Trong 4 năm qua, mối quan hệ Trung Quốc với Đài Loan đã được cải thiện đáng kể. Sau khi ban lãnh đạo mới tại Trung Quốc xuất hiện tại Đại hội lần thứ 18 của Đảng Cộng sản Trung Quốc, nhiều nhà quan sát Đài Loan đang tìm kiếm những dấu hiệu về cách thức giai đoạn mới của các quan hệ giữa hai bờ Eo biển Đài Loan sẽ được định hình. Mục tiêu của Trung Quốc vẫn là tái thống nhất với Đài Loan, nhưng câu hỏi quan trọng là liệu thực trạng hiện nay sẽ được tiếp tục, hay ban lãnh đạo mới của Trung Quốc sẽ tạo ra các bước đà cần thiết cho việc tái thống nhất? Mặc dù có một số dự đoán rằng ban lãnh đạo mới của Trung Quốc có thể sử dụng vấn đề Đài Loan để chứng tỏ quyết tâm, nhưng một loạt vấn đề trong nước dường như sẽ khiến Bắc Kinh nghiêng hơn về hướng duy trì thực trạng.

Một số nhà bình luận tin rằng các thành viên mới của Ban Thường vụ Bộ Chính trị dường như ít cải cách và bảo thủ hơn các thành viên Ban Thường vụ cũ. Uy tín của các nhà lãnh đạo Trung Quốc là quan trọng, không chỉ đối với việc duy trì sự thống nhất trong đảng, mà cả trong việc hoạch định và thực thi các chính sách, trong đó có các quan hệ với Đài Loan. Uy tín của ông Tập Cận Bình trong vấn đề Đài Loan được xem là mạnh hơn những người tiền nhiệm, do ông Tập Cận Bình đã có thời gian công tác khá lâu tại các địa phương có đông doanh nhân Đài Loan, như tại tỉnh Phúc Kiến (17 năm), Chiết Giang (5 năm) và Thượng Hải (6 tháng). Do vậy, việc ưu tiên tái thống nhất có thể là một cách để ban lãnh đạo mới của Trung Quốc thể hiện sức mạnh và cam kết đối với chính sách toàn vẹn lãnh thổ, không chỉ đối với Đài Loan, mà còn đối với Tân Cương, Tây Tạng, các hòn đảo tại Biển Hoa Đông và Biển Đông. Nhưng cũng có nhiều lý do để tin rằng ban lãnh đạo mới sẽ tiếp tục duy trì chính sách Đài Loan như nguyên trạng. Tập Cận Bình đang phải đối mặt với nhiều thách thức trong đó có các vấn đề trong nước, các quan hệ với Mỹ và một loạt tranh chấp lãnh thổ với các nước láng giềng. Một điều đáng lưu ý khác là tại Mỹ và Đài Loan đều sẽ không có biến động lãnh đạo trong 4 năm tới.

Cả Tổng thống Mỹ Barack Obama và ông Mã Anh Cửu đều đã tái xác nhận mong muốn của họ là duy trì thực trạng quan hệ giữa hai bờ Eo biển Đài Loan. Đối với Bắc Kinh, vấn đề quan hệ với Đài Loan là ổn định, do đó việc tái thống nhất cũng không còn là một ưu tiên hàng đầu. Tuy nhiên, bất chấp dấu hiệu tích cực về sự ổn định ngắn và trung hạn trong các quan hệ Trung-Đài, nhưng về lâu dài, việc thương thuyết những điều khoản tái thống nhất sẽ trở nên khó khăn hơn trong việc làm hài lòng cả hai bên. Do vậy, nếu thực trạng càng được kéo dài, thì bản sắc dân tộc và nền dân chủ tự do càng phát triển tại Đài Loan, nhất là trong bối cảnh ban lãnh đạo mới của Trung Quốc không có động cơ để tăng các quyền tự do công dân, nhưng lại phải đối mặt với sức ép ngày càng tăng của các phái chính trị và công luận để đạt được mục tiêu tái thống nhất với Đài Loan. 

Theo East asia forum (ngày 13/12)

Viết Tuấn (gt)