Một số nhận thức mới nổi bật
Thứ nhất,
cạnh tranh – hợp tác chiến lược về cáp ngầm không chỉ gắn với hai cường quốc mà vai trò của bên thứ ba càng ngày càng lớn. Cáp ngầm trước đó đã được nhiều chuyên gia nhận định là lĩnh vực cạnh tranh chiến lược giữa hai khối là Mỹ - đồng minh và Trung Quốc (TQ)
Đây là thực tế vì Mỹ đang thúc đẩy “kết nối với nguồn tin cậy” để tách biệt các tuyến cáp qua TQ
[2], trong khi TQ được giới quan sát Mỹ cho là đang thiết lập các tuyến cáp riêng mang tính lưỡng dụng (vừa kết nối số, vừa kiểm soát dữ liệu và thu thập tình báo đáy biển)
kéo dài thời hạn cấp phép với một số nước đồng minh Mỹ.
Tuy nhiên, một số ý kiến cho thấy “cực” thứ ba về cáp đang nổi lên, bao gồm các đồng minh Mỹ nhưng có xu hướng “hòa dịu” hơn với TQ như Úc hay Nhật và các nước trung lập như Ấn Độ (nước có tiềm năng lớn về địa lý, kinh tế và công nghệ)
[4] hay các quốc gia Trung Đông (Ả Rập Xê Út, Các Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất, Oman, Ai Cập)
[5] và Nga
[6]. “Cực” thứ ba tạo ra nhiều cơ hội hơn cho các nước đa dạng hóa hợp tác cáp ngầm và đến thời điểm này chưa có biểu hiện gây sức ép chọn bên. Ví dụ, trong Ủy ban Bảo vệ Cáp Quốc tế (ICPC), thành viên Mỹ đông nhất nhưng Mỹ chưa chắc đã chi phối chương trình nghị sự vì 80% tài trợ của ICPC là từ Trung Đông
[7].
Thứ hai,
cáp ngầm đang chịu ảnh hưởng trở lại từ các thách thức an ninh truyền thống, có thể trở thành đối tượng trong xung đột và tấn công vũ trang. Tại cuộc họp của CSCAP
các chuyên gia nhận định rằng, ngoài các rủi ro truyền thống như hoạt động đánh cá – nạo vét hay thảm họa thiên nhiên (chiếm 70% các vụ đứt cáp
[9]), cáp ngầm đứng trước nhiều rủi ro mới thiên về hướng “phá hoại” (sabotage) vì mục đích chính trị, trái với nhu cầu chung về kết nối số hiện nay. Chuyên gia tại Hội thảo Cáp ngầm của ICPC năm 2024 cũng khẳng định ai muốn thắng Thế chiến 3 chỉ cần tấn công vào hệ thống cáp ngầm
[10].
Cụ thể, các ý kiến nêu ra một số hoạt động như: các thực thể phiến quân phi nhà nước làm đứt cáp tại Biển Đỏ
[11]; các tàu chở hàng bị tình nghi cố tình làm đứt cáp để phục vụ “chiến tranh phức hợp” gần Đài Loan
[12]; do thám thông qua cáp ngầm tại Biển Đông
[13]; tàu TQ bị điều tra trong vụ đứt cáp Phần Lan – Đức tháng 11/2024…
Thứ ba, giới chuyên gia nhận thức rõ hơn rằng cáp ngầm không chỉ là vấn đề an ninh – kinh tế mà còn là vấn đề về quản trị và thông tin - “cách kể chuyện” (narratives). Hiện nay, nhận thức về cáp, đặc biệt là quản trị cáp, còn nhiều điểm chưa thống nhất: (i) Cáp viễn thông nên được đặt riêng rẽ hay nhìn tổng thể với các loại cáp khác (Với Cộng đồng ASEAN, cáp ngầm sẽ thuộc trụ cột an ninh hay kinh tế? Cáp ngầm thông tin có nên được gộp với các loại cáp khác không?); (ii) Cáp ngầm có phải “hàng hóa công” (public goods), để ngỏ cho hợp tác công nghệ - xây dựng năng lực trong một số khuôn khổ trong và ngoài khu vực? (iii) Cáp có cần được bảo vệ đặc biệt theo tiêu chí là cơ sở vật chất (CSVC) thiết yếu, cần được “an ninh hóa”, trước những nguy cơ mới không? Ngoài ra, thách thức về “tin giả” liên quan đến cáp cũng ảnh hưởng đến hoạch định - bảo vệ cáp hay tâm lý đầu tư vào cáp.
Hàm ý về hợp tác quốc tế
Một số chuyển biến về nhận thức với cáp ngầm mở ra cơ hội hợp tác cho các nước Đông Nam Á. Ví dụ, nhận thức về “cực” thứ ba giúp Đông Nam Á có cơ hội giảm áp lực cạnh tranh nước lớn và đa dạng hóa tuyến cáp hơn. Ý tưởng xây dựng tuyến cáp chung của ASEAN năm 2024
[14] hay quy định quản lý cáp chung cho ASEAN của Singapore
[15] có thể là động thái phù hợp xu hướng này.
Một số chuyển biến nhận thức cáp khác lại đặt ra các nhu cầu mới cho Đông Nam Á,. Thứ nhất, khi cáp bị coi là công cụ “phá hoại” trong xung đột vũ trang – chiến tranh phức hợp, các tuyến cáp kết nối qua Đông Nam Á, đặc biệt là Biển Đông, có thể đứng trước nguy cơ lớn hơn về do thám – kiểm soát thông tin hay tấn công. Thứ hai, khi cuộc chiến về cáp lan sang lĩnh vực thông tin, các nước Đông Nam Á lại càng cần đối ngoại để củng cố tâm lý đầu tư bên ngoài vào các tuyến cáp mới. Thứ ba, các chuyển biến nhận thức cũng đặt ra thách thức về quản trị với Đông Nam Á, nhất là khi khu vực chưa có khuôn khổ chung về quản lý cáp ngầm và bản thân các nước còn nhiều hạn chế về khung quản lý cáp trong nước.
Thu Ngân - Đỗ Hoàng
Viện Biển Đông, Học viện Ngoại giao
*Bài viết thể hiện quan điểm của tác giả
[11] “How Did We Survive the Red Sea Fiber Optic Cable Disaster How Did We Survive the Red Sea Fiber Optic Cable Disaster IPTP Networks,” IPTP Networks, 7/5/2025, https://www.iptp.net/how-did-we-survive-the-red-sea-fiber-optic-cable-disaster/.
