hành động kiềm chế không làm leo thang căng thẳng, cũng như bảo vệ khu vực khỏi các hành động quân sự, đồng thời tôn trọng luật pháp quốc tế, bao gồm UNCLOS. Indonesia kêu gọi tất cả các bên cùng chia sẻ cam kết chung là bảo vệ hòa bình và chứng minh tình hữu nghị và hợp tác. Indonesia khuyến khích tất cả các bên tranh chấp tiếp tục đàm phán phán hòa bình trên cơ sở của luật pháp quốc tế.”

Indonesia tăng cường sức mạnh phòng phủ quần đảo Natuna. Trong cuộc phỏng vấn với hãng tin AFP hôm 13/7, Bộ trưởng Quốc phòng Indonesia Ryamizard Ryacudu cho biết quân đội nước này sẽ triển khai tàu chiến, máy bay chiến đấu F-16, tên lửa đất đối không, radar và máy bay không người lái, cũng như xây dựng nhiều cảng mới và cải tạo đường băng ở Natuna. Theo Bộ trưởng Ryacudu, kế hoạch này đã được khởi động trong những tháng gần đây và dự kiến hoàn thành trong vòng chưa đầy một năm. Khi hoàn tất các hạng mục xây dựng doanh trại và nhà ở, Indonesia sẽ điều lực lượng đặc nhiệm gồm không quân và hải quân, cũng như một tiểu đoàn đến quần đảo Natuna.

+ Mỹ:

Mỹ khẳng định phán quyết của Tòa mang tính ràng buộc. Tuyên bố của Bộ Ngoại giao Mỹ hôm 12/7 cho hay, “Phán quyết của Tòa hôm nay góp phần quan trọng vào mục tiêu chung là giải quyết hòa bình tranh chấp Biển Đông. Mỹ ủng hộ luật pháp và các nỗ lực giải quyết hòa bình tranh chấp này. Như đã quy định trong Công ước, phán quyết của Tòa là cuối cùng và có tính ràng buộc đối với Trung Quốc và Philipines. Mỹ hy vọng hai bên sẽ thực thi nghĩa vụ của mình. Sau phán quyết quan trọng này, Mỹ thúc giục các bên yêu sách tránh đưa ra các tuyên bố hoặc hành động khiêu khích. Cũng trong ngày 12/7, Thư ký Báo chí Nhà Trắng Josh Earnest cho hay: “Phán quyết này mang tính ràng buộc đối với cả Trung Quốc và Philipines. Mỹ không phải bên tranh chấp ở Biển Đông nhưng có lợi ích trong việc giải quyết hòa bình tranh chấp biển trong khu vực. Một lần nữa, Mỹ hối thúc các bên công nhận phán quyết cuối cùng và mang tính ràng buộc của Tòa.”

Ứng viên Tổng thống Mỹ lên tiếng về phán quyết của PCA. Trong tuyên bố hôm 12/7, ứng cử viên Tổng thống Mỹ của đảng Dân chủ bà Hillary Clinton hoan nghênh phán quyết của Tòa trọng tài, “Mỹ đặc biệt quan tâm đến tranh chấp ở Biển Đông và dòng chảy thương mại đi qua khu vực – điều này rất quan trọng đối với nền kinh tế của Mỹ. Điều quan trọng là tất cả các bên phải tuân thủ phán quyết và tiếp tục theo đuổi các giải pháp hòa bình để giải quyết tranh chấp”.

Nghị sỹ Mỹ hối thúc Thượng viện phê chuẩn UNCLOS. Bản tuyên bố ngày 12/7 của 14 Nghị sỹ Đảng Dân chủ trong Ủy ban Quân vụ và Uỷ ban Đối ngoại Quốc hội Mỹ khẳng định: “Chúng tôi hoan nghênh phán quyết của Tòa ngày hôm nay đối với vụ kiện liên quan đến nước Cộng hòa Philippines và Trung Quốc. Phán quyết củng cố tầm quan trọng của UNCLOS. Chúng tôi cho rằng phán quyết ràng buộc với cả hai bên liên quan và chúng tôi hy vọng các bên khác cũng tuân thủ. Sau phán quyết của Tòa, chúng tôi hy vọng các bên yêu sách sẽ gia tăng nỗ lực của mình để giải quyết các tranh chấp biển trên Biển Đông bằng hình thức hòa bình và phù hợp với luật pháp quốc tế. Phán quyết cũng đưa ra một cơ hội cho các nước ASEAN thống nhất một tiếng nói đối với vấn đề có tầm quan trọng chính trị và chiến lược sâu sắc, không chỉ đối với Philippines mà là toàn bộ các thành viên của ASEAN. Cuối cùng Mỹ phải tiến hành các bước để làm cái việc mà ba Tổng thống Mỹ, hải quân Mỹ và lực lượng bảo vệ bờ biển đã đề nghị từ lâu: Phê chuẩn UNCLOS và bảo vệ lợi ích của Mỹ bằng cách đảm bảo rằng Mỹ là một bên tham gia và đầy đủ đối với thỏa thuận quốc tế quan trọng này”.

Các nghị sỹ Mỹ ra tuyên bố hoan nghênh phán quyết của PCA. Ngay sau khi Tòa Trọng tài đưa ra phán quyết về vụ kiện của Philippines, Chủ tịch Ủy ban Quân lực Thượng viện Mỹ John McCain và Thượng nghị sỹ Dan Sullivan đã ra tuyên bố chung, trong đó khẳng định, “Với phán quyết này, Trung Quốc sẽ đối mặt với một lựa chọn. Trung Quốc có thể chọn tuân thủ luật pháp quốc tế, các thể chế và nguyên tắc. Hoặc nước này bác bỏ và đi theo con đường hăm dọa và cưỡng ép. Thế giới sẽ dõi theo xem Trung Quốc lựa chọn gì. Mỹ cần tiếp tục rõ ràng và nhất quán trong chính sách phản đối các hành động đơn phương của các bên nhằm thay đổi nguyên trạng. Chúng tôi hy vọng Mỹ tiếp tục bay, lưu thông và hoạt động ở bất cứ nơi nào luật pháp quốc tế cho phép, như điều từng làm ở Tây Thái Bình Dương trong hơn 1 thế kỷ. Mỹ giữ vững cam kết đồng minh với Philippines và các trách nhiệm theo quy định của Hiệp ước Phòng thủ Chung 1951.”

Phó Tổng thống Mỹ kêu gọi Trung Quốc tôn trọng luật pháp. Bình luận trên tờ Sydney Morning Herald số ra ngày 16/7, Phó Tổng thống Mỹ Joe Biden tuyên bố Mỹ hy vọng Trung Quốc tuân theo những quy tắc quốc tế giống như các nước khác. Ngoài ra, Mỹ kêu gọi cả Trung Quốc và Philippines tuân thủ các phán quyết của Tòa trọng tài. Ông Biden, đang có chuyến thăm Úc, cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đảm bảo tự do hàng hải trong khu vực.

+ Úc:

Úc ủng hộ giải quyết hòa bình tranh chấp biển. Thông cáo báo chí của Bộ Ngoại giao Úc hôm 12/7 cho hay, “Chính phủ Úc kêu gọi Philippines và Trung Quốc tuân thủ phán quyết vì đây là phán quyết cuối cùng và mang tính ràng buộc đối với cả hai bên. Phán quyết của tòa không phải về chủ quyền, mà về các quyền trên biển theo quy định của Công ước. Úc ủng hộ quyền của tất cả các nước trong việc tìm kiếm giải pháp hòa bình phù hợp với luật pháp quốc tế, bao gồm UNCLOS.” Trong khi đó phát biểu với báo giới hôm 13/7, Ngoại trưởng Úc Julie Bishop nhấn mạnh: “Úc kêu gọi Philippines và Trung Quốc tôn trọng và tuân thủ phán quyết. Hai nước có thể nắm bắt cơ hội này để đàm phán hòa bình, trên cơ sở làm rõ các yêu sách biển của mình.” Trong cuộc phỏng vấn hôm 15/7, Bộ trưởng Quốc phòng Úc bà Marise Paye cho hay: “Thông điệp của tôi cũng như của bà Ngoại trưởng, đó là phiên Toà, trong vụ kiện, được thành lập phù hợp với UNCLOS. Chúng tôi ủng hộ quyền của các nước, trong trường hợp này là Philippines, sử dụng Toà nhằm giải quyết tranh chấp một cách hoà bình phù hợp với luật pháp quốc tế. Úc kêu gọi các bên liên quan cần tiến hành thảo luận về việc tuân thủ phán quyết của Tòa. Úc coi là là phán quyết là cuối cùng và mang tính ràng buộc.”

+ Ấn Độ:

Ấn Độ kêu gọi các nước tôn trọng luật biển. Tuyên bố của Bộ Ngoại giao Ấn Độ hôm 12/7 khẳng định: “Ấn Độ ghi nhận phán quyết của Tòa trọng tài trong vụ kiện của Philippines. Ấn Độ tin tưởng rằng các nước cần giải quyết hòa bình tranh chấp, không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực, kiềm chế các hành động có thể làm phức tạp hoặc leo thang căng thẳng. Là một nước thành viên của UNCLOS, Ấn Độ thúc giục các bên thể hiện sự tôn trọng cao nhất đối với UNCLOS, thể chế thiết lập trật tự pháp lý đối với các vùng biển và đại dương.”

+ Hàn Quốc:

Hàn Quốc kêu gọi giải quyết hòa bình tranh chấp biển. Tuyên bố của Bộ Ngoại giao Hàn Quốc hôm 13/7 nhấn mạnh nước này luôn có quan điểm rằng tranh chấp phải được giải quyết phù hợp với những thỏa thuận liên quan cũng như các quy định của quốc tế: “Chính phủ Hàn Quốc ghi nhận phán quyết được công bố ngày 12/7 và hy vọng một giải pháp cho tranh chấp Biển Đông thông qua các nỗ lực ngoại giao hòa bình và sáng tạo.” Hàn Quốc cũng tái khẳng định lập trường của mình rằng hòa bình, ổn định và tự do hàng hải, hàng không cần phải được đảm bảo tại khu vực.

+ Nhật Bản:

Nhật Bản khẳng định Phán quyết của PCA có tính ràng buộc pháp lý. Trong tuyên bố ngày 12/7, Bộ trưởng Ngoại giao Nhật Bản Fumio Kishida nêu rõ Nhật Bản kiên định ủng hộ tầm quan trọng của luật pháp quốc tế và sử dụng các biện pháp hòa bình, không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực, trong giải quyết các tranh chấp trên biển. Phán quyết của PCA là phán quyết cuối cùng mang tính ràng buộc đối với tất cả các bên theo quy định của UNCLOS, các bên liên quan trong trường hợp này cần phải tuân thủ. Nhật Bản thực sự hy vọng việc các bên tuân thủ phán quyết cuối cùng sẽ dẫn đến một giải pháp hòa bình cho tranh chấp Biển Đông.” Trước đó, phát biểu trong một cuộc họp báo ở Tokyo hôm 12/7, Bộ trưởng quốc phòng Nhật Bản Gen Nakatani cho hay: “Nhật Bản hối thúc các bên liên quan không có hành động làm gia tăng căng thẳng. Nhật Bản sẽ giám sát chặt chẽ tình hình ở biển Hoa Đông.”

Thủ tướng Nhật Bản kêu gọi các bên tôn trọng phán quyết của PCA. Phát biểu trong cuộc gặp với các nhà lãnh đạo tham gia Hội nghị cấp cao ASEM tại Mông Cổ hôm 16/7, Thủ trướng Nhật Bản Shinzo Abe khẳng định luật pháp quốc tế là “nguyên tắc phổ quá mà cộng đồng quốc tế phải kiên quyết bảo vệ. Tôi hy vọng rằng các bên tranh chấp sẽ tuân thủ phán quyết và hướng tới một giải pháp hòa bình cho tranh chấp Biển Đông.”

+ EU:

EU kêu gọi các bên tuân thủ phán quyết của Tòa PCA. Phát biểu bên lề Hội nghị Thượng đỉnh EU-Trung Quốc diễn ra tại Bắc Kinh ngày 13/7, Chủ tịch Hội đồng châu Âu Donald Tusk cho hay, “EU sẽ tiếp tục ủng hộ việc tuân thủ luật pháp quốc tế, trong đó có UNCLOS năm 1982. Chúng tôi ghi nhận phán quyết được Tòa Trọng tài Thường trực công bố ngày 12/7. Tôi hy vọng phán quyết này sẽ được sử dụng để tạo động lực tích cực giúp tìm kiếm giải pháp ngoại giao cho tranh chấp ở Biển Đông”. Ông Tusk cũng kêu gọi Trung Quốc bảo vệ “trật tự quốc tế dựa trên luật pháp. Trật tự này vì lợi ích chung, vì vậy cả Trung Quốc và EU phải bảo vệ nó vì lợi ích tốt nhất của người dân”.

EU hối thúc giải quyết hòa bình tranh chấp Biển Đông. Trong tuyên bố đưa ra ngày 15/7, Liên minh châu Âu (EU) khẳng định “Ghi nhận phán quyết của PCA đối với vụ kiện của Philippines. EU nhấn mạnh các cơ chế giải quyết tranh chấp theo UNCLOS góp phần duy trì và thúc đẩy trật tự quốc tế dựa trên Luật Biển, đồng thời là cần thiết để giải quyết tranh chấp. EU nhấn mạnh tầm quan trọng của tự do, quyền và nghĩa vụ theo quy định của UNCLOS, đặc biệt là tự do hàng hải và hàng không. EU kêu gọi các bên liên quan giải quyết bất đồng và các vấn đề bằng biện pháp hòa bình và kiềm chế các hành động có thể làm gia tăng căng thẳng.”

+ Romania:

Romania ủng hộ giải quyết tranh chấp Biển Đông theo UNCLOS. Ngày 12/7, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh đã tiếp Bộ trưởng Ngoại giao Romania Lazar Comanescu trong khuôn khổ chuyến thăm chính thức Việt Nam của Thủ tướng Romania. Hai Bộ trưởng thống nhất sẽ thúc đẩy phối hợp và hợp tác chặt chẽ giữa hai nước trên trường quốc tế, trong khuôn khổ các diễn đàn đa phương. Về vấn đề Biển Đông, Bộ trưởng Lazar Comanescu khẳng định, Romania ủng hộ duy trì hòa bình, ổn định, tự do hàng hải, hàng không trên Biển Đông, mọi tranh chấp trên Biển phải được giải quyết bằng biện pháp hòa bình trên cơ sở tôn trọng luật pháp quốc tế và UNCLOS 1982.

+ Nga:

Nga đề cao giải pháp hòa bình cho tranh chấp Biển Đông. Bình luận về phán quyết của Tòa Trọng tài đưa ra hôm 12/7, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga Maria Zakharova hôm 14/7 cho biết: “Lập trường của Nga là các nước liên quan đến tranh chấp Biển Đông cần tuân thủ nguyên tắc không sử dụng vũ lực, đồng thời tiếp tục tìm kiếm các giải pháp ngoại giao để giải quyết tranh chấp, dựa trên cơ sở luật pháp quốc tế mà trước hết là UNCLOS năm 1982. Nga ủng hộ ASEAN và Trung Quốc hướng tới soạn thảo một bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông. Nga tin rằng các bên liên quan cần tiến hành đàm phán theo cách thức họ quyết định, các nỗ lực can thiệp từ bên ngoài đối với tranh chấp sẽ phản tác dụng. Nga ủng hộ vai trò của UNCLOS trong việc đảm bảo luật pháp đối với các hoạt động trên vùng biển và đại dương toàn cầu. Điều quan trọng là các điều khoản của công ước cần được áp dụng nhất quán và theo cách thức không phương hại tới tính toàn vẹn của hệ thống pháp lý mà công ước quy định.”

+ LHQ:

Tổng Thư Ký LHQ kêu gọi các bên tuân thủ luật pháp quốc tế. Tại cuộc họp báo thường kỳ ở trụ sở Liên Hợp Quốc hôm 12/7, người phát ngôn của Tổng Thư ký LHQ, ông Stephane Dujarric cho hay, “Chúng tôi ghi nhận phán quyết của Tòa được thành lập theo Phụ lục VII của UNCLOS và Tổng Thư ký Ban Ki-moon tiếp tục kêu gọi các bên giải quyết hòa bình tranh chấp tại Biển Đông thông qua đối thoại, tuân thủ luật pháp quốc tế, trong đó có Hiến chương Liên Hợp Quốc. Các bên cần phải tránh không thực hiện các hành động gia tăng thêm căng thẳng. Ông Ban Ki-moon cũng bày tỏ hy vọng việc tiếp tục tham vấn về Bộ Quy tắc Ứng xử giữa ASEAN và Trung Quốc trong khuôn DOC sẽ tăng cường hiểu biết giữa các bên.” 

Quan hệ các nước

Tòa Trọng tài ra phán quyết về vụ kiện của Philippines. Phán quyết được Toà Trọng tài thành lập theo Phụ lục VII, Công ước của Liên Hợp Quốc về Luật Biển ban hành hôm 12/7. Tòa ra đưa ra một số kết luận liên quan đến Quyền lịch sử và Đường 9 đoạn; Quy chế của các cấu trúc; Tính hợp pháp trong các hoạt động của Trung Quốc; Gây hại cho môi trường biển; Làm trầm trọng thêm tranh chấp, theo đó: (i) Không có cơ sở pháp lý để Trung Quốc yêu sách quyền lịch sử đối với tài nguyên tại các vùng biển phía bên trong đường 9 đoạn; (ii) Không một cấu trúc nào tại Trường Sa có khả năng tạo ra các vùng biển mở rộng. Các đảo Trường Sa không thể cùng nhau tạo ra các vùng biển như một thực thể thống nhất; (iii) Trung Quốc đã vi phạm quyền chủ quyền của Philippines trong vùng đặc quyền kinh tế của nước này; (iv) Trung Quốc gây hại nghiêm trọng với môi trường của các rặng san hô và vi phạm nghĩa vụ bảo tồn và bảo vệ các hệ sinh thái dễ bị tổn thương; (iv) Việc bồi đắp và xây dựng đảo nhân tạo trên quy mô lớn của Trung Quốc là không phù hợp với nghĩa vụ của quốc gia thành viên Công ước trong quá trình giải quyết tranh chấp.

Hội thảo Biển Đông khai mạc sau khi PCA ra phán quyết. Sáng 12/7, Hội thảo Biển Đông thường niên lần thứ 6 đã khai mạc tại trụ sở Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) ở thủ đô Washington -Mỹ. Hội thảo diễn ra trong một ngày và được chia làm 4 phiên thảo luận chính gồm vấn đề pháp lý và các bước đi tiếp theo ở Biển Đông; tình hình Biển Đông trong năm 2016; quân sự hóa và xây dựng năng lực ở Biển Đông; và vấn đề môi trường. Hội thảo lần này đã thu hút sự tham gia của các chuyên gia-học giả hàng đầu và các quan chức cấp cao tới từ Mỹ, Philippines, Việt Nam, Nhật Bản, Trung Quốc, Đài Loan, Úc và Malaysia.

Ấn Độ - Nhật Bản đề nghị Trung Quốc kiềm chế ở Biển Đông. Tuyên bố chung sau cuộc hội đàm giữa Bộ trưởng Quốc phòng Ấn Độ và Nhật Bản tại thủ đô New Delhi hôm 14/7 nêu rõ: “Hai Bộ trưởng nhất trí rằng an ninh và ổn định ở vùng biển kết nối Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương là rất quan trọng đối với hòa bình và ổn định trong khu vực. Hai bên nhấn mạnh tầm quan trọng của luật pháp quốc tế, đặc biệt là UNCLOS, cũng như cách thức giải quyết hòa bình tranh chấp. Trong bối cảnh đó, hai Bộ trưởng ghi nhận Phán quyết của Tòa đưa ra hôm 12/7, và thúc giục các bên thể hiện sự tôn trọng cao nhất đối với UNCLOS.”

Việt Nam – EU nhất trí cần giải quyết hòa bình tranh chấp biển. Bên lề ASEM 11 tại Mông Cổ hôm 14/7, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh đã có cuộc gặp với Đại diện cấp cao phụ trách chính sách an ninh và đối ngoại của Liên minh Châu Âu (EU) Federica Mogherini. Tại cuộc tiếp, Phó Thủ tướng Phạm Bình Minh khẳng định Việt Nam luôn coi trọng vị thế và vai trò của EU, muốn thúc đẩy hơn nữa quan hệ hợp tác nhiều mặt giữa hai bên. Về vấn đề Biển Đông, hai bên nhất trí cần duy trì hòa bình, ổn định, tự do, an ninh, an toàn hàng hải và hàng không ở Biển Đông, giải quyết tranh chấp bằng các biện pháp hòa bình trên cơ sở luật pháp quốc tế, trong đó có UNCLOS năm 1982, thực hiện nghiêm chỉnh, đầy đủ DOC ở Biển Đông và sớm xây dựng COC.

Phân tích và đánh giá

“Tổng thống mới của Mỹ và vấn đề Biển Đông” của Mira Rapp-Hooper và Patrick Cronin

Bối cảnh chính trị Biển Đông sau phán quyết sẽ có nhiều thay đổi. Dưới đây là một số vấn đề mà tổng thống tới đây của Mỹ cần phải đối mặt trong vấn đề Biển Đông:

Trung Quốc sẽ thực hiện hành động quyết đoán hơn?

Từ lâu, các nhà phân tích e ngại rằng Trung Quốc có thể sẽ có những hành động gây bất ổn định sau phán quyết, cụ thể là có thể là khẳng định nguyên trạng kiểm soát đối với khu vực Trường Sa; tuyên bố ADIZ ở Biển Đông. Nhưng điều này sẽ khiến Bắc Kinh “lợi bất cập hại”. Trung Quốc cũng có thể bắt đầu thực hiện việc cải tạo đất ở những thực thể mới, có thể là bãi cạn Scarborough. Tuy nhiên điều này lại mang đến rủi ro đối đầu trực tiếp với Mỹ cũng như làm tiêu tan hy vọng Bắc Kinh sẽ quay trở lại đàm phán song phương với Philippines. Bắc Kinh cũng có thể thực hiện những hành động ít căng thẳng hơn nhưng vẫn là nhằm khẳng định quyền kiểm soát: tuyên bố đường cơ sở quanh quần đảo Trường Sa dù phán quyết của PCA là chúng sẽ vô hiệu, hoặc tuyên bố nội luật nhằm quản lý Trường Sa. Có thể Trung Quốc sẽ thực hiện việc ngăn chặn mất an toàn đối với tàu Mỹ khi thực hiện FONOP. Cuối cùng, có thể Trung Quốc sẽ lựa chọn rút khỏi UNCLOS, cho thấy ý định chơi theo cách của mình, báo hiệu những bất ổn ở vùng biển châu Á cũng như đối với Biển Đông trong những năm tới.

Trung Quốc và Philippines sẽ quay trở lại đàm phán?

Trong thời gian bầu cử, ông Duterte đã đánh tín hiệu sẽ nối lại đàm phán song phương với Trung Quốc sau khi có phán quyết, nếu như Bắc Kinh sẵn sàng hỗ trợ về kinh tế. Hiện có thể Philippines quan tâm tới việc đàm phán thỏa thuận chia sẻ nguồn tài nguyên trên cơ sở thế mạnh pháp lý của mình. Điều này đòi hỏi Trung Quốc không được khiêu khích Philippines. Nếu muốn đạt thỏa thuận khai thác chung, thì việc lập ADIZ ở Biển Đông hay cải tạo Scarborough thực sự là điều ngu ngốc. Đàm phán song phương đòi hỏi Trung Quốc phải kiềm chế những hành động đơn phương. Điều này có thể mở ra không gian ngoại giao đàm phán khai thác tài nguyên, cho phép Trung Quốc trở lại chính sách ngoại giao láng giềng tốt của mình.

Trung Quốc sẽ từ bỏ yêu sách biển và quay sang vấn đề chủ quyền?

Phán quyết của PCA không hề đề cập đến vấn đề chủ quyền của Trung Quốc. Trung Quốc có thể chuyền hướng sang vấn đề chủ quyền. Tuy nhiên cách tiếp cận này gặp vấn đề do phạm vi của phán quyết. Nếu tuân thủ phán quyết, Trung Quốc không được yêu sách vùng biển hay vùng trời từ những bãi ngầm, không được yêu sách 12 hải lý đối với đá. Nếu Trung Quốc tập trung vào yêu sách chủ quyền và từ bỏ yêu sách cố hữu như trước, đây sẽ là dấu hiệu cho thấy Trung Quốc tìm cách vượt qua thất bại mà vẫn dữ được thể diện.

Các quốc gia khu vực sẽ củng cố hay từ bỏ Luật pháp vì lợi ích của mình?

Hành động của Trung Quốc có thể kích động hay tạo cớ cho các quốc gia khác có những hành động làm gia tăng căng thẳng. Nếu ông Duterte cảm thấy bị Trung Quốc kích động, có thể ông sẽ khai thác phán quyết trong vấn đề khai thác ở Scarborough hay Cỏ Rong, hoặc dùng sức mạnh đối với Trung Quốc ở Vành Khăn, khu vực mà tòa tuyên bố nằm trong EEZ của Philippines. Các quốc gia khác như Việt Nam, Malaysia, Indonesia cũng có thể tính đến phướng án pháp lý hay tiến gần hơn với Mỹ. Nhật Bản có thể quay lại tăng cường hiện diện trực tiếp ở Biển Đông nếu như tranh chấp tiếp tục căng thẳng.

 “Lý do Trung Quốc sẵn sàng đối phó với tân Tổng thống Philippines” của Lyle Goldstein

Ông Duterte đã “vượt mặt” một số nhà lãnh đạo tại Washington, không chỉ do những phát biểu cực đoan của ông về luật pháp và trật tự xã hội, mối nghi ngại về cáo buộc hoạt động tình báo của Mỹ ở Philippines, mà còn do ông đề nghị đàm phán trực tiếp với Bắc Kinh về các vấn đề nhức nhối trong tranh chấp trên Biển Đông. Động thái này là một “pha quay gót 180 độ” so với cách tiếp cận mang tính đối đầu với Trung Quốc của vị tổng thống tiền nhiệm.

Bắc Kinh cũng đang nghiên cứu tình hình chính trị ở Washington và Manila với nhận định tương đối lạc quan. Tất nhiên, các phân tích dựa trên nền tảng là tuyên bố bắt buộc rằng quần đảo Trường Sa và các vùng biển lân cận thuộc “chủ quyền không thể chối cãi của Trung Quốc”. Vấn đề mà Trung Quốc đang dự đoán đó là Manila đang tìm kiếm “hậu thuẫn vững chắc” cho các tranh chấp trên biển của mình, và cái gọi là “chính sách mập mờ” của Washington đã khiến Hiệp ước Phòng thủ chung (MDT) giữa Mỹ và Philippines trở thành một “yếu tố thương lượng quan trọng” trong vấn đề Biển Đông. Không quá bất ngờ khi biết rằng luận điểm chính của các học giả là phạm vi của các “hiệp ước không nhất thiết phải bao gồm quần đảo Trường Sa”.

Các học giả Trung Quốc không phân tích tất cả các yếu tố gây rối loạn lập luận pháp lý của Bắc Kinh, những lý luận dường như tập trung vào việc khẳng định rằng biên giới của Philippines đã được thiết lập bởi Hiệp ước 1898 giữa Mỹ và Tây Ban Nha. Ngoài ra, các chuyên gia pháp luật trong Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) còn khẳng định rằng các yêu sách của Philippines chỉ chính thức được công bố vào những năm 1970. Do MDT giữa Mỹ và Philippines năm 1951 xảy ra trước những tuyên bố này, nên các tác giả này nói “không có hiệp ước nào bao gồm quần đảo Trường Sa”. Cuối cùng, các tác giả trên kết luận rằng Washington không có vẻ gì “thể hiện rõ ràng rằng Hiệp ước quân sự giữa Mỹ và Philippines được áp dụng đối với quần đảo Trường Sa” và đưa ra bằng chứng về cách tiếp cận vấn đề của Mỹ khi chỉ trích Washington về sự cố bãi cạn Scarborough vào tháng 4/2012, cũng như việc Tổng thống Mỹ Barack Obama, trong chuyến thăm Philippines, đã từ chối trả lời câu hỏi liên quan đến một cuộc đụng độ vũ trang có thể xảy ra giữa Trung Quốc và Philippines ở Biển Đông. Các chuyên gia quân sự Trung Quốc cho rằng nếu Mỹ thực sự hành động như vậy để làm rõ lập trường của mình đối với quần đảo Trường Sa, điều này có thể dẫn tới xung đột vũ trang “trực tiếp” ở Biển Đông.

Một điều chắc chắn là cần phải nghiêm túc đánh giá rằng các nhà hoạch định quân sự của Trung Quốc về cơ bản có thể “hiểu sai ý định” ở Washington, vì cho rằng nhiều nhà chiến lược Mỹ đang “háo hức” vẽ đường ranh giới lên các rạn san hô tiếp theo. “Không có bãi cạn Scarborough nào nữa” đã trở thành điệp khúc chung của Trung Quốc. Do vậy, các nhà lãnh đạo ở Mỹ chắc chắn sẽ tranh luận và làm rõ chính sách của Washington đối với MDT Mỹ và Philippines từ những năm 1970. Hiện nay, các nhà lãnh đạo quân sự Trung Quốc quan tâm là liệu MDT giữa Mỹ và Philippines có cho phép Mỹ tham gia sâu hơn vào vấn đề Biển Đông hay không?

“Điều gì xảy ra tiếp theo sau phán quyết của PCA” của Bill Hayton

Phản ứng chính thức của Trung Quốc đối với phán quyết của Tòa Trọng tài Thường trực (PCA) là khá “lớn tiếng”. Ngay sau khi có tin về phán quyết, Bộ Ngoại giao Trung Quốc tuyên bố phán quyết này là “vô giá trị và không có hiệu lực ràng buộc. Trung Quốc không chấp nhận và cũng không công nhận”. Nhưng không có sự leo thang trong các phát ngôn, Bắc Kinh chỉ lặp lại các văn bản được soạn theo khuôn mẫu vốn đã được sử dụng trong hàng chục bài xã luận và quảng bá để được đăng trên các tờ báo ở khắp thế giới. Điều này dường như là “giới hạn phản ứng” của Trung Quốc. 

Trung Quốc sẽ “không làm gì” để thực hiện theo phán quyết của PCA. Trên thực tế, cộng đồng quốc tế đã được chứng kiến những thay đổi trong hành vi của Bắc Kinh ở Biển Đông, bắt đầu từ 2 năm sau một quyết định “tai hại” - tiến hành khoan dầu ở vùng biển ngoài khơi quần đảo Hoàng Sa mà Việt Nam cũng tuyên bố chủ quyền. Sự phản đối rộng khắp mà Trung Quốc phải hứng chịu sau đó và tác động hệ quả đối với hoạt động ngoại giao khu vực của nước này dường như đã buộc các lãnh đạo cấp cao của Trung Quốc phải nghĩ lại. Kể từ đó, đã không có vụ khoan thăm dò dầu ở khu vực phía Việt Nam bên kia đường phân thủy danh nghĩa giữa bờ biển của hai nước. Cũng không có bất kỳ vụ việc tương tự trong vùng đặc quyền kinh tế mà Philippines, Malaysia hay Indonesia tuyên bố chủ quyền. 

Có 2 loại tranh chấp ở Biển Đông gồm: tranh chấp về các rạn san hô, bãi đá và tranh chấp về không gian ở giữa các rạn san hô và bãi đá. Phán quyết của PCA công bố ngày 12/7 chỉ đề cập đến loại tranh chấp thứ hai. Do đó, Trung Quốc và các bên tranh chấp khác có thể tiếp tục tin tưởng vào sức mạnh của tuyên bố chủ quyền của họ, bất chấp phán quyết này. Điều này cho thấy một manh mối về “lối thoát” của Trung Quốc. Bằng cách công khai và liên tục đề cập vấn đề “chủ quyền” trong phản ứng đối với vụ kiện của Philippines, Bắc Kinh đã chuyển hướng sự chú ý của dư luận ra khỏi vấn đề thực tế được xem xét: các quyền mà các nước được hưởng trong khu vực biển giữa các rạn san hô và bãi đá. Trung Quốc càng nói nhiều về chủ quyền của các địa mạo này, các nước còn lại trong khu vực sẽ càng cảm thấy yên tâm hơn . Điều này cho thấy Bắc Kinh đang chuẩn bị để “sống chung” với phán quyết của PCA. 

Mỹ dường như cũng ủng hộ việc này. Kristie Kenney, chuyên gia xử lý các vấn đề châu Á của Bộ Ngoại giao Mỹ, đã có mặt ở Manila vào thời điểm PCA công bố phán quyết. Thông điệp mà bà này công khai chuyển đến chính phủ mới của Philippines là “tránh đối đầu”.

Sẽ không có bất kỳ rắc rối nào xảy ra trong khu vực trước tháng 11 tới bởi Trung Quốc sẽ tổ chức Hội nghị Thượng đỉnh G-20 ở Hàng Châu trong hai ngày 4-5/9, Hội nghị Cấp cao Đông Á sẽ diễn ra tại Lào ngay sau đó. Bầu cử tổng thống Mỹ sẽ diễn ra vào tháng 11 tới. Từ trước đến nay, Trung Quốc đã luôn cố gắng để tránh trở thành một “vấn đề” trong các chiến dịch tranh cử ở Mỹ.

“Cần trấn tĩnh trước Biển Đông” xã luận trên Bloomberg

Sau phán quyết, Trung Quốc có thể tuyên bố ADIZ ở Biển Đông nhưng điều đó càng làm cho Mỹ và các quốc gia khác thách thức. Nếu Trung Quốc quyết định rút khỏi UNCLOS thì nước này sẽ từ bỏ các quyền được khai thác các khoáng sản giá trị ở đáy biển và Trung Quốc cần thấy rõ việc chèn ép nước khác giờ không còn hiệu quả nữa. Những đe dọa và áp lực kinh tế mà nước này áp đặt lên các nước láng giềng Đông Nam Á làm họ tức giận hơn là sợ hãi và không ai trong số họ có thể từ bỏ tuyên bố chủ quyền của mình.

Thay vì xa lánh các nước láng giềng và đẩy họ đến gần hơn với Mỹ, Trung Quốc cần xuống thang, quay lại con đường ngoại giao và tiếp tục thương lượng với các quốc gia Đông Nam Á về COC. Ngược lại với Bắc Kinh, các nhà lãnh đạo mới của Philippines chào đón phán quyết của Tòa một cách kiềm chế, mở cửa cho các cuộc đàm phán về cùng chia sẻ lợi ích ở các vùng biển tranh chấp.

Trung Quốc cần có một cách tiếp cận khác để bắt đầu đàm phán, không đưa ra các điều kiện tiên quyết và không khăng khăng về việc Philippines cần để phán quyết của Tòa sang một bên. Qua quá trình đối thoại phân định lãnh hải với Việt Nam, các lãnh đạo Trung Quốc đã có được một mức độ thiện chí, như là nỗ lực để kiềm chế các đội tàu cá của Trung Quốc đi vào vùng biển của các nước khác, trong đó có Indonesia. Tất nhiên sự thay đổi trong chiến thuật sẽ không ảnh hưởng đến chiến lược dài hạn của Trung Quốc nhằm xây dựng lực lượng hải quân hoặc mong muốn tạo ảnh hưởng ở khu vực Biển Đông. Điều cần được Trung Quốc khẳng định và cam kết là đảm bảo tự do hàng hải ở các vùng biển quốc tế.

Trong khi đó, Mỹ cần tiếp tục tăng cường hợp tác quân sự với các quốc gia như Việt Nam, Indonesia cũng như với Ấn Độ, Úc và Nhật Bản. Ở trong nước, điều cần nhất là Quốc hội Mỹ có thể phê chuẩn TPP trước khi có tổng thống mới và cần nhấn mạnh rằng Mỹ có lợi ích kinh tế và chiến lược để bảo vệ Châu Á. Các nhà lập pháp cũng nên xem xét lại việc từ chối không tham gia UNCLOS, tham gia Công ước này sẽ tăng cường đáng kể uy tín của Mỹ, như một quốc gia bảo vệ hệ thống toàn cầu.

Tranh luận về các phản ứng của Trung Quốc ở Tây Thái Bình Dương chắc chắn sẽ còn tiếp tục, nhưng tốt hơn là được thể hiện ở trong phòng xử án, hơn là ở trên biển.

“Phán quyết Biển Đông: Phép thử cho quan hệ Trung Quốc - ASEAN” của Shi Jiangtao

Phán quyết sẽ có tác động lâu dài tới chính sách đối ngoại của Trung Quốc. Đến nay, Philippines là nước duy nhất trong ASEAN theo đuổi phương thức Trọng tài Quốc tế để giải quyết tranh chấp với Trung Quốc, nhưng phán quyết của Tòa có khả năng sẽ khích lệ ba nước yêu sách khác trong khối là Việt Nam, Malaysia và Brunei đi theo con đường của Philippines.

Du Jifeng, chuyên gia về vấn đề Đông Nam Á tại Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Trung Quốc, cho rằng “quan hệ tổng thể giữa Trung Quốc và ASEAN khó có khả năng bị ảnh hưởng, nhưng phán quyết dường như sẽ để lại tác động lâu dài do vấn đề Biển Đông sẽ trở thành một chủ đề chính tại các diễn đàn song phương và đa phương những năm tới đây”.

Bonnie Glaser, Trung tâm CSIS, Washington cho rằng, va chạm Trung Quốc - ASEAN không đơn giản là hệ quả của sự cạnh tranh ngày càng gia tăng giữa Trung Quốc và Mỹ. “Việc Trung Quốc gây sức ép lên ASEAN thời gian qua cho thấy, Trung Quốc có lợi ích trước một ASEAN yếu và chia rẽ. Trung Quốc sẽ không cho phép một ASEAN đoàn kết hợp sức chỉ trích Trung Quốc”. Vụ trọng tài sẽ làm giảm sút hy vọng về các cuộc đàm phán vốn đã đình trệ về một bộ quy tắc ứng xử tại Biển Đông giữa Bắc Kinh và ASEAN.

GS. Carlyle Thayer rằng “ASEAN sẽ tiếp tục tìm kiếm Chén Thánh, một hiệp ước mang tính ràng buộc đưa ra các quy tắc ứng xử ở Biển Đông mà một khi đạt được, nó sẽ giúp mang đến an ninh lâu dài cho tất cả. Nhưng, ASEAN sẽ không tìm thấy nó”. Mặc dù vậy, theo Chu Yin, Phó giáo sư Đại học quan hệ quốc tế tại Bắc Kinh, quan hệ kinh tế giữa ASEAN và Trung Quốc có khả năng không bị ảnh hưởng bởi hệ lụy của vụ trọng tài. “Trung Quốc có thể sẽ không áp đặt biện pháp trừng phạt kinh tế với Philippines như đã làm khi cựu Tổng thống Benigno Aquino còn nắm quyền. Thời kỳ xấu nhất của quan hệ Trung Quốc - Philippines đã qua”. Giới phân tích cho rằng, căng thẳng gia tăng ở Biển Đông đã tạo rạn nứt đủ sâu trong lòng ASEAN vốn thường xuyên bị cho là thiếu sự cố kết nội tại khi xử lý các rủi ro và thách thức phức tạp. ASEAN khó có thể đạt được một lập trường chung có tầm ảnh hưởng chừng nào Campuchia vẫn phản đối vụ trọng tài. Đúng như dự đoán, thay vì đưa ra tuyên bố chung về phán quyết, ASEAN chỉ ghi trên tài khoản Twtter rằng quan điểm của khối về tranh chấp biển “trước sau như một”.

ASEAN đối mặt với nhiều thách thức trước sự trỗi dậy của Trung Quốc. Hiện vẫn còn phải xem xét xem liệu khối có đủ khả năng đương đầu với điều này hay không. Chiến thuật hăm dọa cùng vời “củ cà rốt kinh tế” thường áp dụng đối với một số quốc gia nhỏ của ASEAN như Campuchia, Myanmar và Lào. Nếu Trung Quốc nhận thấy quốc gia ASEAN nào đó có dấu hiệu tuyên bố về phán quyết, nước này sẽ làm mọi thứ để dập tắt ý định đó./.