Có ý kiến cho rằng nhân sự kiện này, vốn đang bị các tranh cãi chủ quyền trên Biển Hoa Đông phủ bóng đen, Phó Tổng thống Biden sẽ nỗ lực hết sức nhằm kiềm chế các căng thẳng về mặt quân sự với Trung Quốc trong khi vẫn tìm cách hỗ trợ đồng minh Nhật Bản làm đối trọng với quốc gia ngày càng lớn mạnh này. Không chỉ vậy, chuyến thăm tới Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc của ông Biden còn nhằm mục đích đập tan các chỉ trích cho rằng Mỹ đang "lơ là" Châu Á do bị phân tâm bởi các diễn biến chính trị trong nước và tại khu vực Trung Đông.

Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc hiện đang là tâm điểm cuộc tranh cãi liên quan đến hai hòn đảo nhỏ mà cả Tokyo và Bắc Kinh đều tuyên bố chủ quyền. Các cuộc khẩu chiến càng trở nên căng thẳng và đe dọa châm ngòi đối đầu quân sự sau khi Trung Quốc cuối tháng 11 vừa qua tuyên bố thiết lập "vùng nhận dạng phòng không" (ADIZ), với ranh giới bao trùm cả các đảo đá tranh chấp. Tại Tokyo ngày 3/12 tới, Phó Tổng thống Biden dự kiến sẽ trấn an Nhật Bản rằng liên minh quân sự Nhật-Mỹ, được hình thành từ những năm 50 của thế kỷ trước, vẫn còn hiệu lực trong bối cảnh chính phủ của Thủ tướng Shinzo Abe vướng vào các tranh cãi chủ quyền quần đảo Senkaku/Điếu Ngư với phía Trung Quốc. Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng ông Biden sẽ nỗ lực kiềm chế căng thẳng liên quan giữa Washington và Bắc Kinh trong các cuộc gặp dự kiến diễn ra vào cuối tuần tới.

Một quan chức thuộc chính quyền của Tổng thống Barack Obama nói: "Điều hết sức quan trọng là Mỹ tiếp tục khẳng định thông điệp nhấn mạnh chúng tôi đang và sẽ luôn hỗ trợ các đồng minh, và sẽ luôn có cơ hội để hai cường quốc như Mỹ và Trung Quốc cùng xây dựng một mối quan hệ kiểu mới trong thế kỷ 21 này". Mặc dù Washington tuyên bố không đứng về phía bất kỳ bên nào trong các tranh cãi chủ quyền lãnh hải, song Mỹ thừa nhận quyền kiểm soát các hòn đảo tranh chấp là của Tokyo và nói rằng hiệp ước an ninh Mỹ-Nhật có hiệu lực đối với các khu vực này - thái độ được cho là nhằm phản ứng trước các nỗ lực của phía Trung Quốc trong việc thách thức sự hiện diện của Mỹ trong khu vực. Chuyên gia về châu Á Bonnie Glaser, thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế, một viện nghiên cứu chính sách, nói: "Tôi cho rằng ông ấy (Biden) nhiều khả năng sẽ công khai tái khẳng định cam kết của Mỹ đối với hiệp ước quốc phòng song phương và nhấn mạnh rằng các hòn đảo tranh chấp nằm trong phạm vi Điều 5 của hiệp ước này, theo đó, Mỹ thừa nhận quyền kiểm soát của Tokyo đối với khu vực và phản đối mọi hành động vi phạm quyền lợi này. Điều cần thiết là ông ấy sẽ phát biểu quan điểm này một cách công khai".

Nhiều người cho rằng Phó Tổng thống Biden sẽ đưa ra các đề xuất để giải quyết cuộc khủng hoảng hiện nay trong cuộc gặp với Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình vào ngày 4/12 tới. Jonathan Eyal - Giám đốc phụ trách nghiên cứu an ninh quốc tế thuộc Viện Nghiên cứu An ninh và Quốc phòng Hoàng gia Anh tại London - nói: "Người Mỹ hy vọng có thể khiến người Trung Quốc hiểu rằng việc xác định ADIZ hoàn toàn không phải là một bước đi khôn ngoan và có thể kéo theo các hệ lụy không mong muốn, song các bên có thể tìm hướng giải quyết vấn đề này, và có một giải pháp, đó là chỉ cần Trung Quốc không bắt các quốc gia phải tuân thủ tất cả các quy định khắt khe của vùng nhận dạng này".

Khi gặp gỡ các nhà lãnh đạo nước ngoài, Phó Tổng thống Mỹ Biden thường tỏ thái độ lịch sự, hòa nhã và vận dụng tối đa những mối quan hệ cá nhân. Giới quan sát cho rằng trong cuộc gặp sắp tới với Chủ tịch nước Trung Quốc, ông cũng sẽ vận dụng những kinh nghiệm và hiểu biết có được qua quá trình tiếp xúc với ông Tập Cận Bình trước khi nhà lãnh đạo châu Á này chính thức nắm quyền. Julie Smith - cựu phó cố vấn an ninh quốc gia cho ông Biden tới tháng 6 vừa qua - nhận định: "Với mối quan hệ cá nhân sẵn có giữa ông Biden và Tập Cận Bình, Trung Quốc chắc hẳn sẽ đánh giá nghiêm túc những nỗ lực và đề xuất của ông ấy. Họ coi Phó Tổng thống Biden là một người 'môi giới' công bằng".

Tuy nhiên, Giáo sư Jia Qinggou - Phó Giám đốc Trường Nghiên cứu Quốc tế thuộc Đại học Bắc Kinh - cho rằng trong cuộc gặp sắp tới ít có khả năng hai bên sẽ tìm ra một giải pháp cụ thể cho vấn đề liên quan đến vùng nhận dạng phòng không mà Trung Quốc vừa tuyên bố thiết lập. Ông nói: "Trung Quốc sẽ nói rằng hành động này của họ là hoàn toàn bình thường, cũng tương tự như của 20 quốc gia khác. Bởi vậy, tại sao người ta phải phản ứng gay gắt? Hai bên cần đánh giá cụ thể ý định của đối phương, tách bạch các vấn đề liên quan và tăng cường thấu hiểu lẫn nhau. Tuy nhiên, vấn đề nhiều khả năng sẽ vẫn không được giải quyết triệt để. Điều tích cực là chuyến công du lần này của ông Biden giúp hai bên thảo luận vấn đề ở cấp cao. Ngoài ra, hai nước cũng cần chú ý tới một số vấn đề quan trọng khác".

Bất chấp những bế tắc về mặt quân sự, các quan chức Mỹ cho rằng sau khi Tập Cận Bình lên nắm quyền tại Trung Quốc, hợp tác song phương Mỹ-Trung trong hàng loạt vấn đề từ biến đổi khí hậu cho tới tham vọng hạt nhân của Bắc Triều Tiên ngày càng chặt chẽ. Tuy nhiên, hiện vẫn chưa rõ liệu Phó Tổng thống Biden có nhân chuyến thăm lần này kêu gọi Trung Quốc hỗ trợ nhiều hơn trong việc gây sức ép để Bắc Triều Tiên thả cựu quân nhân Merrill Newman, 85 tuổi, vừa bị Bình Nhưỡng bắt giam hồi tháng 11 vừa qua hay không.

Theo Reuters 

Hương Trà (gt)