Thể thao và văn hóa

Cuộc trưng cầu ý dân về tư cách thành viên EU của Anh vào ngày 23/6 tới sẽ diễn ra giữa lúc trái bóng giải vô địch châu Âu (Euro 2016) đang lăn trên các sân cỏ nước Pháp. Vào thời điểm đó, các đại diện của Anh gồm England, Wales và Bắc Ireland có thể hoặc đã ở vòng 1/16 hoặc đã chia tay giải đấu. Trong ít ngày đó, thể thao châu Âu và chính trị sẽ có cùng một câu hỏi như nhau: Vào hay Ra? EU ít có vai trò trực tiếp đến chính sách thể thao của các nước thành viên mặc dù liên minh này cung cấp một nguồn ngân sách hạn chế cho thể thao đại chúng. Tuy vậy, các quy định trong những lĩnh vực như đi lại tự do và truyền thông có nghĩa "Brexit" sẽ có tác động lớn lên môn thể thao chúng ta xem. Phó Chủ tịch Câu lạc bộ bóng đá West Ham United, Karren Brady, cảnh báo rằng nếu Anh rời EU và đứng ngoài thỏa thuận tự do di chuyển của EU, các cầu thủ từ EU sẽ không thể dễ dàng tới thi đấu cho các câu lạc bộ bóng đá Anh. Có tới hai phần ba số cầu thủ châu Âu hiện chơi bóng tại Anh sẽ không còn "nghiễm nhiên" có thị thực Anh khi các quy định thành viên EU không còn hiệu lực. EU hiện cũng điều hành nhiều chương trình văn hóa khác nhau, bao gồm cả chương trình Thủ đô Văn hóa châu Âu (mà thành phố Liverpool từng chiến thắng năm 2008) và các tài trợ giải thưởng cho điện ảnh, công nghiệp sáng tạo và kiến trúc. Ví dụ, giải thưởng EU về Kiến trúc đương đại có một giải thưởng trị giá tới 60.000 euro. Tất cả điều này sẽ "ra đi" cùng với "Brexit".

Nghiên cứu khoa học

Chiếm chỉ 0,9% dân số thế giới song Anh đóng góp 3,3% số nhà nghiên cứu khoa học và những người này tạo ra 6,9% sản lượng khoa học toàn cầu. EU hiện đứng đầu thế giới trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học, chiếm 22,2% thị phần nghiên cứu khoa học toàn cầu, trên Trung Quốc (19,1%) và Mỹ (16,7%). Anh là một trong những nước nhận được hỗ trợ nhiều nhất từ ngân sách của EU cho nghiên cứu khoa học. Trong vòng nghiên cứu khoa học hiện tại của EU mang tên "Horizon 2020", Anh được nhận 15,4% nguồn vốn, chỉ xếp sau Đức. Và các nhà khoa học Anh cũng đang ngày càng tăng cường cộng tác với quốc tế. Kể từ năm 1981, số bài báo của các nhà khoa học Anh được phổ biến quốc tế đã tăng từ 15% lên hơn 50% hiện nay. Các số liệu mới cũng cho thấy gần 1.000 dự án tại 78 trường đại học Anh và các trung tâm nghiên cứu phụ thuộc vào các quỹ từ Hội đồng Nghiên cứu châu Âu (ERC). Anh hiện có số dự án được ERC tài trợ nhiều hơn bất cứ nước nào khác, chiếm tới 22% - nhiều hơn con số gộp lại của 25 nước thành viên EU khác nhận được.

Nếu rời EU, có thể không cần thiết phải quay lưng với "Horizon 2020", nhưng chính phủ sẽ phải chấp nhận tư cách thành viên "liên kết" từ năm 2020 trở đi. Trong khi đó, chính sự cộng tác khiến Anh trở thành bên tham gia quan trọng trong sân chơi khoa học toàn cầu lại phụ thuộc vào quy định cho phép các nhà khoa học tự do tới Anh. Khoảng 15% nhân viên hàn lâm tại các thể chế của Anh không phải công dân Anh hay EU và con số này có thể tăng lên 20% tại các trường đại học danh tiếng. Tuy nhiên, "Brexit" sẽ cho phép Anh tránh được một vài quy định phiền toái của EU, ví dụ như các quy định về thử nghiệm lâm sàng vốn bị phàn nàn là làm thui chột khả năng sáng tạo.

Người tiêu dùng

Luật pháp châu Âu chịu trách nhiệm về cách thức mà chúng ta sử dụng hàng hóa tiêu dùng, từ cà chua tới phomát, từ chiếc điện thoại di động cho tới cái tủ lạnh bị lỗi. Văn bản luật này được soạn thảo ra để làm hài hòa cái chúng ta chờ đợi nhận được khi mua vật gì đó, từ thứ đơn giản như quả táo, hay cách chúng ta chờ đợi được giải quyết khi mua phải hàng hóa bị lỗi.

Một ví dụ cụ thể về hiệu lực của luật này là việc áp dụng nó cho chi phí sử dụng điện thoại di động ở nước ngoài. Mùa Hè năm 2015, Ủy ban châu Âu đã thông qua luật viễn thông cho thị trường chung, có nghĩa là du khách ở các nước EU sẽ trả mức phí di động tương tự như ở nhà. Một nghị sĩ Anh mô tả luật mới này là "một chiến thắng lớn cho người tiêu dùng Anh" bởi nó sẽ chấm dứt cái gọi là "sốc hóa đơn thanh toán" - khi người đi du lịch trở về và "té ngửa" với khoản cước phí khổng lồ phải trả cho việc gọi điện, nhắn tin và lưu dữ liệu khi ở nước ngoài. Các mức phí sử dụng điện thoại di động ở nước ngoài sẽ giảm xuống từ tháng Tư năm nay và "biến mất" từ tháng 6/2017. Nhưng nếu Anh rời EU, chúng ta không cần thiết thực hiện quy định này nữa. Chính phủ nói rằng việc không còn sự bảo vệ của luật này có thể khiến các hóa đơn thanh toán tăng lên nhưng nhiều người khác lại không cho là như vậy. Một chuyên gia trong lĩnh vực công nghệ di động nói rằng một khi được thực hiện, các nhà mạng sẽ không quay lưng với thay đổi đó bởi trong một thị trường cạnh tranh, họ sẽ chẳng có động cơ gì để đơn thương độc mã tăng giá.

Đi lại và Du lịch

Chi phí đi lại bằng máy bay liệu có tăng lên không là một trong những câu hỏi mà người phản đối Anh ra khỏi EU đặt ra bởi khi đó, hành khách đi máy bay sẽ khó buộc các hãng hàng không phải chịu trách nhiệm khi chuyến bay của họ bị hủy hoặc chậm giờ. Một phần ý nghĩa trong luật của EU có tên là "Các quy tắc về chậm, hủy chuyến trong hàng không", theo đó hành khách đi máy bay có quyền được đòi bồi thường tới 600 euro cho việc các chuyến bay cất cánh từ các nước EU bị chậm hoặc hủy chuyến. Nếu Anh không còn là thành viên EU nữa, hành khách Anh có thể cũng sẽ không được hưởng quyền đòi bồi thường theo quy định này.

Người Anh xa xứ

Khoảng 2 triệu người Anh hiện định cư ở các nước EU khác. Chừng nào Anh vẫn thuộc liên minh này thì quyền lợi hưu trí và y tế của họ vẫn được bảo vệ theo các thỏa thuận tương hỗ. Họ được hưởng lương hưu cũng như bất cứ các khoản gia tăng hàng năm nào của Anh và được chăm sóc y tế miễn phí. Họ cũng có quyền làm việc và sở hữu tài sản tại các nước EU khác và nhận trợ cấp. Mua một căn nhà ở một nước EU sẽ dễ dàng hơn rất nhiều so với việc mua nhà ở một nước ngoài khối. Nhưng nếu nước Anh rời EU, các thỏa thuận này sẽ tự động ngừng áp dụng.

Như lời Bộ trưởng châu Âu David Lidington nói trên tờ "the Observer" (Nhà quan sát), chính phủ khi đó sẽ phải bước vào các cuộc thương lượng khó khăn với các nước EU để tìm kiếm thỏa thuận cho các kiều dân của mình và đây là một phần của hành động "nhảy vào chỗ không biết". Vì thế có thể hiểu được mối lo ngại của các tổ chức kiều dân Anh và hầu hết thành viên của họ dường như đều muốn tránh "Brexit". Với họ, "Brexit" sẽ tạo ra một thời kỳ bất ổn kéo dài. Liệu họ có phải nộp đơn xin cư trú và xin giấy phép lao động từ các nước mà họ đến định cư hay không? Liệu họ có được mang quốc tịch kép hay không? Điều gì xảy ra nếu như họ bị bệnh sau khi Anh đã rời EU? Dịch vụ y tế quốc gia (NHS) khám chữa bệnh miễn phí cho tất cả những ai có thẻ y tế châu Âu và người hưu trí Anh cư trú tại Khu vực kinh tế châu Âu (EEA). Nếu "Brexit" xảy ra, nhiều người sẽ trở về nước.

Giáo dục bậc cao

Pháp luật EU hiện hành cho phép công dân đi lại tự do giữa các nước thành viên, tất cả những công dân EU chuyển đến sinh sống tại một nước thành viên EU khác sẽ được tiếp cận giáo dục như công dân của nước sở tại. Tương tự, các sinh viên EU đến một nước EU khác theo học sẽ phải trả học phí như sinh viên bản địa và có thể xin hỗ trợ học phí ở nước theo học.

Trong năm học 2013-2014, có 125.300 sinh viên EU theo học tại các trường đại học trên toàn nước Anh và cũng trong năm đó, đã có 224 triệu bảng được cho sinh viên EU vay để theo học các khóa toàn thời gian ở England - tương đương 3,7% tổng vốn vay của sinh viên. Cơ chế Erasmus+ là một chương trình của EU mở cửa cho các tổ chức giáo dục, đào tạo, thanh thiếu niên và thể thao. Cơ chế này đem lại cơ hội cho người Anh học tập, làm việc, hoạt động tình nguyện, giảng dạy và đào tạo tại châu Âu và sẽ phân bổ gần 1 tỉ euro cho Anh trong 7 năm tới. Dự kiến 250.000 người Anh sẽ tham gia các hoạt động ở nước ngoài theo chương trình này.

Khoảng 15% lực lượng lao động có học vấn của Anh đến từ các nước EU khác. Hơn 200.000 sinh viên Anh và 20.000 người làm việc tại các trường đại học Anh đã ra nước ngoài thông qua cơ chế trao đổi Erasmus. Trong khi chính phủ có thể tiết kiệm được tiền qua việc không phải cấp vốn cho sinh viên từ các nước EU khác vay hay duy trì quỹ cho sinh viên EU, nước Anh sẽ mất quyền tiếp cận nguồn ngân sách dành cho nghiên cứu của EU cũng như các cơ chế trao đổi sinh viên.

Cuối cùng, chính các trường đại học và sinh viên sẽ chịu thua thiệt - nhiều trường đại học đã bày tỏ lo ngại về việc các công trình nghiên cứu của họ có thể bị ngừng cấp vốn. Hầu như tất cả các trường đại học tại Anh đều phản đối "Brexit". Bà Julia Goodfellow, Chủ tịch Các trường đại học Anh và là Hiệu trưởng Đại học Kent, nói: "Sinh viên Anh hưởng lợi từ việc được những người có trí tuệ ưu tú nhất của châu Âu giảng dạy. Tư cách thành viên EU tốt cho các trường đại học của chúng ta cũng như cho công tác nghiên cứu khoa học nhằm cải thiện cuộc sống con người".

Chăn nuôi trồng trọt

Từ năm 2014 đến 2020, nông dân ở Anh dự kiến nhận được 27,8 tỷ bảng tiền trợ giá từ chính sách nông nghiệp chung của EU (CAP). Một phần lớn của khoản tiền này là dành cho những đối tượng tham gia cơ chế "môi trường nông nghiệp", nghĩa là nông dân sẽ được hỗ trợ nếu thực hiện các biện pháp canh tác có tác dụng bảo vệ hoặc cải thiện môi trường. Tiền của CAP cũng được rót vào các dự án phát triển khu vực nông thôn mà nhờ đó Bộ Tài chính giảm bớt được gánh nặng chi trong lĩnh vực này, không phải chi nhiều tiền riêng.

Một Chính phủ Anh hậu EU sẽ phải theo đuổi các thỏa thuận thương mại song phương với từng nước trong EU. Trong khi đó, việc đánh giá lại quy định và cấp phép cho chất bảo vệ thực vật sẽ phải được tiến hành. Anh cũng có thể phải ban hành hệ thống kiểm soát mới cho cây trồng biến đổi gien. Đóng góp ròng của Anh cho ngân sách CAP trong năm 2014 là 1 tỷ bảng (1,27 tỷ euro). Trong một thế giới hậu "Brexit", Chính phủ Anh sẽ muốn tiếp tục một số hình thức trợ giá nhưng rời khỏi CAP có thể sẽ làm thu nhập của nông dân giảm sút mà chính phủ không chắc sẽ giữ được mức độ bảo hộ như hiện nay.

Ngành công nghiệp chăn nuôi của Anh vẫn có thể khai thác tính cạnh tranh vốn không bị trói buộc bởi EU và nhờ đó có thể đưa giá thực phẩm ở Anh giảm xuống. Nhưng khối lượng nhập khẩu của Anh từ EU cao hơn 2,5 lần so với từ phần còn lại của thế giới, và các biểu thuế mới sẽ làm tăng chi phí nhập khẩu. Giá thực phẩm đến tay người tiêu dùng theo đó sẽ tăng lên.

Thủ đô London và Khu Tài chính (the City)

Thủ đô London có trung tâm tài chính lớn nhất thế giới và là nơi đặt trụ sở của hơn 250 ngân hàng nước ngoài có quyền tiếp cận thị trường chung theo các thỏa thuận quy chế thành viên EU của Anh. Các dịch vụ tài chính chiếm tới 10% tổng sản lượng quốc nội (GDP) của Anh. Khu Tài chính London là nhà xuất khẩu các dịch vụ tài chính bán sỉ lớn nhất thế giới, tuyển dụng hơn 1 triệu người làm việc.

Nếu rời EU, Anh sẽ phải thương lượng lại các điều khoản của bất cứ quyền tiếp cận thị trường chung hậu quy chế thành viên nào, trong khi các trung tâm tài chính đối thủ của nó ở cả trong và ngoài EU như New York, Hong Kong, Tokyo, Frankfurt và Dublin đều sẽ tìm cơ hội trục lợi trong giai đoạn bất ổn này. Tuy vậy, ý kiến về “Brexit” lại trái chiều tại Khu Tài chính. Nhiều công ty nhỏ nói rằng “the City” sẽ phát triển hơn một khi được giải phóng khỏi các quy định của EU, nhưng những nhà tạo công ăn việc làm và lợi nhuận lớn hơn cho rằng những rủi ro khi nằm ngoài EU là khó có thể lường hết được. Đại diện của hai ngân hàng Goldman Sachs và JPMorgan từng phát biểu trước Ủy ban Quốc hội về tiêu chuẩn ngân hàng rằng: "Cũng như các thể chế tài chính khác ở ‘the City’, khả năng cung cấp dịch vụ cho khách hàng và tham gia các hoạt động đầu tư của chúng tôi khắp châu Âu phụ thuộc vào tấm hộ chiếu mà các doanh nghiệp có trụ sở tại London được hưởng để hoạt động xuyên biên giới trong khuôn khổ Liên minh châu Âu. Nếu Anh rời EU, nhiều khả năng tấm hộ chiếu này không còn nữa, do đó buộc các công ty muốn tiếp cận các thị trường châu Âu phải chuyển hoạt động của họ tới các thị trường đó".

An ninh và Quốc phòng

Trong nhiều thập niên, EU đã cố gắng tìm câu trả lời cho câu hỏi mà cựu Ngoại trưởng Mỹ Henry Kissinger từng đặt ra, rằng "Tôi sẽ gọi ai nếu muốn gọi châu Âu?" Nhưng tiến trình dẫn tới một chính sách phòng vệ chung của EU còn chậm chạp và không chắc chắn. Tuy nhiên vào năm 2009, Hiệp ước Lisbon bắt đầu có hiệu lực và tạo ra chính sách phòng vệ và an ninh chung. Hiệp ước này xác định các mục tiêu cần sự đoàn kết và hỗ trợ chung và cho phép tạo ra một "Bộ Ngoại giao" chung là Cơ quan hành động đối ngoại châu Âu (EEAS) chuyên trách chính sách an ninh và quốc phòng của khối. Dù có vai trò hạn chế với các sứ mệnh hòa bình, EEAS cũng đã giúp bình ổn tại Balkans, Gzuria và Indonesia, trong khi tại Afghanistan, cơ quan này đã làm việc với Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) nhằm tăng cường năng lực cho cảnh sát Afghanistan.

Anh có thể tiếp tục ủng hộ các hoạt động của EEAS như một bên thứ ba, với mong muốn tránh được những sự can dự tốn kém hơn của NATO. Chính phủ Anh hiện rất ủng hộ ý tưởng phòng vệ tập thể của châu Âu và thậm chí còn sốt sắng hơn nữa về chính sách an ninh EU và chính sách chống khủng bố, chia sẻ thông tin tình báo của khối này. Thủ tướng David Cameron đã chỉ ra lợi ích cụ thể của việc chia sẻ thông tin tình báo EU và Trát bắt giữ châu Âu (EAW) như các công cụ đắc lực để theo dõi khủng bố và ngăn chặn các cuộc tấn công trên các đường phố Anh.

Môi trường

Môi trường là lĩnh vực mà luật pháp Anh và EU có liên hệ chặt chẽ với nhau. Các nguyên tắc môi trường trong Đạo luật châu Âu chung nêu rõ mục tiêu hành động của EU là "gìn giữ, bảo vệ và cải thiện chất lượng môi trường; đóng góp vào việc bảo vệ sức khỏe con người; và đảm bảo sử dụng thận trọng và có trách nhiệm các nguồn tài nguyên thiên nhiên".

Luật pháp EU đặt ra giới hạn về một loạt chỉ số ô nhiễm không khí và yêu cầu các nước thành viên có kế hoạch cụ thể thực hiện các mục tiêu này. Cơ chế buôn bán khí thải EU định ra mức trần lượng khí thải mà các khu vực sử dụng nhiều năng lượng phải giảm, đồng thời phân bổ hoặc đấu giá hạn mức khí thải mà các bên có thể mua bán trên thị trường mở. Cơ chế này sẽ cho phép giảm 21% lượng khí thải vào năm 2020 so với mức của năm 2005 cho tất cả các ngành nghề ở châu Âu.

Chính phủ Anh đã bày tỏ sự "ủng hộ mạnh mẽ" các mục tiêu về môi trường của EU, đặc biệt trong việc bảo vệ động vật hoang dã và vấn đề quy hoạch, bởi thế nhiều khả năng sẽ không có biến động lớn trong vấn đề môi trường nếu "Brexit" xảy ra. Trong một số trường hợp, các tiêu chuẩn mà Anh đặt ra, ví như tiêu chuẩn nước uống, thậm chí còn cao hơn yêu cầu chung của EU. Tuy nhiên, ra khỏi liên minh này sẽ dẫn đến bất ổn nhiều hơn cho các nhà đầu tư trong lĩnh vực môi trường. Một nhà kinh tế thuộc Hiệp hội Dịch vụ Môi trường nói rằng sự chia tay EU "sẽ dẫn đến một khoảng trống khổng lồ cho ngành công nghiệp này bởi không rõ chúng ta sẽ giữ được thành phần nào trên hành trình của châu Âu tiến tới các tầng nấc môi trường bền vững hơn" và "hàng tỉ bảng đầu tư mới trong các lĩnh vực việc làm và tăng trưởng 'xanh' có thể 'bốc hơi' chỉ trong một sớm một chiều"./.

Theo “What would Brexit mean for everyday life in the UK?” – The Guardian

Lê Quang (gt)