Thỏa thuận này cho quân đội Mỹ cơ hội tiếp cận các căn cứ quân sự của Phillipines và được phép xây dựng các cơ sở dự trữ nhiên liệu và trang thiết bị hải quân, song nó đã bị trì hoãn thực hiện sau khi các chính trị gia cánh tả và các nhân vật đối lập khác lên tiếng phản đối tính hợp hiến của thỏa thuận tại Tòa án Tối cao Phillipines vào năm ngoái.

Tòa án có thể sẽ đưa ra phán quyết trước khi Tổng thống Mỹ Barack Obama có chuyến thăm Manila và tham dự Hội nghị Thượng đỉnh Châu Á-Thái Bình Dương vào tháng 11 tới. Thỏa thuận nói trên, với tên gọi là Thỏa thuận Hợp tác Tăng cường Quốc phòng (EDCA), đã được ký chỉ vài ngày trước chuyến thăm Manila của Tổng thống Obama vào tháng 4/2014.

Một rắc rối khác nữa là 13 trong số 24 Thượng nghị sĩ của Thượng viện Philippines vừa ký một dự thảo nghị quyết khẳng định Thượng viện phải xem xét thỏa thuận này trước khi nó có hiệu lực. Trong tuyên bố hồi tuần trước, Thượng nghị sĩ Miriam Santiago - tác giả chính của nghị quyết này - cho biết: “Trong nghị quyết, chúng tôi nói rằng chúng tôi sẽ không để quyền lực của Thượng viện bị hủy hoại.”

Nghị quyết trên sẽ được công bố vào cuối tháng 7/2015, khi Thượng viện tái nhóm họp sau kỳ nghỉ. Theo các chuyên gia chính trị Philippines, mặc dù một nghị quyết của Thượng viện sẽ không bó buộc Tổng thống Benigno Aquino song sẽ tạo nên áp lực đối với ông để các Thượng nghị sĩ được thảo luận về thỏa thuận, khiến nó lại tiếp tục bị trì hoãn thực hiện.

Theo các chuyên gia, việc tiếp tục trì hoãn thực hiện thỏa thuận sẽ khiến Washington ngạc nhiên bởi Manila đang lớn tiếng nhất trong việc chỉ trích Bắc Kinh trong tranh chấp trên Biển Đông và đang thúc giục Mỹ phải tỏ ra quyết đoán hơn trong việc phản đối Trung Quốc xây dựng đảo trên khu vực biển tranh chấp này.

Các thượng nghị sĩ cho biết họ cũng muốn xem xét một thỏa thuận đang được đàm phán với Tokyo cho phép máy bay quân sự và tàu hải quân của Nhật Bản được sử dụng các căn cứ tại Philippine để tiếp nhiên liệu và nhận đồ tiếp tế. Thượng viện Philippines từng phê chuẩn các thỏa thuận quân sự trước của Phillipines, trong đó có thỏa thuận an ninh với Mỹ từ hơn chục năm trước.

Tổng thống Aquino cho rằng EDCA chỉ cần được sự phê chuẩn của nhà nước bởi nó bổ sung cho các thỏa thuận an ninh hiện thời. Có thể thấy rõ quan hệ quân sự Mỹ-Philippines đang được tăng cường. Các quan chức quân sự Philippines cho biết số lượng các cuộc tập trận cũng như việc huấn luyện và thăm viếng của tàu và máy bay Mỹ đã gia tăng trong năm qua dưới chiến lược “tái cân bằng” của ông Obama tới Asia.

Song Thỏa thuận EDCA sẽ đưa mối quan hệ này tiến thêm một bước, một phần là qua việc cho phép quân đội Mỹ khả năng tiếp cận lớn hơn tới Philippines. Ví dụ, theo lời tổng tư lệnh Philippines hồi tháng 4/2015, Washington muốn sử dụng các căn cứ quân sự của Philippines tại 8 địa điểm để luân chuyển quân đội, máy bay và tàu. Một trong số này là căn cứ trên đảo Palawan, với khoảng cách 160km từ quần đảo Trường Sa, nơi Trung Quốc xây dựng nhân tạo 7 tiền đồn để có thể tập trung sức mạnh nhằm vào trung tâm biển của Đông Nam Á.

Thỏa thuận cũng sẽ cho phép quân đội Mỹ xây dựng cơ sở hạ tầng như doanh trại, kho hậu cần và kho nhiên liệu cho các đơn vị ghé qua.
Trung tá Hải quân Mỹ Jeffrey Pool, phát ngôn viên Lầu Năm Góc, thừa nhận việc trình ra tòa đã trì hoãn việc thực hiện thỏa thuận. Ông nói: “Đã có những cuộc thảo luận không chính thức ở cấp thừa hành về các địa điểm và các bước thực hiện, song chưa có các quyết định chính thức hay bất cứ một kế hoạch nào được đưa ra để bắt đầu việc thực thi EDCA cho đến khi Tòa án Tối cao kết thúc việc xem xét của mình.”

Theo các chuyên gia chính trị Phillipines, một nghị quyết của Thượng viện về thỏa thuận EDCA sẽ không bị bỏ qua ở tòa án. Mặc dù tòa án là độc lập, song tòa sẽ lưu ý tới các chiều hướng chính trị, đồng thời cũng để tâm tới các quan ngại về sự phô trương sức mạnh của Trung Quốc ở Biển Đông. Ngay cả khi tòa ra phán quyết rằng thỏa thuận là hợp hiến thì có thể nó vẫn cần được Thượng viện phê chuẩn. Phát ngôn viên Tòa án Tối cao Theodore Te cho biết nghị quyết sẽ không ảnh hưởng tới quyết định của tòa, song ông cũng lưu ý rằng vấn đề về việc Thượng viện xem xét một thỏa thuận quân sự đã được nêu lên trong các cuộc tranh luận tại tòa.

Chuyên gia về Đông Nam Á Ernest Bower thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế tại Washington cho rằng bất cứ một sự trì hoãn nào trong quyết định của tòa cũng sẽ là một tín hiệu cho Bắc Kinh thấy Manila chưa chắc chắn trong mối liên minh của mình với Mỹ. Ông Bower mới đây đã viết: “Nếu Tòa án Tối cao không hành động một cách khẩn trương đối với thỏa thuận EDCA và thỏa thuận này chưa được thực thi trước chuyến thăm của ông Obama thì Nhà Trắng sẽ phải đặt câu hỏi rằng liệu Philippines có thực sự nghiêm túc trong việc thực hiện mối liên minh của mình với Mỹ hay không.”

Theo “Reuters” (ngày 17/6)

Hương Trà (gt)