Nếu xem xét nội dung của các bài diễn văn/thông cáo/tuyên bố chung được đưa ra vài tháng gần đây trong các chuyến viếng thăm của quan chức cấp cao Việt Nam sang Trung Quốc và ngược lại, có thể thấy các phát biểu chính thức của Trung Quốc về Việt Nam và tình hình Biển Đông mâu thuẫn với các bài xã luận của các cơ quan truyền thông chính thức của Trung Quốc như “Thời báo Hoàn cầu”...

Thực tế, trong khi những tuyên bố chính thức của Trung Quốc nhấn mạnh vào tính cấp thiết của việc thiết lập mối quan hệ hòa bình và ổn định giữa Trung Quốc và Việt Nam, bao gồm việc giải quyết hòa bình các tranh chấp, thì các bài xã luận đăng trên truyền thông chính thức của Trung Quốc lại phân tích những lý do thúc đẩy Việt Nam cần có quan điểm thỏa hiệp hơn với Trung Quốc, đặc biệt trong vấn đề Biển Đông. Những bài phân tích như vậy cho thấy Trung Quốc dường như đang ngầm chỉ trích Việt Nam vì quốc tế hóa tranh chấp với Trung Quốc trên Biển Đông, ví dụ như vụ Trung Quốc đưa một giàn khoan dầu vào vùng biển của Việt Nam hồi tháng 5/2014 và xây dựng các đảo nhân tạo trên Biển Đông.

Trong những chỉ trích ngầm của Trung Quốc đối với Việt Nam, Trung Quốc ngụ ý phê phán việc Việt Nam cải thiện quan hệ với Mỹ, Ấn Độ và Nhật Bản. Dường như Trung Quốc oán giận Việt Nam vì đi theo hướng này. Cần lưu ý rằng, việc củng cố quan hệ ba nước Mỹ-Ấn-Nhật và quan hệ Nhật-Ấn-Việt Nam, vốn là phản ứng hợp lý của các nước đối với sự trỗi dậy không hòa bình của Trung Quốc, sẽ gây ra mối lo ngại chiến lược cho Trung Quốc. Có vẻ như chính những mối quan hệ này đã thúc đẩy Trung Quốc áp dụng biện pháp tiếp cận "hợp lý" với Việt Nam nhằm ngăn cản Hà Nội tiếp tục đi theo hướng này.

Các bài bình luận trên truyền thông chính thức của Trung Quốc còn ngụ ý chỉ trích những sáng kiến hợp tác của Việt Nam và Philippines nhằm kiềm chế Trung Quốc gây leo thang xung đột trên Biển Đông. Bắc Kinh không hài lòng với việc cả Hà Nội và Manila đều nỗ lực lôi kéo Liên hợp quốc vào việc giải quyết các tranh chấp trên Biển Đông bằng cách đưa vụ việc ra tòa án trọng tài Liên Hợp Quốc.

Do đó, mặc dù Trung Quốc hòa dịu với Việt Nam nhằm ngăn chặn quan hệ Trung-Việt đổ vỡ, song sự thật là Trung Quốc vẫn cảm thấy khó chịu khi Việt Nam - bằng những hoạt động ngoại giao khôn khéo - đã quốc tế hóa vấn đề Trung Quốc leo thang căng thẳng tại Biển Đông. Vì thế, sau chuyến thăm gần đây của Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam tới Bắc Kinh nhằm “tái khởi động” quan hệ với Trung Quốc, “Thời báo Hoàn cầu” - một ấn phẩm của "Nhân dân Nhật báo", cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Trung Quốc, và nhiều tờ báo khác đã nói Việt Nam là “kẻ hai mặt” khi nỗ lực một cách vô ích nhằm kiềm chế mối đe dọa Trung Quốc trên Biển Đông bằng cách xích lại gần Mỹ hơn.

Câu hỏi mà nhiều người đang đặt ra là điều gì khiến Trung Quốc hòa dịu ra với Việt Nam trong khi Bắc Kinh có thể gây ảnh hưởng đối với nước láng giềng này?

Câu trả lời nằm ở một thực tế chiến lược là tham vọng của Trung Quốc về "Con đường Tơ lụa trên Biển" - một dự án liên quan đến cả khu vực Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương - phụ thuộc khá nhiều vào sự ổn định của vùng Biển Đông. Điều này có nghĩa rằng Trung Quốc không chỉ muốn Việt Nam tránh gây ra những khó khăn về vấn đề Biển Đông mà còn muốn nước này tích cực ủng hộ "Con đường Tơ lụa trên Biển" mà Trung Quốc đề xướng.

Trung Quốc cho rằng "một số thế lực bên ngoài đang lợi dụng mọi cơ hội có thể để khoét sâu thêm rạn nứt giữa hai nước Trung Quốc và Việt Nam. Và không chỉ vậy, Mỹ cũng chính là kẻ đang cố tình "chen chân" vào mối quan hệ tốt đẹp giữa Trung Quốc và Việt Nam. 

Trong bài phát biểu tại Viện Nghiên cứu Nam Hải (Trung Quốc), nhằm tái khẳng định lập trường của Trung Quốc đối với các tranh cãi chủ quyền tại Biển Đông, Đại sứ Trung Quốc tại Mỹ khẳng định: "Không một ai có thể đơn phương thay đổi hiện trạng khu vực và liên tục thách thức chủ quyền của Trung Quốc mà không phải đối mặt với những hệ lụy khó lường".

Lời cảnh báo này của Bắc Kinh rõ ràng là nhằm vào Mỹ, quốc gia đang ngày càng lớn tiếng trong việc bảo vệ tự do hàng hải tại Biển Đông, và nhằm cả vào những hy vọng của Việt Nam muốn tìm kiếm sự ủng hộ lớn hơn từ Washington trong các tranh chấp triền miên về chủ quyền biển đảo với Trung Quốc. 

Bên cạnh không ít tuyên bố hùng hồn trong suốt thời gian qua của giới lãnh đạo hai nước, có một thực tế dễ thấy là việc Bắc Kinh hòa dịu với Hà Nội là nhằm xoa dịu sự chỉ trích và tức giận của cộng đồng quốc tế trước các hành vi làm leo thang căng thẳng tại vùng Biển Đông mà Trung Quốc theo đuổi. Tuy nhiên, song song với đó, Trung Quốc cũng không ngần ngại triển khai những ngón đòn ngoại giao âm thầm song đầy cương quyết đối với quốc gia láng giềng này.

Theo South Asia Analysis

Trần Quang (gt)