628x-1.jpg

 

Trong khi Washington đang vật lộn với việc định hình các chính sách đối ngoại dưới thời Chính quyền Donald Trump, Diễn đàn cấp cao hợp tác “Vành đai và Con đường” tại Bắc Kinh có thể sẽ là lời cảnh tỉnh, cho thấy vị thế của Mỹ tại châu Á đang bị lung lay đáng kể. Trong hai ngày diễn ra sự kiện từ 14-15/5, Trung Quốc đón tiếp tới 1.200 đại biểu tới từ 110 nước, trong đó có 29 nguyên thủ quốc gia. Diễn đàn lần này nhằm thúc đẩy sáng kiến của Trung Quốc, với mục tiêu đầu tư và tăng cường các dự án cơ sở hạ tầng nối liền châu Á, Trung Đông và châu Âu. Sáng kiến “Vành đai và Con đường” được Chủ tịch Tập Cận Bình công bố vào năm 2013, và được đánh giá là đầy tham vọng, với các kế hoạch liên quan tới hơn 65 quốc gia, bao trùm một khu vực với tổng giá trị kinh tế lên tới 1 nghìn tỷ USD. Mặc dù cũng có không ít hoài nghi đối với giá trị và tính khả thi của các dự án trong sáng kiến này, song nhiều nhà lãnh đạo trên thế giới, với mong muốn thỏa mãn được các nhu cầu về phát triển, đã hào hứng tham gia sáng kiến này. Đây có thể được xem là dấu hiệu mới nhất thể hiện vai trò lãnh đạo của Trung Quốc trong bối cảnh các cam kết của Mỹ tại khu vực đối diện với những hoài nghi lớn chưa từng có.

Washington thực tế cũng nhận thức được điều này, và đã đầu tư hàng tỷ USD cho các chương trình quân sự để tìm lại vị thế của mình. Thượng nghị sỹ Mỹ John McCain cho biết Mỹ cam kết thúc đẩy “Sáng kiến Ổn định châu Á-Thái Bình Dương” trị giá 7,5 tỷ USD (mỗi năm 1,5 tỷ USD từ nay đến 2022), với mục tiêu khẳng định các “hoạt động của Mỹ trong khu vực theo hướng tiến bộ, linh hoạt, bền vững và mạnh mẽ hơn”, đồng thời củng cố các cơ sở hạ tầng, bổ sung khí tài quân sự và củng cố năng lực cho các đồng minh cũng như đối tác tại châu Á.

Tuy nhiên, vấn đề là ở chỗ chỉ tăng chi tiêu quân sự là không đủ để Mỹ khôi phục tầm ảnh hưởng tại châu Á. Mặc dù việc tăng cường sức mạnh cho các đối tác và củng cố vị thế quân sự của Mỹ trong khu vực là điều cần thiết song cuộc cạnh tranh giành ảnh hưởng ở khu vực trong ngắn hạn lại diễn ra trên khía cạnh kinh tế. Xét về điểm này, có thể nói rằng Mỹ đã thua khi tự rút khỏi Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP). Không chỉ vậy, ông Trump và đội ngũ cố vấn còn khiến tình hình trở nên tồ tệ hơn khi đe dọa sẽ hủy bỏ hoặc đàm phán lại những thỏa thuận đang tồn tại, như Hiệp định Thương mại Tự do Mỹ-Hàn.

Trong khi Chính quyền Trump dường như chưa tỏ bất kỳ ý định nào trong việc giành lấy vai trò lãnh đạo khu vực về kinh tế, Trung Quốc đang nhanh chóng chớp lấy thời cơ của mình. Không chỉ thúc đẩy Sáng kiến “Vành đai và Con đường”, Trung Quốc còn xây dựng thành công Ngân hàng Đầu tư Cơ sở Hạ tầng châu Á (AIIB) vào năm 2015 và đóng góp tới một nửa trong 100 tỷ USD tổng số vốn ban đầu, và gạt Mỹ ra ngoài lề. Ngân hàng này đã phát triển nhanh chóng, đón nhận thêm sự tham gia của 13 quốc gia mới vào hồi tháng 3 vừa qua, nâng tổng số thành viên hiện có lên 70 nước. Trung Quốc cũng giữ vai trò chính trong Ngân hàng Phát triển Mới (NDB), được nhóm các nền kinh tế đang nổi BRICS thành lập vào năm 2014, với vốn điều lệ là 100 tỷ USD.

Trung Quốc cũng đang trong quá trình phấn đấu trở thành nước dẫn dắt các cuộc đàm phán về Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), một thỏa thuận thương mại với mục tiêu kết nối 10 thành viên Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) với Úc, Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, New Zealand và Hàn Quốc. Nếu thành công, hiệp định này sẽ bao trùm một khu vực với gần một nửa dân số thế giới và chiếm gần 1/3 Tổng Sản phẩm Quốc nội (GDP) toàn cầu. Các cuộc đàm phán, diễn ra trong suốt 4 năm qua, đã có nhiều dấu hiệu khởi sắc từ cuối năm 2015.

Những sáng kiến kể trên quan trọng không chỉ bởi tác động về kinh tế, mà còn bởi chúng đang góp phần định hình trật tự kinh tế do Trung Quốc lãnh đạo tại châu Á. Một thực tế mà ai cũng có thể nhận thấy là Mỹ vắng mặt tại tất cả những sáng kiến quan trọng này. Giới chức khu vực đang ngầm đưa ra những cảnh báo cho rằng nhiều nước Đông Nam Á đang có dấu hiệu dè dặt, hoặc thậm chí là hạn chế thúc đẩy các hoạt động an ninh với Mỹ do lo ngại có thể vấp phải đòn trả đũa kinh tế từ phía Trung Quốc. Một cuộc thăm dò dư luận gần đây cho thấy nhiều quan chức ở Đông Nam Á cho rằng Mỹ đang mất dần vị thế chiến lược trong khu vực vào tay Trung Quốc, và Washington dưới thời ông Trump ngày càng ít quan tâm, hay thậm chí là sẽ khó có khả năng thúc đẩy thương mại tự do với khu vực này.

Mỹ cần những đồng minh và đối tác mạnh mẽ, độc lập cũng như đáng tin để thúc đẩy các lợi ích then chốt ở châu Á. Tuy nhiên, điều này chỉ có thể có khi Mỹ đưa ra cho khu vực một lựa chọn khác hấp dẫn về kinh tế để họ cân nhắc với sự phụ thuộc vào phía Trung Quốc. Quay trở lại với TPP, hoặc thúc đẩy một hiệp định khác tương tự, có thể là bước đầu đơn giản và rõ ràng nhất. Làm chính trị qua thương mại là điều không hề đơn giản, song chính sách bảo hộ và sự vắng mặt khỏi các hiệp định thương mại tự do sẽ buộc Mỹ phải trả những cái giá rất đắt. Nếu không nhanh chóng nhìn nhận lại mình và thúc đẩy một tham vọng kinh tế mạnh mẽ hơn, Mỹ sẽ bị đánh bật khỏi khu vực, cho dù họ có đổ bao nhiêu tiền vào các chương trình nhằm củng cố sức mạnh và sự hiện diện quân sự tại châu Á.

Theo “Foreign Policy”

Vũ Hiền (gt)