Bản PDFtại đây

 


 

 

Động thái của các quốc gia

+ Trung Quốc:

Trung Quốc muốn né vấn đề Biển Đông tại hội thảo ASEAN. Phát biểu với các phóng viên hôm 3/8 trước thềm AMM lần thứ 48 tại Malaysia, Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Lưu Chấn Dân tuyên bố rằng AMM-48 nên tránh các vấn đề nhạy cảm, “Không nên thảo luận về vấn đề Biển Đông. Đây không phải là diễn đàn phù hợp. Đây là nơi để thúc đẩy hợp tác. Nếu Mỹ nêu vấn đề này thì chúng tôi đương nhiên sẽ phản đối. Chúng tôi hy vọng họ sẽ không làm như vậy.”

Trung Quốc đề xuất tăng cường hợp tác ASEAN - Trung Quốc. Phát biểu tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN - Trung Quốc tại Malaysia hôm 5/8, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đưa ra 10 đề xuất mới nhằm tăng cường hợp tác song phương: (i) hợp tác đầy đủ hướng tới kỷ niệm 25 năm quan hệ đối thoại Trung Quốc-ASEAN vào năm tới; (ii) lập Kế hoạch hành động 2016-2020 nhằm thực thi Tuyên bố chung về Đối tác chiến lược vì hòa bình và thịnh vượng ASEAN-Trung Quốc; (iii) lập một nhóm làm việc để đàm phán và ký kết “Hiệp ước láng giềng tốt và hợp tác thân thiện giữa Trung Quốc và các nước ASEAN”; (iv) phát động chiến dịch tăng năng lực sản xuất quốc tế và thực hiện phát triển kinh tế toàn diện của Trung Quốc và ASEAN; (v) tăng cường kết nối với ASEAN; (vi) Trung Quốc sẽ phối hợp với ASEAN để đảm bảo rằng “Năm Hợp tác biển Trung Quốc - ASEAN” sẽ thành công và đưa hợp tác biển lên tầm cao mới; (vii) hai bên cùng thúc đẩy sự phát triển của các tiểu vùng bằng cách thiết lập Cơ chế Đối thoại và Hợp tác sông Lan Thương - Mekong; (viii) sớm ký nghị định thư về Hiệp định Khu vực Đông Nam Á không có vũ khí hạt nhân; (ix) củng cố hợp tác quốc phòng và an ninh với ASEAN, hoan nghênh các Bộ trưởng 10 nước ASEAN và Tổng thư ký ASEAN tham gia hội nghị hẹp Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc-ASEAN được tổ chức lần đầu tiên vào tháng 10 tới tại Trung Quốc; (x) hai bên đảm bảo hòa bình và ổn định tại Biển Đông thông qua giải quyết tranh chấp, duy trì hòa bình và thúc đẩy hợp tác. Ông Vương Nghị cũng nêu ra “kiến nghị 3 điểm” để bảo vệ hòa bình, ổn định ở Biển Đông, bao gồm: (i) Quốc gia khu vực Biển Đông cam kết thực hiện toàn diện, hiệu quả DOC, đẩy nhanh tham vấn về COC, tích cực tìm kiếm “biện pháp ngăn chặn để kiểm soát rủi ro trên biển”; (ii) Quốc gia ngoài khu vực cam kết ủng hộ nỗ lực nói trên của quốc gia trong khu vực, không có hành động gây căng thẳng và phức tạp hóa tình hình; (iii) Các nước cam kết tuân thủ luật pháp quốc tế trong việc thực hiện và bảo vệ tự do hàng hải và hàng không ở Biển Đông. Phát biểu bên lề hội nghị này, ông Vương cho hay, “Trung Quốc đã ngừng hoạt động cải tạo đất. Các bạn có thể lên máy bay để kiểm chứng.” Phát biểu tại EAS và ARF hôm 6/8, ông Vương tuyên bố: “Quả thực Trung Quốc là nạn nhân trong vấn đề Biển Đông. Tuy nhiên, với quan điểm bảo vệ hòa bình và ổn định ở Biển Đông, Trung Quốc đã có hành động hết sức kiềm chế. Chúng tôi hướng tới việc đàm phán và tham vấn dựa trên nguyên tắc tôn trọng sự thật lịch sử và phù hợp với luật pháp quốc. Về đề xuất “ba ngừng” gần đây của Mỹ, theo quan điểm của Trung Quốc là không thể thực hiện được. Ví dụ như, hành động nào cần ngừng lại? Tiêu chuẩn ngừng lại là gì và ai sẽ quy định tiêu chuẩn cụ thể. Những đề xuất như vậy khó thực hiện và quan trọng là không nên áp đặt các tiêu chuẩn kép.”

Trung Quốc cam kết duy trì hòa bình và ổn định trên Biển Đông. Về tuyên bố chung của Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN lần thứ 48, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Oánh hôm 8/8 tuyên bố: “Tôi muốn nhấn mạnh rằng Trung Quốc cam kết giải quyết tranh chấp thông qua đàm phán và tham vấn với các bên trực tiếp liên quan, đồng thời cùng các nước ASEAN bảo vệ hòa bình và ổn định ở Biển Đông. Trung Quốc sẵn sàng hợp tác với ASEAN để thúc đẩy sự đồng thuận, tăng cường hợp tác, quản lý tranh chấp và xây dựng Biển Đông trở thành một khu vực hòa bình, hữu nghị và hợp tác.”

Đài Loan ngang nhiên khẳng định chủ quyền đối với đảo Ba Bình. Ngày 5/8, Bộ Ngoại giao Đài Loan đã tổ chức “Diễn đàn hòa bình khu vực biển Đông Á 2015” với sự tham dự của các học giả Đài Loan và hơn 20 học giả quốc tế. Phát biểu khai mạc, người đứng đầu Đài Loan Mã Anh Cửu nhấn mạnh: “Ba Bình, là đảo tự nhiên lớn nhất có thể sinh sống ở Quần đảo Trường Sa, hoàn toàn phù hợp các điều kiện về quy chế pháp lý đảo theo Điều 121 của UNCLOS 1982 và được hưởng các quyền theo quy định của UNCLOS. 60 năm qua, việc Đài Loan duy trì nhân sự đồn trú trên đảo, là minh chứng rõ ràng việc Đài Loan thực thi chủ quyền của mình.”

+ Việt Nam:

Việt Nam tiếp nhận tàu kiểm ngư của Nhật Bản. Cơ quan hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICS) hôm 5/8 đã bàn giao tàu tàu kiểm ngư Hayato cho Việt Nam tại Nhà máy đóng tàu Hồng Hà, Hải Phòng. Tàu Hayato có chiều dài hơn 56 m, rộng 9 m, trọng tải hơn 1.000 tấn. Sau khi được sửa chữa và bổ sung các trang thiết bị phù hợp, con tàu sẽ được sử dụng với mục đích tuần tra và thực thi pháp luật về thủy sản trên biển. Đây là chiếc tàu đầu tiên trong số 6 tàu do Nhật Bản tài trợ cho Việt Nam với gói viện trợ không hoàn lại trị giá 500 triệu yen nhằm giúp Việt Nam tăng cường an ninh trên biển.

Hoạt động của Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam tại Malaysia. Ngày 5/8 tại Malaysia, đã diễn ra các Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN+1 với 10 nước đối tác. Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh tham dự các hội nghị nói trên, và đồng chủ trì Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN-EU. Phó Thủ tướng Phạm Bình Minh đánh giá cao sự ủng hộ của các đối tác dành cho ASEAN trong tiến trình xây dựng cộng đồng và duy trì vai trò trung tâm ASEAN ở khu vực. Phó Thủ tướng cũng nêu các đề nghị cụ thể nhằm thúc đẩy và làm sâu sắc thêm hợp tác, tập trung vào các lĩnh vực ưu tiên của ASEAN như liên kết, kết nối, thu hẹp khoảng cách phát triển, nâng cao năng lực ứng phó với các thách thức đang nổi lên như tội phạm xuyên quốc gia, an ninh, an toàn hàng hải...

+ Philippines:

Philippines phản đối hành động quyết đoán trên biển của Trung Quốc. Phát biểu tại phiên họp hẹp của Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN hôm 4/8, Ngoại trưởng Philippines ông Albert del Rosario cho hay, “Được coi như một biện pháp giảm căng thẳng trong khu vực, Philippines hoàn toàn ủng hộ lời kêu gọi “ba ngừng” của Mỹ: ngừng cải tạo đất, ngừng xây dựng và ngừng các hành động quyết đoán. Chúng tôi sẵn sàng thực thi nếu Trung Quốc và các bên yêu sách cũng đồng ý làm tương tự. Chúng ta thấy người láng giềng phương bắc vẫn không giảm bớt các hành động đơn phương và hiếu chiến trên biển. Hoạt động cải tạo đất quy mô lớn cùng việc xây dựng công trình trên các đảo nhân tạo đã ảnh hưởng tới hòa bình, an ninh và ổn định ở Biển Đông. Người láng giềng phương bắc của chúng ta cũng có những hành động đe dọa tới tự do hàng hải, tự do hàng không, làm gia tăng nguy cơ xảy ra những tính toán sai lầm, thậm chí là xung đột. Đây là những vấn đề thực tế mà chúng ta phải giải quyết với Trung Quốc.”

+ Campuchia:

Campuchia hối thúc đàm phán giữa các bên tranh chấp Biển Đông. Phát biểu trong lễ khánh thành một cây cầu ở Campuchia hôm 3/8, Thủ tướng Hun Sen tuyên bố, “Tôi không đứng về bất kỳ bên nào trong tranh chấp Biển Đông, nhưng tôi muốn khuyến khích các nước liên quan tiếp tục đàm phán với nhau.”

+ Malaysia:

Malaysia kêu gọi ASEAN nỗ lực hơn trong vấn đề Biển Đông. Phát biểu khai mạc Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN lần thứ 48 tại thủ đô Kuala Lumpur, Ngoại trưởng Malaysia Anifah Aman tuyên bố: “ASEAN cần phải đóng vai trò quan trọng trong việc tìm ra một giải pháp thỏa đáng cho vấn đề Biển Đông. Quan trọng nhất là chúng ta phải giải quyết vấn đề này một cách hòa bình, trên tinh thần hợp tác. Chúng ta đã có bước khởi đầu tích cực nhưng cần nỗ lực hơn nữa. Đây là lúc để chúng ta cần nỗ lực nhiều hơn.”

+ Mỹ:

Mỹ khẳng định quyền tự do hàng hải ở Biển Đông. Phát biểu tại EAS hôm 6/8, Ngoại trưởng Mỹ John Kerry tuyên bố: “Mỹ không chấp nhận hành động hạn chế tự do hàng hải, hàng không cũng như sử dụng bất hợp pháp biển cả. Đây là quyền cố hữu mà tất cả chúng ta được hưởng. Bất kể đó là một tàu chiến lớn hay một tàu đánh cả nhỏ. Nguyên tắc rất rõ ràng đó là: Quyền của tất cả các quốc gia phải được tôn trọng. Vì mục tiêu đó, tôi thúc giục tất cả các bên yêu sách cần có cam kết chung trong việc ngừng các hoạt động cải tạo đất, xây dựng công trình mới hoặc quân sự hóa các thực thể tranh chấp. Chúng ta cần hạ nhiệt căng thẳng và tạo môi trường ngoại giao thuận lợi để hướng tới một Bộ Quy tắc khi các nhà lãnh đạo gặp mặt vào tháng 11 tới.” Trước đó, phát biểu trong Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN, ông Kerry khẳng định: “Mỹ chia sẻ những mong mỏi của các thành viên ASEAN trong việc bảo vệ hòa bình và ổn định ở Biển Đông. Chúng tôi muốn đảm bảo an ninh các tuyến đường biển huyết mạch và các ngư trường, đồng thời muốn thấy các tranh chấp ở khu vực này được giải quyết hòa bình trên cở sở luật pháp quốc tế.”

+ Nhật Bản:

Nhật Bản nhấn mạnh tầm quan trọng của tự do hàng hải. Phát biểu tại Hội nghị Bộ trưởng ASEAN - Nhật Bản hôm 5/8, Thứ trưởng Ngoại giao Nhật Bản ông Minoru Kiuchi tuyên bố các quốc gia ven biển cần kiềm chế hành động đơn phương có thể tổn hại lâu dài đến môi trường biển ở các khu vực đang chờ phân định. Đề cập đến những diễn biến mới nhất ở Biển Đông, ông Kiuchi bày tỏ mối quan ngại sâu sắc về các hành động đơn phương làm thay đổi nguyên trạng ở Biển Đông; khẳng định sự cấp thiết và tầm quan trọng của việc duy trì luật pháp quốc tế, tránh sử dụng vũ lực và bày tỏ hy vọng các bên sớm tiến tới COC.

+ Ấn Độ:

Ấn Độ ủng hộ giải quyết hòa bình tranh chấp Biển Đông. Phát biểu tại EAS lần thứ 5 ở thủ đô Kuala Lumpur của Malaysia ngày 6/8, Thứ trưởng Ngoại giao Ấn Độ V.K. Singh khẳng định rằng “trong một thế giới toàn cầu hóa và phụ thuộc lẫn nhau, không có lựa chọn nào khác ngoài việc tuân thủ các thông lệ và luật pháp quốc tế. Ấn Độ ủng hộ tự do hàng hải ở các vùng biển quốc tế, trong đó có Biển Đông, quyền tự do hàng không, hoạt động thương mại không bị cản trở và quyền tiếp cận các nguồn tài nguyên phù hợp với nguyên tắc của luật pháp quốc tế, trong đó có UNCLOS năm 1982.” Theo ông V.K. Singh, “Ấn Độ hy vọng tất cả các bên tranh chấp ở Biển Đông sẽ tuân thủ các hướng dẫn về thực thi DOC. Ấn Độ sẽ tiếp tục ủng hộ các nỗ lực để sớm tiến tới một COC giữa các bên trên cơ sở đồng thuận.”

+ Nga:

Nga đưa ra quan điểm về tranh chấp Biển Đông. Trả lời phỏng vấn tờ Channel News Asia hôm 5/8, Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov cho hay, “Chúng tôi ủng hộ mạnh mẽ việc giải quyết các tranh chấp ở Biển Đông, Biển Hoa Đông hay bất kỳ vùng biển nào khác dựa trên luật pháp quốc tế, bao gồm UNCLOS 1982, cũng như các tuyên bố mà ASEAN và Trung Quốc đã ký kết. Các bên tranh chấp cần tìm kiếm một giải pháp có thể chấp nhận được mà không có sự can thiệp từ bên ngoài. Chúng tôi tin rằng những nỗ lực quốc tế hóa tranh chấp là không thực sự hữu ích. Những nỗ lực như vậy không giúp các bên tranh chấp xích lại gần nhau mà chỉ để nhằm phục vụ các mục đích chính trị trên bình diện quốc tế.”

Quan hệ các nước 

 

Hải quân Mỹ và Indonesia diễn tập chung. Ngày 3/8, Mỹ và Indonesia đã khai mạc cuộc Diễn tập Hợp tác huấn luyện và sẵn sàng chiến đấu trên biển thường niên lần thứ 21 (CARAT 2015) với sự tham gia của hơn 1.000 binh lính Mỹ cùng các đơn vị thuộc hải quân và hải quân đánh bộ Indonesia. Nội dung cuộc diễn tập bao gồm các khoa mục đổ bộ, tác chiến đối hạm và chống ngầm; lên tàu, lục soát và bắt giữ, huấn luyện lặn và cứu hộ cơ động, các hoạt động tuần tra biển, diễn tập pháo binh... Cuộc diễn tập trong 8 ngày này sẽ diễn ra ở khu vực đất liền Surabaya và các vùng biển và không phận trên Biển Java và Bali.

Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 48. Ngày 4/8, AMM-48 đã diễn ra tại thủ đô Kuala Lumpur, Malaysia với sự tham dự của Bộ trưởng Ngoại giao 10 nước thành viên ASEAN. Tại Hội nghị, các Bộ trưởng tập trung rà soát tiến độ thực hiện Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN, thảo luận về việc tăng cường quan hệ đối ngoại và vai trò trung tâm của ASEAN, cũng như các vấn đề khu vực và quốc tế cùng quan tâm. Về tình hình Biển Đông, Thông cáo chung của Hội nghị cho hay hội nghị đã thảo luận sâu rộng các vấn đề về Biển Đông và tiếp tục bày tỏ quan ngại sâu sắc đối với các diễn biến gần đây ở khu vực này. Hội nghị ghi nhận quan ngại sâu sắc của một số bộ trưởng đối với việc tôn tạo, bồi đắp ở Biển Đông, làm xói mòn lòng tin và sự tin cậy, phương hại tới hòa bình, an ninh và ổn định ở Biển Đông. Hội nghị nhấn mạnh tất cả các bên cần kiềm chế các hành động làm phức tạp và gia tăng tranh chấp; không đe dọa hoặc sử dụng vũ lực; giải quyết các bất đồng và tranh chấp bằng biện pháp hòa bình. Tiếp theo ngày 5/8 đã diễn ra các Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN+1 với 10 nước đối tác. Tại các hội nghị trên, Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN và các đối tác đã tập trung kiểm điểm tình hình quan hệ đối thoại và hợp tác trong năm qua; đề xuất phương hướng và biện pháp thúc đẩy hợp tác; trao đổi về các vấn đề khu vực và quốc tế cùng quan tâm cũng như bàn công tác chuẩn bị cho hội nghị cấp cao giữa ASEAN với một số đối tác cuối năm nay.

ASEAN - Trung Quốc cam kết hướng tới Bộ Quy tắc Ứng xử. Phát biểu trong cuộc họp báo về kết quả cuộc hội đàm Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN - Trung Quốc, Ngoại trưởng Thái Lan ông Tanasak Patimapragorn hôm 5/8 cho hay, “Về vấn đề an ninh, cả ASEAN và Trung Quốc đều khẳng định cam kết thực thi đầy đủ và hiệu quả DOC. Đồng thời, hai bên thúc đẩy tham vấn về COC. ASEAN và Trung Quốc hiện tại đã thống nhất về Danh sách Các điểm Tương đồng thứ Hai. Hai bên nhất trí bước vào một giai đoạn mới về tham vấn COC, bao gồm các thảo luận về khung của COC cũng như các lĩnh vực hợp tác. Điều này mở đường cho việc đạt được COC ở Biển Đông.”

Ngoại trưởng Mỹ - Trung hội đàm bên lề AMM-48. Trong cuộc gặp song phương hôm 5/8 bên lề Hội nghị Bộ trưởng ASEAN tại Kuala Lumpur, Ngoại trưởng John Kerry bày tỏ quan ngại về hoạt động cải tạo đất và quân sự hóa ở các vùng biển tranh chấp, “dù Mỹ không là một bên trong tranh chấp nhưng Mỹ muốn các bất đồng được giải quyết hòa bình phù hợp với luật pháp quốc tế. Mỹ khuyến khích Trung Quốc và các bên tranh chấp ngừng các hành động gây rối, qua đó tạo không gian thuận lợi cho hoạt động ngoại giao.” Về phần mình, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị nhấn mạnh: “Trung Quốc cam kết giải quyết hòa bình tranh chấp với các nước liên quan thông qua tham vấn và đàm phán. Các quốc gia bên ngoài khu vực cần tôn trọng những nỗ lực của Trung Quốc và các quốc gia ASEAN.”

Ngoại trưởng Việt - Trung hội đàm bên lề AMM-48. Tại cuộc gặp, hai bên đã trao đổi thẳng thắn về vấn đề Biển Đông. Phó Thủ tướng Phạm Bình Minh khẳng định Việt Nam hết sức quan ngại trước những hoạt động mở rộng, tôn tạo, xây dựng, làm thay đổi nguyên trạng ở Biển Đông; nhấn mạnh đây cũng là mối quan tâm sâu sắc của các nước ASEAN vì vấn đề này ảnh hưởng trực tiếp đến việc duy trì hòa bình, ổn định trong khu vực. Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị khẳng định Trung Quốc sẵn sàng tiếp tục tăng cường giao lưu cấp cao hai Đảng, hai nước, tăng cường trao đổi chiến lược giữa hai bên; mong muốn phát huy các cơ chế hợp tác ASEAN-Trung Quốc trong việc giải quyết các tranh chấp ở Biển Đông, trong đó có đề xuất quản lý rủi ro trên biển.

Phân tích và đánh giá

“Quản lý nghề cá – Phương thức giảm căng thẳng ở Biển Đông” của Yanmei Xie và Shuxian Luo

Trong khi tiến trình quân sự hóa ở Biển Đông đang đe dọa đến an ninh và ổn định khu vực Châu Á – Thái Bình Dương, những đội tàu đánh bắt cá cũng đang trực tiếp và thường xuyên gây ra những rủi ro. Tuy nhiên, nếu như được quản lý một cách hợp lý, lực lượng này có thể tạo ra văn hóa thỏa hiệp và hợp tác ở khu vực.

Đối với Trung Quốc cũng như các quốc gia Đông Nam Á, sự phát triển nghề cá và sự quyết đoán của lực lượng chấp pháp trên biển đang đặt ra mối quan ngại cấp bách. Với các công trình được tôn tạo, Trung Quốc có thể tuần tra lâu hơn và thường xuyên hơn tại khu vực yêu sách. Tàu cá và tàu chấp pháp đang là nhân tố “tiên phong” trong các va chạm và đụng độ trên biển. Điều này có thể nhận thấy trong cuộc khủng hoảng tại Bãi cạn Scarborough giữa Philippines và Trung Quốc. Thêm vào đó, sự mập mờ của đường lưỡi bò cũng càng tăng thêm rủi ro va chạm bởi Lực lượng bảo vệ bờ biển Trung Quốc có thể sẽ tối đa hóa phạm vi tuần tra của mình.

Tuy nhiên bức tranh không phải là hoàn toàn ảm đạm, Trung Quốc và các quốc gia ASEAN đã đồng ý thiết lập một đường dây nóng cho các ngoại trưởng nhằm giải quyết các tình huống khẩn cấp trên biển. Nhưng để hoạt động hiệu quả, đường dây này cần phải được thảo luận và tính toán kỹ lưỡng hơn. Tàu cá và lực lượng bảo vệ bờ biển không thuộc sự quản lý trực tiếp của bộ ngoại giao. Các nhân tố “tiên phong” này có thể cho rằng, họ không cần thiết phải báo cáo hay tuân thủ hướng dẫn của bộ ngoại giao. Ở những quốc gia như Trung Quốc, tầm ảnh hưởng của bộ ngoại giao là không lớn, trên đường dây nóng, có thể họ không đủ thẩm quyền để đưa ra quyết định tại chỗ nhằm giảm căng thẳng. Người trả lời không chỉ phải khẳng định lại chủ quyền quốc gia, mà họ còn phải đưa ra được quyết định nhanh và cụ thể. Mọi sự chậm trễ đồng nghĩa cơ hội giảm căng thẳng sẽ ít đi và không gian cho hoạt động ngoại giao sẽ bị thu hẹp.

Ngoài ra, đường dây nóng chỉ là cơ chế phản ứng. Vì vậy, khu vực cần một khuôn khổ hoạt động ổn định nhằm kiểm soát khả năng xảy ra căng thẳng thay vì giải quyết vấn đề đã xảy ra. Chỉ có cơ chế bảo vệ và quản lý chung mới có thể đảm bảo nguồn đánh bắt cá bền vững cho tất cả các bên, chẳng hạn một lệnh cấm theo mùa để phục hồi nguồn cá đối với những khu vực có nguy cơ bị cạn kiệt. Cuối cùng, các quốc gia khu vực Biển Đông cần đạt được những thỏa thuận về đánh bắt mang tính chia sẻ, công bằng và thân thiện.

Mặc dù sẽ rất khó đạt được những thỏa thuận như vậy bởi sự phức tạp trong tranh chấp, rủi ro chính trị, nhưng đó lại là phương thức để ngăn chặn rủi ro thường xuyên hiện hữu, đe dọa đến hòa bình và an ninh khu vực.

“Chiến lược cân bằng Thái Bình Dương của Trung Quốc” của Justin Chock

Sách trắng Quốc phòng của Trung Quốc năm 2015 dựa trên nền tảng các sách trắng quốc phòng trước đây, dù vậy có nhiều điểm khác biệt. Nếu tham khảo các sách trắng quốc phòng và so sánh với các sự kiện gần đây trong quan hệ Trung-Nhật, có thể nhận thấy từ năm 2013, chiến lược quốc phòng của Trung Quốc đã thay đổi. Sách trắng Quốc phòng năm 2015 đã xác định Biển Đông là vấn đề quan trọng và đã xác định có “nhiều thế lực can thiệp vào biển Đông”. Đây là điểm mà Sách trắng Quốc phòng năm 2013 không nêu rõ.

Các nhà quan sát tự hỏi vì sao các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc lại quyết định tiến hành các dự án cải tạo và xây đảo đầy khiêu khích như vậy. Thời điểm bắt đầu cải tạo đảo hàng loạt trùng hợp với thông báo của Trung Quốc về dự án “Một vành đai, một con đường” và thông báo về thiết lập “con đường tơ lụa trên biển”. Nếu so sánh các yếu tố thương mại và kinh tế, luồng hàng hóa qua Biển Đông là yếu tố sống còn đối với kinh tế Trung Quốc. Nếu không kiểm soát được luồng này, kinh tế Trung Quốc có thể bị tê liệt, tình hình chính trị Trung Quốc có thể bị đảo lộn. Vì lẽ đó, các đảo trên biển Đông sẽ trở thành tiền đồn giám sát biển.

Một điều quan trọng nữa cần phải lưu tâm là phần mới bổ sung trong Sách trắng Quốc phòng năm 2015. Sách trắng Quốc phòng năm 2013 đã mô tả Nhật gây rối trong vấn đề quần đảo Senkaku/ Điếu Ngư, nhưng không có chỗ nào trong Sách trắng Quốc phòng năm 2015 nêu cụ thể vấn đề này. Quyết định không nêu vấn đề tranh chấp quần đảo Senkaku/ Điếu Ngư trong Sách trắng Quốc phòng năm 2015 mang ý nghĩa quan trọng. Sự thay đổi này phản ánh đường lối của Trung Quốc là không vượt quá giới hạn với Nhật trên Biển Hoa Đông.

Trung Quốc đánh giá vấn đề tranh chấp trên Biển Hoa Đông đang bế tắc trong khi Biển Đông còn tương đối tự do để thay đổi nguyên trạng. Bởi thế Trung Quốc bắt đầu giảm tuần tra trên Biển Hoa Đông từ tháng 10/2013, đồng thời bắt đầu gia tăng hoạt động cải tạo đất trên Biển Đông.

Có nhiều lý do giải thích tại sao Trung Quốc lại giảm căng thẳng với Nhật trên biển Hoa Đông. Có lẽ Trung Quốc cảm thấy đã đủ an toàn sau khi thiết lập Vùng nhận dạng Phòng không tại Hoa Đông, hoặc Trung Quốc tính đến mức độ phụ thuộc về kinh tế Trung-Nhật ngày càng lớn, do đó rủi ro sẽ rất lớn nếu như mối quan hệ hai bên căng thằng, hoặc cũng có thể Trung Quốc nhận thấy những rủi ro nếu tập trung vào vấn đề Senkaku/ Điếu Ngư. Như vậy, Trung Quốc đang chuyển nguồn lực tập trung vào Biển Đông nhằm bảo vệ cho dự án Con đường Tơ lụa trên biển

Nếu như muốn đối phó với Trung Quốc, Mỹ cần bố trí lại quân lực trong khu vực, hợp tác với các đồng minh ở Đông Nam Á hoặc hợp tác với các quốc gia Đông Nam Á và các quốc gia nằm trên Con đường Tơ lụa Trên biển.

“Không thể trì hoãn Bộ Quy tắc COC trước những ý đồ của Bắc Kinh ở Biển Đông” của Bonnie Glaser

Trả lời phỏng vấn trước báo chí tại cuộc họp của ASEAN ở Malaysia, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị nói rằng “Trung Quốc đã ngưng cải tạo đảo. Hãy lên máy bay và kiểm chứng”. Tuy nhiên, Vương Nghị lại không hề đề cập đến hoạt động xây dựng và quân sự hóa của Trung Quốc đang tiến hành trên một số thực thể ở Biển Đông. Ảnh vệ tinh cũng cho thấy Trung Quốc có thể đã sẵn sàng xây dựng đường băng thứ hai ngay gần Đá Subi. Trên các thực thể trên, Trung Quốc đã lắp đặt hệ thống radar cảnh báo sớm, doanh trại quân đội, sân đỗ trực thăng, đài quan sát và bến cảng đủ lớn cho việc neo đậu tàu chở dầu và tàu chiến trên biển.

Phát biểu của Vương Nghị vào đúng thời điểm diễn ra hàng loạt hội nghị của ASEAN tại Malaysia. Hoạt động cải tạo đảo của Trung Quốc buộc cộng đồng quốc tế và ASEAN phải lên tiếng và tạo áp lực buộc Trung Quốc phải kiềm chế và tham gia vào các đối thoại mang tính xây dựng đề giảm căng thẳng ở Biển Đông. Nhận thức được điều này, Trung Quốc đã phát đi thông điệp sẵn sàng hợp tác với các quốc gia khu vực để thiết lập đường dây nóng giữa các bộ trưởng ngoại giao nhằm giải quyết các sự cố trên biển. Tuy nhiên hiệu quả của chúng lại không rõ ràng, bởi lực lượng bờ biển, hải quân và dân quân trên biển không trực thuộc sự quản lý của bộ ngoại giao. Hơn nữa ảnh hưởng của Bộ Ngoại giao Trung Quốc không lớn và rất ít khi được đảm trách giải quyết các cuộc khủng hoảng. Vai trò này thuộc về nhóm lãnh đạo quyền lực hơn rất nhiều và thuộc sự chỉ đạo của Tập Cận Bình.

Điều quan trọng và cần thiết lúc này là phải hoàn tất Bộ Quy tắc Ứng xử (COC), thay thế cho Tuyên bố DOC năm 2002. Trong các cuộc thảo luận giữa Trung Quốc và ASEAN tuần này, Trung Quốc “lại tiếp tục đồng ý” đẩy nhanh việc hoàn tất COC, nhưng trên thực tế lại không phải như vậy, ít nhất là trước khi Trung Quốc đạt được mục tiêu trước mắt, trong đó có thể bao gồm việc thiết lập Vùng Nhận dạng Phòng không (ADIZ) ở Biển Đông, xây dựng các cơ sở, công trình để thực thi ADIZ.

Việc đồng ý thiết lập đường dây nóng với ASEAN, đẩy nhanh tiến trình thảo luận COC cho thấy Trung Quốc nhận thức được hành vi của mình gây ra mối quan ngại với các quốc gia láng giềng, thậm chí là nằm ngoài dự đoán của Trung Quốc. Tuy nhiên cho đến nay, những áp lực đó không đủ thay đổi toan tính của Trung Quốc, đó là về lâu dài, các quốc gia Đông Nam Á phải chấp nhận và thích nghi với lợi ích của Bắc Kinh ở Biển Đông. Do đó, cần phải nỗ lực nhiều hơn nữa để buộc Trung Quốc phải thay đổi cách tiếp cận mang tính thỏa hiệp hơn, thực sự tập trung vào cơ chế giải quyết hòa bình tranh chấp, tôn trọng lợi ích của tất cả các bên.

Để làm được như vậy, ASEAN phải sớm hoàn tất COC vào cuối năm nay. Nếu Trung Quốc tiếp tục trì hoãn, ASEAN và các quốc gia khác cần đơn phương thực hiện và Mỹ phải nỗ lực hết sức thúc đẩy sự đồng thuận này.

“Chiến lược Hai mặt của Indonesia ở Biển Đông” của Iis Gindarsah

Quan điểm gần đây của Indonesia về vấn đề Biển Đông đang dần có những thay đổi và chúng bị chị phối bởi bốn nhân tố: Thứ nhất, đường lưỡi bò của Trung Quốc chồng lấn lên vùng biển yêu sách của Indonesia tại quần đảo Natuna. Thứ hai là về lợi ích kinh tế, bởi khu vực quần đảo Natuna là nơi được cho là giàu nguồn tài nguyên. Thứ ba, tranh chấp khu vực Biển Đông đe dọa đến sự ổn định biển giới và an ninh biển của Indonesia. Thứ tư, căng thẳng kéo dài hay xung đột vũ trang ở Biển Đông đe dọa đến mong muốn của Indonesia về sự ổn định của khu vực Đông Á.

Hành động nhỏ nhưng tác động mang tính chiến lược

Dù viễn cảnh về một cuộc xung đột ở Biển Đông trong tương lai gần là không cao, nhưng những diễn biến gần đây lại cho thấy rằng, các hành động đơn phương lại có những tác động về mặt lâu dài, đó là hoạt động của tàu Trung Quốc xâm nhập vào các vùng biển yêu sách của các quốc gia khác, hạ đặt và khai thác dầu khí ngoài khơi, cải tạo đảo, chiến thuật “ cắt lát salami”.

Chiến lược hai mặt: Xây dựng lòng tin đồng thời duy trì sự thận trọng

Về việc xây dựng lòng tin, Indonesia đã tiên phong trong nỗ lực “xây dựng lòng tin”giữa các quốc gia yêu sách. Nỗ lực này đã đem lại những kết quả khác nhau. Chẳng hạn như việc hình thành “Công thức 3+1”: thúc đẩy lòng tin; ngăn ngừa xung đột; quản lý sự cố; và tạo môi trường mang tính xây dựng. Đây là nền tảng cho việc soạn thảo Bộ Quy tắc COC. Gần đây, tổng thống Indonesia Widodo đã tái khẳng định vai trung lập và đề xuất mong muốn trở thành “trung gian hòa giải” cho vấn đề tranh chấp ở Biển Đông. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất đối với kỳ vọng của Indonesia chính là sự khác nhau về quan điểm, mối quan tâm và lợi ích của các quốc gia đối vấn vấn đề Biển Đông.

Về việc duy trì sự thận trọng, các nhà hoạch định chính sách Indonesia đã bắt đầu cân nhắc đến các biện pháp đối phó với tình thế “bất ngờ về mặt chiến lược” tại các khu vực biên giới của Indonesia gần với vùng tranh chấp ở Biển Đông. Từ vụ việc tại khu vực Natuna, khi tàu bảo vệ bờ biển của Trung Quốc ngăn cản Indonsia bắt giữ ngư dân Trung Quốc đánh bắt trái phép trong vùng, cùng với đó là hoạt động cải tạo đảo của Trung Quốc ở đá Chữ Thập, đã gióng lên hồi chuông cảnh báo và buộc Hải quân Indonesia phải nghĩ đến viễn cảnh tương tự sẽ xảy ra thường xuyên hơn trong tương lai. Ngoài ra, Indonesia cũng đã bắt đầu xác định lại các biện pháp “cân bằng ở cường độ thấp” nhằm giảm thiểu tác động từ những căng thẳng không mong muốn, nâng cấp và bố trí lại các “căn cứ hoạt động tiền tiêu” xung quanh quần đảo Natuna, hiện đại hóa năng lực hải quân.

Tuy nhiên, điều đó không đồng nghĩa rằng, chiến lược hai mặt này thể hiện tầm nhìn sắc sảo về tư duy chiến lược ở Biển Đông. Sự hiện diện ở Natuna thông qua hoạt động hợp tác hải quân với các đối tác ở khu vực mới chính là “tài sản quý giá” cho hoạt động “ngoại giao quốc phòng” của Indonesia./.