Sau nhiều thế kỷ không nuôi tham vọng lớn trên biển, hiện Trung Quốc đang "sở hữu" lực lượng chống hải tặc túc trực thường xuyên ở Ấn Độ Dương. Đầu năm nay, một tàu chiến Trung Quốc đã tới Địa Trung Hải để sơ tán công dân của họ khỏi Libi - nơi xa nhất mà lực lượng hải quân của họ từng tới. Trung Quốc cũng đang xây các thương cảng ở Pakixtan, Xri Lanca và các nơi khác. Bắc Kinh cho biết không có ý định biến các cảng này thành căn cứ quân sự, nhưng các đối thủ của họ như Oasinhtơn và Niu Đêli vẫn lo lắng. 

Các nhà lãnh đạo Trung Quốc luôn nhấn mạnh rằng ưu tiên của họ là trỗi dậy hợp tác và hòa bình để giữ giao thông đường biển an toàn cho dù họ có tham vọng và nhu cầu hàng hải. Phát biểu tại Viện Royal United Services tại Luân Đôn, Phó Đô đốc Điền Trung, Tư lệnh Hải quân Nhân dân Trung Quốc, nói: “Đối mặt với ngày càng nhiều mối đe dọa hàng hải và thách thức toàn cầu vượt quá phạm vi một nước hoặc khu vực, không một lực lượng hải quân nào có thể đương đầu một mình hay khoanh tay đứng nhìn. Chỉ bằng cách cùng cảnh giác, tăng cường hợp tác và cố gắng chung, chúng ta mới có thể đảm bảo lợi ích chung”. 

Tuy nhiên, trong bối cảnh có nhiều điểm nóng tiềm tàng trên vùng biển gần Trung Quốc, bao gồm cả Đài Loan và tranh chấp lãnh hải với Việt Nam và các nước khác, một số chuyên gia cảnh báo nguy cơ xảy ra xung đột. Hải quân các nước trong khu vực đã phản ứng khi Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) "sở hữu" các vũ khí tối tân từ tàu ngầm tới tên lửa đạn đạo chống tàu chiến và cả hàng không mẫu hạm cũ mà họ mua lại của Ucraina hồi cuối thập niên 1990, với mục đích được công bố ban đầu là để làm sòng bạc nổi. Các nước châu Á-Thái Bình Dương đang tăng cường các hạm đội của họ và "mối lo Trung Quốc" cũng làm cho các quốc gia phương Tây, trong đó có Mỹ tập trung vào những lĩnh vực như chống tàu ngầm vốn gần như bị lãng quên kể từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc. 

Theo các nhà phân tích, hải quân Trung Quốc còn phải mất nhiều năm mới có thể có sự hiện diện đáng kể về hàng không mẫu hạm tại các vùng biển ở châu Á, vốn là vùng hoạt động của hải quân Mỹ kể từ Chiến tranh Thế giới thứ hai. Giới phân tích nhận định tổng số tàu chiến trên thế giới sẽ giảm trong những năm tới vì kỹ thuật phức tạp và liên tục thay đổi khiến giá thành tàu chiến trở nên đắt đỏ hơn, buộc các nước phải sử dụng ít tàu chiến nhưng có tính năng đa dụng hơn. Hải quân Mỹ cho đến nay vẫn được coi là lực lượng chủ đạo nhất trên thế giới, đối mặt với một loạt yêu cầu như cuộc khủng hoảng ở Libi, nạn hải tặc cũng như đòi hỏi sự hiện diện của lực lượng này ở trên biển để đáp ứng nhu cầu triển khai nhanh lực lượng trên bộ. 

Nikolas Gvosdev, Giáo sư nghiên cứu an ninh quốc gia tại Học viện Chiến tranh Hải quân Mỹ ở Rhode Island, nói: “Chúng tôi bị giằng xé giữa Trung Quốc, những xung đột mới trên thế giới và nhu cầu cấp bách về giảm ngân sách. Những điều này khiến có sự thỏa hiệp trong chiến lược phát triển tàu chiến... chúng tôi cần tàu có thể sử dụng trong những chiến dịch can thiệp vì mục đích nhân đạo ngày hôm nay nhưng cũng có thể được sử dụng để chiến đấu với PLA vào ngày mai nếu cần”.

Dĩ nhiên sự trỗi dậy của Trung Quốc không phải là lý do duy nhất khiến phương Tây thúc đẩy chiến lược hải quân. Nhiều nhân tố tương tự khiến Hải quân Trung Quốc vươn xa hơn cũng đang làm thay đổi trọng tâm hải quân thậm chí của các nước châu Âu đang khó khăn về tài chính. Một số nước nhìn thấy nhu cầu cần có lực lượng hải quân linh hoạt hơn sau một thập niên tập trung vào cuộc chiến trên bộ ở Irắc và Ápganixtan. Họ cần tàu hải quân mới cho những sứ mệnh khác nhau. Hiểm họa hải tặc Xômali ngày càng tăng đã khiến nhiều nước chú ý tới sự mong manh của giao thông đường biển toàn cầu vào lúc giá cả và chi phí hải quân ngày càng tăng.

Trong khi đó những sự kiện như “Mùa xuân Arập” hay Libi đòi hỏi có tàu phản ứng nhanh vừa để di tản người, vừa để đảm bảo lệnh cấm vận và vừa có thể tấn công các lực lượng của ông Muammar Gaddafi. Tuy nhiên, một số sĩ quan hải quân phương Tây lo ngại nếu họ chỉ sản xuất một số lượng nhỏ tàu tối tân với chi phí lớn thì họ sẽ khó có thể đối phó được với Trung Quốc hay các hiểm họa khác trong tương lai./.

Theo Reuters

Viết Tuấn (gt)