Mục đích chuyến thăm Mỹ vào tuần trước của Ngoại trưởng Philippines Rosario là tìm kiếm sự ủng hộ của Mỹ trong tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc tại Biển Đông. Cụ thể là:

- Xem xét áp dụng Hiệp ước phòng thủ chung Mỹ - Philippines đối với khu vực tranh chấp với Trung Quốc.

- Giúp đỡ hải quân Philippines, có thể bằng cách cho thuê tàu tuần tra.

Đây là những yêu cầu khá khó khăn đối với chính quyền Tổng Thống Obama, vốn tránh đứng về phía bên nào trong các vụ va chạm ngày càng nguy hiểm giữa Trung Quốc với các nước láng giềng tại một vùng biển rộng lớn và quan trọng tại châu Á, nơi mà tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc rõ ràng đã vi phạm luật pháp quốc tế. Trung Quốc mong muốn Mỹ đứng ngoài các tranh chấp của họ với Philippines, Việt Nam, Malaysia và Brunei để họ có thể xử lý với từng nước yếu hơn mình. Thứ trưởng NG Trung Quốc đã nói “Tôi tin rằng các nước đang đùa với lửa và hy vọng ngọn lửa này sẽ không lan tới Mỹ”.

Giọng điệu đe dọa như vậy càng giải thích rõ tại sao Mỹ cần thiết phải thể hiện ảnh hưởng của mình. Gần 1/3 thương mại toàn cầu đi qua khu vực Biển Đông, do đó, quyền tự do hàng hải là “lợi ích quốc gia” như Ngoại trưởng Clinton đã nói năm 2010. Điều quan trọng không kém là ngăn Trung Quốc đang đẩy mạnh bắt nạt các nước láng giềng, không chỉ đối với các nước đồng minh thân thiện và các nền dân chủ yếu ớt như Philippines mà còn cả đối với Nhật Bản, nước cũng đang có tranh chấp biển với Trung Quốc.

Chính quyền Obama đang có những cử chỉ theo hướng này. Ngoài phát biểu của Ngoại trưởng Clinton năm 2010 và được bà nhắc lại vào tuần trước, Bộ Trưởng Quốc Phòng Gates gần đây cũng cam kết ảnh hưởng của Mỹ sẽ vẫn mạnh mẽ nếu không muốn nói là sẽ mạnh mẽ hơn trong vòng 5 năm tới. Sau cuộc gặp với Ngoại trưởng Philippines, bà Clinton nói Mỹ cam kết hỗ trợ quân sự cho Philippines bằng việc cung cấp vũ khí cho dù không đề cập phản ứng của Mỹ nếu Philippines bị tấn công tại Biển Đông.

Những phát biểu hùng hồn như vậy đã diễn ra cùng với một số nỗ lực khác của Mỹ như việc bà Clinton gợi ý Mỹ có thể đóng vai trò nhằm thúc đẩy đàm phán đa phương tại Biển Đông. Mỹ cần gây sức ép Trung Quốc chính thức thông qua COC với ASEAN trong việc giải quyết tranh chấp lãnh thổ. Bất chấp vai trò trung lập trong các tranh chấp lãnh thổ, chính quyền Tổng Thống Obama cần khách quan chỉ ra sự kỳ quặc trong các tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc với công ước LHQ. Và nếu chính quyền Philippines muốn chuyển hướng sự hợp tác quân sự truyền thống với Mỹ từ chống chủ nghĩa khủng bố sang tuần tra và bảo vệ lãnh hải thì BQP Mỹ cũng cần sẵn sàng hợp tác.

Trần Tiến (gt)