Philipines dưới chính quyền Tổng thống Benigno Aquino theo đuổi chính sách cứng rắn ở Biển Đông, chủ động khởi kiện Trung Quốc lên tòa Trọng tài Thường trực (PCA) và củng cố liên minh với Mỹ nhằm mục tiêu ngăn chặn Bắc Kinh xâm phạm các lợi ích của mình. Kể từ tháng 5/2016 khi Thị trưởng thành phố Davao Rodrigo Duterte được bầu làm Tổng thống nhiệm kỳ 2016-2022, chính sách Biển Đông của Philippines đã có những dấu hiệu điều chỉnh theo hướng “cân bằng” hơn, thể hiện qua chuyến thăm “phá băng quan hệ” của Tổng thống Duterte tới Trung Quốc từ 18-21/10/2016. Bài viết tập trung phân tích sự điều chỉnh chính sách Biển Đông của Chính quyền Duterte, tìm hiểu nguyên nhân và đánh giá các tác động tới bàn cờ khu vực cũng như tranh chấp ở Biển Đông.

Hoà dịu với Trung Quốc, căng thẳng với Mỹ

Những diễn biến gần đây cho thấy chính quyền Duterte có vẻ điều chỉnh cả mục tiêu, ưu tiên và biện pháp triển khai chính sách Biển Đông của Philippines.

Chính quyền Duterte dường như cân đối mục tiêu giữ chủ quyền và giành lợi thế về pháp lý và dư luận để đổi lấy quan hệ ổn định với Trung Quốc, tạo cơ hội cho phát triển đất nước và ổn định cuộc sống cho người dân. Cụ thể, theo Bill Hayton, chính quyền Duterte có thể tính rằng việc tạm gác đòi hỏi chủ quyền ở Scarborough là chi phí nhỏ để đổi lấy những lợi ích lớn hơn. Ông Duterte có thể ngầm chấp nhận việc Trung Quốc kiểm soát thực tế ở Bãi cạn Scarborough (vì khó có khả năng đẩy các lực lượng của Trung Quốc ra khỏi bãi cạn) nhưng đổi lại ngư dân của Philippines được đánh bắt bình thường ở khu vực này. Ông Duterte tránh đề cập đến phán quyết một cách công khai, coi đó là vấn đề song phương giữa Philippines và Trung Quốc để tạo tín hiệu hoà giải với Bắc Kinh. Sau chuyến thăm Bắc Kinh của ông Duterte, có tin cho rằng ngư dân của Philippines đã quay lại đánh bắt ở Scarborough mà không bị tàu bè của Trung Quốc ngăn cản nhưng hai bên vẫn chưa có giải thích chính thức về việc này. Trong chuyến thăm Trung Quốc cam kết tín dụng 9 tỷ USD cho Philipines, và hai nước cũng ký kết các thỏa thuận hợp tác kinh tế và phát triển cơ sở hạ tầng hơn 15 tỷ USD.

Do tập trung vào các vấn đề nội trị, tranh chấp Biển Đông không còn là ưu tiên trong chính sách của Chính quyền Duterte. Theo đó, Manila tìm cách ổn định quan hệ với Trung Quốc tranh thủ cơ hội thúc đẩy quan hệ thương mại và đầu tư với Trung Quốc, cái mà chính quyền Aquino đã không tận dụng được do căng thẳng ở Biển Đông. Philippines là thành viên của Ngân hàng đầu tư cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB) nhưng chưa có kế hoạch cụ thể tham gia vào Sáng kiến Con đường tơ lụa trên biển (MSR) do Trung Quốc dẫn dắt. Ngoài ra, xuất khẩu của Philippines sang Trung Quốc bị ảnh hưởng khi Trung Quốc áp dụng biện pháp kinh tế để ép Philippines trong vấn đề Biển Đông. Vì vậy, giảm căng thẳng với Trung Quốc ở Biển Đông sẽ tạo cơ hội hợp tác và làm giảm nguy cơ từ bên ngoài, tạo điều kiện để của Chính quyền Duterte tập trung vào xử lý các vấn đề trong nội trị như chống tội phạm ma tuý, tham nhũng, và phát triển kinh tế.

Về biện pháp triển khai, chính quyền Duterte có ba bước đi đáng chú ý. Thứ nhất, ông Duterte cử cựu Tổng thống Fidel Ramos làm đặc phái viên kết nối và phá băng quan hệ với Trung Quốc. Ông Ramos được chọn vì một số lý do. Một là, ông Ramos có quan hệ tốt với Tổng thống Duterte, là cố vấn cao cấp cho ông Duterte trong việc điều hành đất nước. Hai là, ông Ramos được cho là một trong những vị tổng thống uy tín hàng đầu của Philippines vì đã lèo lái Philippines qua cuộc khủng hoảng tài chính châu Á năm 1997 và đã từng được ví như Lý Quang Diệu của Philippines. Cuối cùng và quan trọng nhất, ông Ramos có kinh nghiệm trong việc xử lý căng thẳng với Trung Quốc ở Biển Đông khi Bắc Kinh chiếm Vành Khăn năm 1995.

Thay vì lựa chọn song phương hoặc đa phương, chính quyền Ramos lúc đó áp dụng đồng thời cả hai biện pháp. Một mặt, chính quyền Ramos thiết lập đối thoại cấp cao để giảm thiểu căng thẳng, tạo điều kiện để Chủ tịch Trung Quốc Giang Trạch Dân thăm Philippines năm 1996 thảo luận biện pháp quản lý tranh chấp và tăng cường quan hệ song phương. Mặt khác, Chính quyền Ramos sử dụng ngoại giao đa phương để thúc đẩy một bộ quy tắc về ứng xử ở Biển Đông (COC), ký kết Hiệp định thăm viếng quân sự với Mỹ (VFA) năm 1998, đồng thời thông qua Đạo luật hiện đại hóa quốc phòng lần đầu tiên năm 1995 để tăng cường năng lực quốc phòng. Kết quả là Tuyên bố về Ứng xử của các Bên ở Biển Đông (DOC) được ký kết năm 2002. Tổng thống Duterte hy vọng với kinh nghiệm và uy tín của mình, ông Ramos sẽ góp phần giúp giải bài toán Trung Quốc ở Biển Đông. Kết quả là 2 tháng sau khi PCA ra phán quyết, ông Ramos đã công du sang Hồng Công (tháng 8/2016), gặp Trưởng ban đối ngoại Quốc hội Trung Quốc Phó Oánh và Viện trưởng Viện Nam Hải Ngô Sỹ Tồn để phá băng và xây dựng lòng tin. Hai bên đã thảo luận trên tư cách cá nhân (private capacity), tạo cơ sở cho các cuộc tiếp xúc tiếp theo giữa các quan chức chính phủ hai bên về sau, trong đó cao nhất là chuyến thăm của Tổng thống Duterte.

Thứ hai, chính quyền Duterte gác vấn đề vụ kiện và chủ trương đàm phán song phương với Trung Quốc. Ông Duterte đã tuyên bố phán quyết của Toà Trọng tài chỉ là “vấn đề song phương” giữa Philippines và Trung Quốc và không nêu vấn đề Biển Đông tại bất cứ diễn đàn quốc tế nào, kể cả ASEAN. Trong chuyến thăm, ông Duterte cũng không đề cập đến vụ kiện mà để phía Trung Quốc chủ động nêu và trao đổi lại. Tuyên bố chung của chuyến thăm cũng cho hay Biển Đông chỉ là một phần trong tổng thể quan hệ Philippines-Trung Quốc, hai bên cam kết “tham vấn song phương”, giải quyết tranh chấp thông qua tham vấn và đàm phán bởi “các nước có chủ quyền liên quan trực tiếp” và tiếp tục thảo luận các biện pháp xây dựng lòng tin. Tiếp cận song phương cũng là cách để chính quyền Duterte tỏ thiện chí trong cải thiện quan hệ với Trung Quốc nhưng không có nghĩa là từ bỏ đa phương vì Tuyên bố chung nêu song phương nhưng trong trường hợp “không phương hại đến các cơ chế khác”.

Thứ ba, chính quyền Duterte áp dụng cách tiếp cận “cân  bằng” hơn trong xử lý các mối quan hệ đối ngoại, đặc biệt là với Trung Quốc và Mỹ. Thay vì chọn Mỹ là nước ngoài ASEAN đầu tiên đi thăm như các Tổng thống trước, ông Duterte quyết định đi Trung Quốc. Trong chuyến thăm, ông Duterte có những công khai chỉ trích Tổng thống Obama và đe doạ giảm quan hệ với Mỹ như ngừng tập trận, ngừng tuần tra chung. Phát biểu trước Diễn đàn thương mại đầu từ Trung Quốc – Philipines trong chuyến thăm Bắc Kinh có sự hiện diện của Phó Thủ tướng Trung Quốc Trương Cao Lệ, ông Duterte còn nói “tách” khỏi Mỹ, đi với Trung Quốc và Nga. Điều này gây ra những lo ngại cho tương lai của mối quan hệ đồng minh với Mỹ.

Đằng sau những điều chỉnh của Chính quyền Duterte

Có ít nhất bốn lý do lý giải cho sự thay đổi trong cách tiếp cận của chính quyền Duterte.

Thứ nhất, những động thái gây căng thẳng quan hệ với Mỹ được báo chí Mỹ cho là một phần xuất phát từ tư tưởng cánh tả chống đế quốc của ông thời đại học. Ông Duterte từng học chính trị từ người thầy Jose Maria Sison, người sau đó sáng lập ra Đảng Cộng sản Philipppines. Ông Duterte cũng từng bất mãn với di sản thực dân ở Philippines và cho rằng Cục tình báo trung ương Mỹ đã dính líu vào việc giúp nghi phạm người Mỹ tên Meiring đào tẩu khỏi Philippines sau khi gây ra vụ nổ ở khách sạn tại thành phố Davao năm 2002. Tuy nhiên, Richard Heydarian (Đại học De La Salle) cho rằng nhìn sâu hơn chút sẽ thấy ông Duterte là một chính trị gia thực dụng (pragmatic statesman). Những phát biểu “gây sốc” của ông có vẻ như trò giải trí nhưng ẩn chứa sự dày dạn kinh nghiệm. Khác với những đời tổng thống trước đó có phong thái chính trị gia vì đều xuất phát từ tầng lớp tinh hoa, ông Duterte có tác phong giản dị, gần dân. Ông thường khéo léo né tránh câu hỏi mà ông cảm thấy thiếu tế nhị. Bất chấp tâm lý phản đối Trung Quốc còn phổ biến trong nước, ông Duterte vẫn kiên quyết đối thoại trực tiếp và tránh xung đột với Bắc Kinh nhưng vẫn được người dân tín nhiệm. Theo khảo sát tháng 7/2016 của Pulse Asia, 91% người dân Philipines tin tưởng và ủng hộ ông Duterte. Điều đó cho thấy, ông Duterte đang nỗ lực tạo sự “cân bằng” thông qua kỹ nghệ xử lý tình huống của riêng ông. Nhưng, nếu sử dụng thái quá các phát biểu “gây sốc” sẽ tạo ra tác động trái chiều, tạo cơ hội cho các lực lượng đối lập công kích và bất lợi cho vị thế nguyên thủ quốc gia của ông.

Thứ hai, sự điều chỉnh theo hướng cân bằng trong chính sách đối ngoại của chính quyền Duterte còn xuất phát từ cam kết nửa vời của Mỹ trong việc bảo vệ và hỗ trợ Philippines phát triển. Ông Duterte từng chỉ trích khía cạnh hợp tác quân sự với Mỹ, cho rằng Mỹ không thực hiện nghĩa vụ của hiệp ước liên minh nếu Philippines bị tấn công. Trong khi đó, mục tiêu của Philipines là bảo vệ lợi ích quốc gia trong đó có chủ quyền lãnh thổ nhưng sự hiện diện của Mỹ ở Philippines trên danh nghĩa là bảo vệ Philippines nhưng phần nào làm cho người dân Philippines cảm thấy như mất chủ quyền. Mặc dù nhiều người Philipipnes ủng hộ Mỹ nhưng cũng có những thành phần dân tộc chủ nghĩa không muốn Philippines phụ thuộc quá lớn vào Mỹ. Một số cuộc biểu tình đã diễn ra trước Đại sứ quán Mỹ tại Manila trong khi ông Duterte đang thăm Bắc Kinh.

Thứ ba, Trung Quốc ủng hộ chính sách ổn định trật tự trong của Tổng thống Duterte nhưng Mỹ và phương Tây chỉ trích gay gắt. Ngay sau khi đắc cử Tổng thống, ông Duterte đàm phán hòa giải với lực lượng hồi giáo ly khai Monro và phát động chiến dịch mạnh tay chống tội phạm ma túy. Nhưng, Mỹ và phương Tây phê phán cách thức Chính quyền Duterte hành quyết tội phạm ma túy không qua xét xử là vi phạm nhân quyền. Ngược lại, Trung Quốc ủng hộ và giúp Manila xây dựng một trung tâm cai nghiện có thể chứa 10.000 người. Giới phân tích Philippines cho rằng việc Mỹ chỉ trích cuộc “chiến tranh nhân dân” của Philippines chống ma túy thể hiện sự can thiệp quá sâu vào các vấn đề nội bộ của Philippines cũng như thẩm quyền và chức trách của Tổng thống Philipines, vượt quá phạm vi hiệp ước liên minh giữa hai nước.

Thứ tư, Philippines giảm căng thẳng để thực hiện tốt vai trò nước Chủ tịch ASEAN năm 2017 và nước điều phối quan hệ ASEAN-Trung Quốc bắt đầu từ năm 2018. Nhiệm vụ chính của nước điều phối quan hệ ASEAN với các nước đối tác đối thoại là đại diện cho ASEAN thúc đẩy phát triển quan hệ, nên giảm căng thẳng với Trung Quốc sẽ thuận lợi cho Philippines trong việc cân bằng nghị trình Biển Đông trong số nhiều vấn đề quan trọng của ASEAN và quan hệ ASEAN-Trung Quốc.

Tác động

Sự điều chỉnh của chính quyền Duterte tạo ra ba tác động chính tới bàn cờ khu vực và vấn đề Biển Đông.

Thứ nhất, sự điều chỉnh của chính quyền Duterte tạo sự dịch chuyển địa chính trị ở khu vực theo hướng có lợi cho Trung Quốc. Quan hệ Trung Quốc-Philippines đảo chiều từ đối đầu sang đối thoại, từ căng thẳng sang hòa dịu sẽ tạo ra hiệu ứng Domino ở khu vực. Các nước khác ở khu vực cũng thúc đẩy quan hệ với Bắc Kinh. Ngược lại, quan hệ Manila-Washington có chiều hướng căng thẳng lên.

Thứ hai, điều chỉnh của Duterte tạo ra cú sốc ngắn hạn cho những nước muốn kiềm chế Trung Quốc. Sự phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế giữa Trung Quốc và khu vực ngày càng tăng là nhân tố thúc đẩy các nước khu vực lựa chọn hợp tác hơn là kiềm chế Trung Quốc. Nhưng, sự chuyển dịch của Philipipnes đồng nghĩa với lợi ích và vai trò của các nước muốn kiềm chế Trung Quốc, tiêu biểu là Mỹ ở Philippines sẽ bị thu hẹp vì Philippines án ngữ ở chuỗi đảo thứ nhất bao quanh Biển Đông, trong khi Biển Đông là vấn đề an ninh trung tâm hiện nay, là phép thử cho sức mạnh và cam kết của Mỹ ở khu vực. Do đó, các nước như Mỹ, Nhật Bản hoặc Australia phải tính toán lại khía cạnh kiềm chế trong tổng thể chính sách khu vực của họ.

Thứ ba, vấn đề Biển Đông trong năm Philippines làm chủ tịch ASEAN 2017 có thể chìm xuống nhưng sự đồng thuận ASEAN có thể được cải thiện. Với vai trò chủ tịch ASEAN và nhu cầu cải thiện quan hệ với Trung Quốc, Philippines sẽ hạn chế nêu đậm Biển Đông trong ASEAN. Ở một góc độ khác, ASEAN sẽ ít bị chia rẽ hơn vì Philippines sẽ tránh làm mếch lòng Trung Quốc và tránh căng thẳng với các nước thành viên khác. Ngoài ra, với việc Philippines tập trung vào các nghị trình phát triển, các chủ đề về cộng đồng kinh tế và kết nối ASEAN có thể sẽ được chú ý hơn.

Các trở lực

Mặc dù chính quyền Duterte có những bước đi hòa hoãn với Trung Quốc, gây xáo trộn quan hệ với Mỹ và làm thay đổi cân bằng lực lượng ở Biển Đông nhưng chính quyền Duterte gặp những trở ngại nhất định trong việc “cân bằng” chính sách của mình.

Thứ nhất, Hiến pháp hạn chế quyền lực của cá nhân Tổng thống Duterte và thẩm quyền của chính phủ Philippines. Mặc dù chính quyền Duterte có bước đi mạnh dạn phá băng quan hệ với Trung Quốc nhưng Thẩm phán Antonio Carpio cho rằng nếu đi quá xa, nhất là nhượng chủ quyền Scarborough cho Trung Quốc thì Tổng thống Duterte sẽ bị quy kết là vi phạm hiến pháp. Điều này sẽ ảnh hưởng đến sự cầm quyền nên Tổng thống Duterte sẽ phải cân nhắc kỹ càng. Ngoài ra, các dự phán khai thác chung ở những vùng biển thuộc chủ quyền của Philippines phải phù hợp với nội luật của Philippines vì theo lời Thẩm phán Carpio, vùng đặc quyền kinh tế của Philippines không chồng lấn với vùng đặc quyền kinh tế của Trung Quốc, trong khi Hiến pháp Philippines coi vùng đặc quyền kinh tế của nước này là một phần lãnh thổ quốc gia cần được bảo vệ. Do đó, dù ai là Tổng thống Philippines cũng đều phải xử lý vấn đề này.

Thứ hai, chính quyền Duterte chủ trương gác lại tranh cãi về pháp lý nhưng không thể hoàn toàn bỏ qua phán quyết của Toà trọng tài của vụ kiện đã giành được sự ủng hộ lớn từ cả trong và ngoài nước. Trong nước, các lãnh đạo chủ chốt của Philipines như các cựu Tổng thống, Chủ tịch Thượng viện và Hạ viện, Tòa án tối cao và Bộ trưởng các bộ ngành liên quan và cả công chúng đều ủng hộ vụ kiện. Ngoài nước, Mỹ và các nước đối tác chiến lược khác của Philippines như Nhật Bản, Australia, Hàn Quốc và các thành viên chủ chốt của Liên minh châu Âu cũng ủng hộ. Vì vậy, chính quyền Duterte không thể dễ dàng phớt lờ kết quả của vụ kiện.

Thứ ba, các phát biểu và động thái “bài Mỹ” khiến cho quan hệ Mỹ-Philippines biến động nhưng Philippines chưa cắt đứt liên minh với Mỹ vì quan hệ chặt chẽ về kinh tế, quân sự và xã hội, trong khi Mỹ cũng gây áp lực nếu Philippines tiến gần quá với Trung Quốc. Hiện tại, Mỹ là đối tác thương mại thứ ba của Philipines đạt 127.500 tỷ USD vào năm 2014, nhà đầu tư nước ngoài thứ hai cung cấp 25% FDI của Philippines vào năm 2013 và là đối tác viện trợ quân sự lớn nhất của Philippines. Trong khi đó, FDI vào Philippines từ Trung Quốc không đáng kể. Bên cạnh đó, Philippines là mắt xích quan trọng trong mạng lưới liên minh ở khu vực, Sáng kiến An ninh biển Đông Nam Á và chính sách “tái cân bằng” của Mỹ. 1.8  triệu người Philippines đang sinh sống ở Mỹ có mối liên hệ chặt chẽ với cộng đồng trong nước. Những phát biểu “gây sốc” của ông Duterte có thể ví như trường hợp Tổng thống Erdogan của Thổ Nhĩ Kỳ. Mỗi khi có bất đồng ngoại giao hoặc bị Mỹ và phương Tây chỉ trích về nhân quyền, ông Erdogan thường phản ứng bằng việc dọa đóng cửa các căn cứ quân sự ở Thổ Nhĩ Kỳ, hoặc đi thăm Nga, hoặc ve vãn Trung Quốc nhưng cuối cùng, quan hệ quân sự với Mỹ và phương Tây vẫn duy trì. Ngoài ra, uy tín của Mỹ ở Philippines vẫn còn rất cao. Theo khảo sát  của Cơ quan điều tra xã hội (SWS) trước chuyến thăm Trung Quốc của Tổng thống Duterte, 92% người được hỏi vẫn tin tưởng Mỹ. Do đó, quan hệ Philippines-Mỹ biến động nhưng chưa bị đổ vỡ trong tương lai gần.

Thứ tư, Trung Quốc muốn cải thiện quan hệ với Philippines để làm mờ phán quyết vụ kiện nhưng vẫn còn cảnh giác. Theo học giả Chu Phong (Đại học Nam Kinh), “mặc dù tuyên bố tách khỏi Mỹ là tín hiệu tích cực cho Trung Quốc nhưng Bắc Kinh vẫn thận trọng xem khả năng Duterte có thể đi xa đến mức độ nào với Bắc Kinh.” Trịnh Chí Hoà (Đại học Hoa Đông) cho rằng “đánh bắt cá ở Scarborough không phải là vấn đề lớn” với Trung Quốc. Nếu Trung Quốc sẵn sàng thoả hiệp vấn đề đánh bắt cá, có thể họ vẫn chưa sẵn sàng triển khai cải tạo đất ở Bãi cạn Scarborough. Giáo sư Zou Keyuan (Đại học Trung tâm Lancashire) thì nhận định Trung Quốc và Philippines “có thể dựa vào các hiệp định trước thời kỳ chính quyền Aquino để đàm phán. Trung Quốc có thể cho ngư dân Philippines đánh bắt ở xung quanh Scarborough nhưng đi kèm với thoả thuận khai thác chung ở Biển Đông”. Vì thế, nghi kị của Bắc Kinh về thực tâm của Duterte cũng ảnh hưởng đến tiến độ cải thiện quan hệ Trung Quốc – Philippines nói chung và việc Manila “cân đối” chính sách Biển Đông của nước này nói riêng.

Kết luận

Như vậy, chính quyền Tổng thống Duterte đang có những bước đi điều chỉnh chính sách Biển Đông của Philipines theo hướng cân bằng hơn so với chính quyền tiền nhiệm – thể hiện gác lại phán quyết vụ kiện, đàm phán song phương và tuyên bố tách khỏi Mỹ để tỏ thiện chí phá băng quan hệ với Trung Quốc. Sự điều chỉnh của chính quyền Duterte xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau cả trong và ngoài nước. Trong nước, nhu cầu phát triển, tìm kiếm ủng hộ cuộc chiến chống tội phạm ma tuý để ổn định đất nước, nhiệm vụ chủ tịch ASEAN 2017 và điều phối quan hệ ASEAN-Trung Quốc (từ năm 2018) thôi thúc chính quyền Duterte cải thiện quan hệ với Bắc Kinh. Ngoài nước, Trung Quốc và Philippines có nhu cầu và thể hiện thiện chí hàn gắn quan hệ trong khi Mỹ thể hiện không ủng hộ chính sách đối nội của Philipines và chính quyền Duterte hoài nghi về cam kết an ninh của Mỹ.

Sự điều chỉnh của Philippines mang đến những tác động nhất định với khu vực và Biển Đông. Quan hệ Philippines-Trung Quốc hoà dịu kéo theo các nước Đông Nam Á khác cũng thúc đẩy quan hệ với Trung Quốc. Những quốc gia muốn kiềm chế Trung Quốc trỗi dậy phải tính toán lại. Nghị trình Biển Đông trong các hội nghị ASEAN có thể ít được quan tâm nhưng ASEAN có ít chia rẽ hơn trước vì nhiều khả năng Philippines không thúc đẩy một tuyên bố quá mạnh về Biển Đông trong năm nước này làm chủ tịch. Theo hướng đó, cân bằng quyền lực ở khu vực trong ngắn hạn dịch chuyển theo hướng có lợi cho Trung Quốc.

Tuy nhiên, quá trình điều chỉnh chính sách của chính quyền Duterte cũng gặp những trở ngại nhất định. Hiến pháp và luật lệ hiện tại của Philippines hạn chế khả năng nhượng bộ chủ quyền trong khi phán quyết vụ kiện là công cụ hữu hiệu để mặc cả với Trung Quốc. Trung Quốc vẫn còn thận trọng và cân nhắc thiệt hơn trong cải thiện quan hệ với Philippines trong khi Mỹ sử dụng quan hệ gần gũi gây sức ép Philipines không tiến quá gần Trung Quốc. Nhưng, quan hệ Philipines-Trung Quốc sẽ tiếp tục trên đà cải thiện. Các nước liên quan tất nhiên sẽ theo sát tình hình để có sự điều chỉnh chính sách phù hợp, đảm bảo lợi ích quốc gia dân tộc, trong đó cơ bản nhất là duy trì hòa bình, ổn định ở khu vực đồng thời vẫn có thể bảo vệ các lợi ích chính đáng của họ ở Biển Đông.

Phạm Duy Thực hiện là nghiên cứu viên của Viện Biển Đông, Học viện Ngoại giao. Bài viết phản ánh quan điểm cá nhân của tác giả.  

Bài viết thuộc bản quyền Nghiên cứu Biển Đông. Đề nghị chỉ được dẫn đường link bài viết, không đăng lại khi chưa có sự đồng ý của Ban Biên tập.