Chính phủ Campuchia một lần nữa kêu gọi Mỹ xóa 500 triệu USD tiền nợ. Trong những năm 1970 của thế kỷ trước, Chính phủ Campuchia đã vay khoảng 270 triệu USD để mua thực phẩm. Khoản nợ này cho đến nay chưa được thanh toán và bây giờ nó đã tăng lên đến 500 triệu USD. Con số này tương đương với 15% ngân sách quốc gia năm 2016 của Campuchia và chiếm khoảng 50% tổng số viện trợ mà nước này nhận được từ Mỹ kể từ khi thiết lập hòa bình năm 1991.

Campuchia và Mỹ đã đàm phán về các khoản nợ từ năm 1995 nhưng không đạt được thỏa thuận. Việc Thủ tướng Campuchia Hun Sen kêu gọi Mỹ xóa nợ có khả năng bắt nguồn từ việc Đảng Nhân dân Campuchia (CPP) lo lắng về sự ủng hộ của dân chúng trước khi diễn ra cuộc bầu cử địa phương trong năm 2017. Bằng cách khai thác tình cảm của công chúng ủng hộ việc kêu gọi xóa nợ, CPP mong muốn giành được sự ủng hộ tối đa của người dân Campuchia.

Chính phủ Campuchia của Thủ tướng Hunsen đã liên tục lập luận rằng đây là khoản nợ “bẩn” và cho rằng Chính phủ Lon Nol, lên nắm quyền tháng 3/1970 thông qua một cuộc đảo chính do Mỹ hậu thuẫn, đã vay tiền để mua vũ khí chống lại Khmer Đỏ trong cuộc nội chiến những năm 1970 của thế kỷ trước. CPP cũng lập luận rằng Campuchia xứng đáng được xóa nợ vì trong khoảng thời gian từ tháng 3/1969 đến tháng 8/1973, Mỹ đã tiến hành ném bom bất hợp pháp tại đất nước này. Trong thời gian đó, máy bay chiến đấu của Mỹ đã thả hơn 500.000 tấn thuốc nổ vào các làng mạc của Campuchia dọc biên giới Campuchia-Việt Nam và Campuchia-Lào, khiến hơn 500.000 người thiệt mạng. Hơn nữa, các chiến dịch ném bom bí mật và cuộc đảo chính do Mỹ hỗ trợ đã tạo điều kiện cho sự trỗi dậy của chế độ diệt chủng Khmer Đỏ giết chết gần 2 triệu người Campuchia từ năm 1975 đến năm 1979.

Mỹ đã liên tục từ chối xóa nợ hoàn toàn cho Campuchia, nhưng tỏ thái độ sẵn sàng đàm phán để xóa một phần nợ cho nước này. Gần đây, Đại sứ Mỹ tại Campuchia William Heidt đã phát biểu với báo chí địa phương rằng Mỹ chưa bao giờ có cuộc thảo luận nghiêm túc hoặc xem xét xóa nợ cho Campuchia, nhưng sẵn sàng giúp nước này đạt được một thỏa thuận làm việc cho cả hai bên.

Theo Mỹ, thỏa thuận với Campuchia cũng nên được làm tương tự như với Việt Nam năm 2000. Hồi đó, Mỹ đã ban hành một chương trình hỗ trợ trả nợ sau khi Việt Nam ký một thỏa thuận song phương vào năm 1997 và tiếp tục thực hiện thanh toán nợ theo lịch trình. Quốc hội Mỹ đã thành lập Quỹ Giáo dục Việt Nam, với ngân sách khoảng 40% tổng số thanh toán nợ của Việt Nam. Quỹ này cung cấp cơ hội cho công dân Việt Nam theo học bậc đại học và sau đại học tại Mỹ và công dân Mỹ giảng dạy tại Việt Nam.

Chắc chắn, Mỹ cũng muốn giải quyết nợ cho Campuchia càng sớm càng tốt và cũng muốn làm theo cách đã làm đối với Việt Nam. Trong hai thập kỷ qua, Campuchia ngày càng gần gũi hơn với Trung Quốc. Là một quốc gia nhỏ, nghèo Campuchia cần Trung Quốc để làm đối trọng với cả Việt Nam và Thái Lan. Quan trọng hơn, chế độ chính trị của Campuchia ngày càng phụ thuộc vào nguồn vốn của Trung Quốc để thúc đẩy nền kinh tế, được cho là cần thiết để duy trì chế độ chính trị của mình. Năm 2015, đầu tư trực tiếp nước ngoài của Trung Quốc đạt 857 triệu USD, chiếm khoảng 61,1% tổng vốn FDI của Campuchia. Viện trợ của Trung Quốc cho Campuchia lên tới 320 triệu USD vào năm 2015, chiếm khoảng 30% tổng số viện trợ nước này nhận được.

Trung Quốc cũng được hưởng những lợi ích chiến lược từ các mối liên kết chặt chẽ hơn với Campuchia. Năm 1997, Campuchia đã đóng cửa văn phòng đại diện của Đài Loan (Trung Quốc) tại Phnom Penh. Năm 2010, Campuchia trục xuất 20 người Duy Ngô Nhĩ và công dân Trung Quốc về nước. Tháng 7/2012, Campuchia đã ngăn cản ASEAN ra tuyên bố chung về vấn đề Biển Đông. Một lần nữa vào tháng 7/2016, Campuchia đã ngăn chặn tài liệu tham khảo trong một tuyên bố ASEAN về phán quyết của Tòa trọng tài về yêu sách Biển Đông của Bắc Kinh.

Dữ liệu từ Hội đồng Phát triển Campuchia cho thấy Mỹ đã cấp 1,13 tỷ USD cho Campuchia kể từ năm 1992. Tuy nhiên, dù Mỹ có hào phóng bao nhiêu đi chăng nữa thì Mỹ vẫn sẽ phải xóa nợ cho nước này nếu muốn lấy lại ảnh hưởng. Hiện tại, các nhà phân tích chưa rõ tại sao Mỹ và Campuchia không thể đạt được một thỏa thuận như đối với Việt Nam. Trong mọi trường hợp, Campuchia dường như không phải chịu hình phạt vì đã không trả nợ. Nước này vẫn có thể tiếp cận vốn nước ngoài, chủ yếu là từ Trung Quốc. Ngoài ra, Campuchia cũng vay mượn từ Ngân hàng Thế giới (WB) và Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB). Do đó, việc Campuchia thậm chí trả nợ một phần cho Mỹ khó xảy ra và nước Mỹ dưới sự điều hành của chính quyền Tổng thống Donald Trump cũng có thể nhượng bộ trong vấn đề này. Và kết quả, Campuchia sẽ bị đẩy sâu hơn vào quỹ đạo ảnh hưởng của Trung Quốc.

Tác giả là ông Kongkea Chhoeun, nghiên cứu sinh tiến sỹ tại Trường Chính sách công Crawford thuộc Đại học Quốc gia Úc. Bài viết đăng trên “Diễn đàn Đông Á”.

Nhật Linh (gt)