Nếu những tin đồn là chính xác, Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình sẽ gặp nhau tại khu nghỉ dưỡng Mar-a-Lago (Florida) vào ngày 6-7/4 tới. Mỹ sẽ còn khoảng ba tuần nữa để quyết định chính sách đối với Trung Quốc, trong đó điều quan trọng nhất là Tổng thống Trump phải quyết định theo đuổi chính sách như những người tiền nhiệm từ thời Richard Nixon hay thiết lập một cách tiếp cận hoàn toàn mới. Đây không phải là một nhiệm vụ dễ dàng khi chính quyền mới vẫn còn đang loay hoay xây dựng đội ngũ nhân sự. Bên cạnh đó, rõ ràng đang có sự cạnh tranh ảnh hưởng trong nội bộ Nhà Trắng, điều khó có thể dẫn tới một cách tiếp cận bền vững, lâu dài với Trung Quốc.

Theo các chuyên gia, việc trì hoãn đưa ra một chính sách nhất quán sẽ gây lo lắng cho tất cả các bên liên quan. Chính phủ Trung Quốc dự tính sẽ tụt giảm ít nhất một điểm tăng trưởng kinh tế nếu phải tham gia một cuộc chiến tranh thương mại toàn diện với Mỹ khi Washington áp mức thuế 45% đối với hàng hóa đến từ Trung Quốc Đại lục. Trong khi đó, các doanh nghiệp Mỹ đang làm ăn tại Trung Quốc lo lắng tình cảnh họ sẽ còn tồi tệ hơn nếu Bắc Kinh tiến hành các biện pháp trả đũa. Cuộc gặp giữa ông Trump và ông Tập Cận Bình là một cơ hội để giải tỏa những lo ngại này cũng như tạo ra một tầm nhìn rõ ràng hơn. Để có một chính sách Trung Quốc hiệu quả, ông Trump cần trả lời 5 câu hỏi sau đây:

Thứ nhất là vai trò của quan hệ Mỹ-Trung đối với chiến lược toàn cầu của Mỹ ra sao? Các đời tổng thống Mỹ từ năm 1979 đến nay đều cho rằng một Trung Quốc mạnh mẽ, hòa bình sẽ mang lại lợi ích lớn nhất cho sự ổn định quốc tế và Mỹ. Tổng thống Trump liệu có sẵn sàng đưa ra tuyên bố tương tự? Điều quan trọng hơn cả là không được nhầm lẫn giữa lập trường này với kêu gọi “mô hình quan hệ nước lớn kiểu mới” Trung Quốc, bản chất coi Trung Quốc là một quốc gia ngang hàng, chấp nhận quyền lực rộng lớn của Trung Quốc ở châu Á. Đây là điều không thể chấp nhận với Mỹ vào thời điểm này. Cựu Phó Tổng thống Joe Biden đã từng tuyên bố điều này và khiến Chính quyền của cựu Tổng thống Barack Obama phải tốn rất nhiều công sức sửa chữa. Bất kể Chính quyền Trump muốn xây dựng chính sách thế nào, ông Trump phải tránh lặp lại sai lầm này.

Thứ hai, ông Trump muốn gì ở ông Tập Cận Bình? Mặc dù ông Trump đưa ra nhiều tuyên bố tiêu cực về Trung Quốc nhưng chính các quan chức Trung Quốc hiện không biết Mỹ thực sự muốn họ làm gì để giải quyết các lo ngại của mình. Về kinh tế, ông Trump phàn nàn về nhập khẩu và thâm hụt thương mại của Mỹ. Tuy nhiên, liệu ông Trump có hài lòng với việc suy giảm thương mại hai chiều để đổi lấy việc nhập khẩu ít hơn từ Trung Quốc và theo đó, thâm hụt thương mại nhỏ hơn hay không. Ông Trump phàn nàn về việc Trung Quốc thao túng tiền tệ, nhưng liệu ông có hài lòng với việc thả nổi đồng Nhân dân tệ, điều chắc chắn sẽ khiến hàng hóa Trung Quốc cạnh tranh hơn. Ông Trump rõ ràng hơn một chút trong vấn đề an ninh khi yêu cầu Trung Quốc gia tăng sức ép với Triều Tiên, ngừng quân sự hóa các cấu trúc ở Biển Đông. Tuy nhiên, nhìn chung ông Trump vẫn cần làm rõ những thay đổi mà Trung Quốc cần có để đạt được sự hài lòng của Mỹ.

Thứ ba, Mỹ sẽ chấp nhận thỏa hiệp đến mức nào để đối lấy những thay đổi của Trung Quốc? Đến nay, dường như Chính quyền Trump chỉ nêu ra các yêu cầu Trung Quốc thay đổi mà chưa có thông tin nào về những thỏa hiệp mà Mỹ có thể chấp nhận. Chính quyền Mỹ cần quyết định phương án trả lời cho các đề nghị của phía Trung Quốc liên quan đến các vấn đề như hiệp định thương mại song phương, công nhận nền kinh tế thị trường, giảm kiểm soát xuất khẩu công nghệ cao, đồng ý đối với Triều Tiên và giảm hoạt động quân sự ở các khu vực gần Trung Quốc.

Thứ tư, Chính quyền Trump sẽ làm gì nếu Trung Quốc không chấp nhận thay đổi? Trung Quốc trước mắt có thể chấp nhận những vấn đề không quá quan trọng như nâng giá trị đồng tiền, ký các hợp đồng nhập khẩu lớn, ký Bộ quy tắc ứng xử của các bên ở Biển Đông (COC), nhưng những thay đổi căn bản trong chính sách kinh tế và an ninh của Trung Quốc có thể sẽ mất nhiều năm để triển khai. Chính quyền Trump cần xác định có thể chờ đợi Trung Quốc trong bao lâu, và nếu không thể đợi thêm, Mỹ cần dùng “cây gậy” nào?

Thứ năm, chính sách Trung Quốc được triển khai như thế nào? Chính quyền của ông Trump cần quyết định sẽ tiếp tục cách đối thoại song phương các cấp như hiện nay hay xây dựng một phương thức đàm phán, tiếp cận ở cấp cá nhân lãnh đạo. Ông Trump cũng cần xây dựng một cơ chế ra quyết định nội bộ phù hợp với Trung Quốc thay vì việc có quá nhiều trung tâm quyền lực tranh giành ảnh hưởng như hiện nay.

Tác giả Scott Kennedy là Phó Giám đốc thuộc nhóm nghiên cứu Trung Quốc Freeman Chair, đồng thời là Giám đốc Dự án về Kinh tế Chính trị và Thương mại Trung Quốc tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế ở Washington, D.C. Bài viết đăng trên “CSIS”.

Vũ Hiền (gt)