barack-obama-back-to-our-past.jpg

Trong chuyến thăm trọn hai ngày đến Cuba của Tổng thống Mỹ Barack Obama, tất cả người dân Cuba mà tôi nói chuyện khi đi trên đường phố Havana đều vui vẻ khi nhắc đến cái tên Obama. "Tuyệt vời, diễn thuyết hay, chuẩn bị tốt, nhân đạo, một người bạn thực sự của Cuba" là những từ họ hay nhắc về ông. Vị Tổng thống Mỹ da màu chính là một hình ảnh hùng hồn đối với nhân dân Cuba mà không cần dùng đến lời nói để nhấn mạnh. Nhưng vẫn còn vài câu hỏi rằng liệu chuyến thăm có thể tạo nên một sự khác biệt lâu dài hay Chính phủ Cuba có cho phép những thay đổi mà ông Obama đang nỗ lực thực hiện.

Trong buổi họp báo cùng Chủ tịch Raul Castro và trong bài phát biểu tại một buổi hòa nhạc được truyền hình trực tiếp, ông Obama đã đề cập đến nhân quyền và tự do dân chủ cho người dân Cuba. Với khả năng hùng biện khéo léo, ông Obama đã thận trọng chuyển thông điệp thể hiện sự tôn trọng đối với chủ quyền quốc gia của Cuba rằng "người dân Cuba sẽ tạo nên số phận của chính họ". Ông Obama nhấn mạnh khi Mỹ không còn coi Cuba là một mối đe dọa thì Cuba cũng không cần phải lo sợ Mỹ. Obama cũng tìm kiếm cơ hội thúc đẩy xu hướng này thông qua gặp gỡ với các lãnh đạo xã hội dân sự và những doanh nghiệp trẻ ở Cuba. Chính quyền Obama cũng cần sự hỗ trợ của Chính quyền Cuba trong việc mở rộng các khối cử tri Mỹ ủng hộ chính sách can dự tích cực với Cuba. Thực tế cho thấy làn sóng khách du lịch Mỹ sang thăm hòn đảo này ngày càng tăng, khi trở về đều thể hiện sự ủng hộ đối với việc thúc đẩy bình thường hóa quan hệ.

Dưới sự chứng kiến của đoàn tùy tùng có gần 40 nghị sỹ Mỹ- đoàn lớn nhất trong thời gian đương nhiệm, Tổng thống Obama cam kết rằng ông sẽ tiếp tục yêu cầu Quốc hội Mỹ dỡ bỏ trừng phạt kinh tế đối với Cuba mặc dù ông vẫn chưa có đủ lá phiếu để quyết định vấn đề này. Ông Obama cho biết ông đã rất quyết liệt sử dụng quyền hành pháp để tạo nên những ngoại lệ cho lệnh cấm vận, song danh sách những việc ông có thể làm đang ngày càng ngắn hơn. Đến nay, Chính phủ Mỹ mới cho phép rất ít những giao dịch giữa các công ty Mỹ với các thành phần tư nhân và một vài công ty thuộc sở hữu nhà nước tại Cuba. Một vài tập đoàn Mỹ về truyền thông, du lịch như Verizon, AT&T, AirBnB, Starwood Hotels, Resorts và một số hãng hàng không thương mại, dịch vụ phà đang đẩy mạnh ký kết hợp đồng với các đối tác Cuba. Ông Obama cho rằng Chính phủ Cuba có thể hỗ trợ ông thúc đẩy Quốc hội Mỹ thực hiện các biện pháp tiếp theo để hoàn toàn bình thường hóa quan hệ hai nước thông qua mở cửa đối với thương mại Mỹ và thể hiện quyết tâm cải thiện vấn đề nhân quyền.

Tuy nhiên, giới chức Nhà Trắng vẫn không thể thúc đẩy một lịch trình có thể giúp Tổng thống Obama tiến lại trực tiếp hơn với những người dân Cuba mến khách. Đã có những ý kiến dư luận cho rằng Obama cần ném trái bóng bầu dục để mở đầu cho trận đấu giữa Tampa Bay Rays và đội tuyển quốc gia Cuba nhưng cơ hội đó đã bị từ chối cũng như việc ông Obama không thể phát biểu bài diễn văn trước công chúng Cuba. Khi ông đi qua các con đường ở Havana, Chính quyền Cuba cũng chỉ cho phép những đám đông nhỏ được lại gần. Có lẽ, Chính quyền Cuba đã lựa chọn hầu hết những người trung thành nhất để làm khán giả của Obama, những vị khán giả lịch sự nhưng thận trọng. Rất may là cuộc gặp với những “thành phần đối lập” vẫn diễn ra theo đúng kế hoạch. Mặc dù những điểm nhấn trong bài phát biểu của Obama đều dễ được tiếp nhận nhưng nhiều người dân Cuba còn muốn nghe nhiều hơn về những biện pháp cụ thể nhằm xây dựng một nền kinh tế thịnh vượng.

Khi một phóng viên hỏi một nhà ngoại giao cấp cao Cuba rằng liệu Castro và Obama có "hiểu nhau" không thì ông chỉ đề cập đến "sự tôn trọng lẫn nhau". Tuy nhiên, cả hai vị lãnh đạo có vẻ như đều xây dựng mối quan hệ hòa hợp thực sự. Trong khi diễn ra trận bóng chày, họ dành thời gian cả giờ đồng hồ ngồi cạnh nhau nói những câu chuyện thoải mái. Trong thời gian hỏi và trả lời cuối buổi họp báo chung, khi một phóng viên Mỹ gây khó khăn cho Castro với những câu hỏi thù địch thì Obama đã lên tiếng lấp đầy khoảng thời gian khi Castro đang tìm câu trả lời.

Những người dân Cuba sẽ nhớ mãi chuyến thăm của một vị lãnh đạo có sức lôi cuốn quần chúng mà họ đã từng một lần được gặp và họ sẽ chờ mong điều này một lần nữa. Trong thời gian đó, Chính quyền Obama sẽ làm những điều có thể để đưa Cuba đến với hàng hóa và dịch vụ Mỹ, những nhà ngoại giao Mỹ, các buổi hòa nhạc, các ngôi sao thể thao và nhiều sự giao lưu văn hóa, giáo dục, khoa học khác nữa. Điều này cũng sẽ phổ biến rộng rãi những ý tưởng làm sao để cải thiện nền kinh tế của Cuba, dần dần khiến họ hội nhập với thương mại thế giới và về dài hạn có thể mang đến cho người dân Cuba một tiếng nói lớn hơn trong việc quyết định vận mệnh quốc gia của chính họ.

Tác giả là Richard Feinberg, chuyên gia cấp cao về khu vực Mỹ Latinh thuộc Viện Nghiên cứu Brookings. Bài viết đăng trên “Brookings”.

Hương Trà (gt)