Đảo Hải Nam là địa điểm xảy ra hai sự kiện này không có gì là khó hiểu. Quân đội Mỹ muốn theo dõi chặt đảo Hải Nam bởi đây là khu vực có nhiều nơi trú ẩn có thể che giấu hạm đội tàu ngầm lớp Tấn mang tên lửa đạn đạo có khả năng phóng vũ khí hạt nhân tới lãnh thổ Mỹ.

Về phần mình, Trung Quốc không muốn thấy bất kỳ hoạt động do thám nào như vậy của Mỹ. Thực tế, sự kiện EP-3 năm 2001 và P-8 gần đây chỉ là hai sự việc trong chuỗi sự kiện liên quan đến tranh chấp tự do hàng hải và tự do bay. Các sự việc khác đã từng diễn ra như việc Trung Quốc quấy nhiễu tàu USNS Impeccable của Mỹ năm 2009, Trung Quốc thiết lập khu vực nhận dạng phòng không tại biển Hoa Đông, vụ Cowpen năm 2013. Và nay, Lầu Năm Góc đã hé lộ nhiều vụ việc tương tự như vụ P-8 đã xảy ra...

Những sự kiện này cho thấy một cuộc chiến pháp lý đang diễn ra giữa Trung Quốc và Mỹ liên quan đến việc diễn giải tự do hàng hải và tự do bay trong khu vực đặc quyền kinh tế (EEZ) sau khi Trung Quốc thông qua Công ước Liên Hợp Quốc về luật biển năm 1986. Theo quan điểm của Trung Quốc, tự do hàng hải và tự do bay bị hạn chế trong vùng EEZ của một nước và các tàu và máy bay quân sự phải xin phép nước chủ nhà khi đi qua vùng này.

Rõ ràng, không có một điều ước quốc tế nào hỗ trợ quan điểm của Trung Quốc. Tuy nhiên, nếu định nghĩa mới của Trung Quốc về tự do hàng hải và tự do bay chỉ được bó hẹp như trên thì nguyên tắc mang tính xét lại này tương đương với một Học thuyết Monroe mới của Trung Quốc tại Châu Á. Thực tế, nó sẽ cho phép Trung Quốc kiểm soát chặt chẽ hai trong số các tuyến đường biển quan trọng và hấp dẫn nhất tại một khu vực mà dự báo chiếm đến 60% tăng trưởng kinh tế tương lai của thế giới.

Xét đến những lợi ích kinh tế và an ninh quốc gia lớn liên quan, có thể dự đoán Trung Quốc sẽ tiếp tục thách thức tự do hàng hải và tự do bay và Mỹ cần phải đáp trả điều đó thông qua 5 bước đầu tiên như: (i) Mỹ phải ngừng tin rằng can dự kinh tế sẽ thực tế biến Trung Quốc thành một nền dân chủ yêu hòa bình và cần bắt đầu xem Trung Quốc là một mối đe dọa nghiêm trọng; (ii) Bộ Quốc phòng Mỹ cần trang bị cho tất cả các máy bay quân sự trong khu vực các máy quay phim để ghi lại những hành động hung hăng của Trung Quốc để Trung Quốc không thể tiếp tục phủ nhận điều đó; (iii) Các công ty của Mỹ cần bắt đầu đưa sản xuất về trong nước bởi nếu không các nhà máy tại Trung Quốc có thể bị rủi ro bởi chủ nghĩa yêu nước của người Trung Quốc khi va chạm quân sự giữa Mỹ và Trung Quốc gia tăng; (iv) Các phương tiện truyền thông phải tăng cường thông tin về những vụ va chạm giống như P-8 chứ không thể phản ánh chúng ở các trang sau; (v) cuối cùng, những người tiêu dùng phải nhận thấy mỗi khi họ mua hàng “sản xuất tại Trung Quốc” là họ đang giúp tài trợ cho một sự phát triển quân sự đang ngày càng đe dọa đến các lợi ích kinh tế và an ninh quốc gia của Mỹ.

Theo National Interest

Duy Anh (gt)