Theo báo chí Mỹ, mặc dù trong thâm tâm không muốn và cũng thường nhắc nhở các đồng minh thận trọng với quyết định của mình, nhưng các chuyên gia nhận định cuối cùng thì Mỹ cũng có thể sẽ tham gia Ngân hàng Đầu tư Cơ sở Hạ tầng châu Á (AIIB) do Trung Quốc thành lập và nắm quyền lãnh đạo. Trung Quốc ấn định cuối tháng 3/2015 là hạn chót để các nước nộp đơn trở thành hội viên sáng lập của AIIB. Cộng đồng quốc tế muốn Trung Quốc nắm giữ một vai trò lớn hơn trong các vấn đề toàn cầu, nhưng Mỹ tỏ ý nghi ngại khi Bắc Kinh, tại Hội nghị Thượng đỉnh Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á-Thái Bình Dương (APEC) hồi tháng 11 năm ngoái, đã vận động được hơn 20 thành viên APEC ký tuyên bố thành lập AIIB với nguồn vốn tối thiểu 100 tỷ USD, phần lớn là do Trung Quốc đóng góp.

Chính quyền Barack Obama hối thúc các nước bàn thảo chi tiết về những tiêu chuẩn của ngân hàng mới liên quan tới vấn đề bảo vệ môi trường và xã hội trước khi tham gia ngân hàng này. Tuy nhiên, tháng trước khi Anh trở thành quốc gia châu Âu đầu tiên quyết định tham gia AIIB, một loạt nước khác như Pháp, Italy, Đức, Luxembourg và Thụy Điển đã ngay lập tức theo gương, quyết định tham gia AIIB. Ngay cuối năm 2014, Thủ tướng Australia Tony Abbott cũng đã tuyên bố không loại trừ khả năng tham gia AIIB do Trung Quốc khởi xướng. Hàn Quốc cũng có lý do để tham gia ngân hàng mới này.

Theo chuyên gia Alejandro Reyes, phản ứng ban đầu của Mỹ là xuất phát từ lối suy nghĩ lỗi thời ở Washington. Ông Robert Kahn, một nhà nghiên cứu cấp cao của Hội đồng Quan hệ Đối ngoại, cho biết lý do Mỹ lo ngại là vì sự ra đời của AIIB có thể dẫn tới việc thay thế các định chế tài chính lớn lâu đời hiện do Mỹ nắm quyền lãnh đạo như Ngân hàng Thế giới (WB), Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB). Theo ông Kahn, "trong một thế giới với tình hình chính trị tốt hơn, Mỹ sẽ tham gia định chế này, nhưng vì bị Quốc hội ngăn cản, chính quyền Barack Obama bị cản trở tham gia định chế này. Thậm chí họ không thể thực hiện những cải cách cơ bản đối với IMF để làm cho định chế hiện có này trở nên hấp dẫn hơn đối với các cường quốc đang nổi lên".

Trong khi đó, Trung Quốc và các nước đang phát triển khác muốn có nhiều quyền hơn trong việc quản trị kinh tế toàn cầu. Đề nghị cải cách về quyền biểu quyết tại IMF theo đó cho phép các nước đang nổi lên có tiếng nói lớn hơn từ năm 2010 tới nay vẫn gặp bế tắc trong Quốc hội Mỹ. Sự chậm trễ này làm cho Trung Quốc và các nước khác buộc phải tìm kiếm một nơi khác. Châu Á có nhu cầu rất lớn về cơ sở hạ tầng. Ngân hàng Phát triển châu Á, do Mỹ và Nhật Bản lãnh đạo, chỉ thỏa mãn được một phần của những nhu cầu đó, nên AIIB có thể giúp ích rất nhiều. Giới chức IMF, WB và ADB cho biết họ đã bắt đầu tìm kiếm những cách thức để hợp tác với AIIB.

Giọng điệu của Mỹ có vẻ đang có những điều chỉnh. Giới chức Mỹ nói rằng họ hoan nghênh những định chế mới nào tuân theo các tiêu chuẩn cao mà cộng đồng quốc tế đã lập ra. Washington cũng khuyến khích AIIB làm việc với WB và ADB để bảo đảm việc tuân thủ chặt chẽ các tiêu chuẩn này.
Trung Quốc đã tìm cách giải tỏa những mối quan tâm. Họ nói rằng ngân hàng mới sẽ tôn trọng các tiêu chuẩn cao. Nhưng hầu hết những chi tiết về việc vận hành vẫn chưa rõ ràng cho tới khi các hội viên sáng lập định đoạt những vấn đề này trong những tháng sắp tới. Ông Tom Wright - Giám đốc Dự án Trật tự Quốc tế và Chiến lược thuộc Viện Brookings ở Washington - cho rằng mọi người nên chờ xem Trung Quốc sẽ nắm giữ vai trò lãnh đạo mới của họ như thế nào và họ sẽ làm việc với các định chế hiện có hay là sẽ đi theo một chiều hướng khác. Ông Wright nói: "Đây không phải là phần cuối mà mới chỉ là phần mở đầu, phần mở đầu của một chương mới đối với Trung Quốc. Trung Quốc lập ra và nắm giữ vai trò lãnh đạo ngân hàng này, nhưng có những câu hỏi rất lớn về việc họ sẽ hành xử như thế nào".

Mới đây nhất, ngày 17/3, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Jack Lew, trong cuộc điều trần tại Quốc hội kêu gọi các đồng minh châu Âu hãy cân nhắc cẩn trọng trước khi ký đơn xin tham gia AIIB - một ngân hàng mà Washington nhìn nhận "sẽ trở thành kỳ phùng địch thủ" của các tổ chức tài chính lâu đời của thế giới hiện do Mỹ chi phối như IMF và WB. Nhà Trắng sau đó đã ra thông cáo báo chí tỏ ý thất vọng, nhưng bày tỏ hy vọng Anh và các đồng minh châu Âu sẽ sử dụng ảnh hưởng của mình để "thúc đẩy AIIB theo đuổi các tiêu chuẩn cao".

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, nguy cơ một loạt đồng minh châu Âu, Hàn Quốc và Úc có thể cũng sẽ tham gia, khiến Mỹ phải có những tính toán lại. Theo một quan chức Hàn Quốc, do hiểu được thái độ của Hàn Quốc, trong chuyến thăm Seoul tuần trước, Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ Daniel Russel không gây áp lực Hàn Quốc trong vấn đề tham gia AIIB, cho dù Mỹ và Hàn Quốc đã bàn thảo nhiều lần về ngân hàng này. Việc Seoul có thể tham gia AIIB trước hạn chót cuối tháng Ba này đang đặt ra cho Washington những câu hỏi cần phải giải đáp, và thậm chí là có thể phải chấp nhận "chia sẻ" một phần quyền lực cho Trung Quốc. Trong một cuộc họp gần đây, các bộ trưởng kỳ cựu trong nội các Australia - một đồng minh khác của Mỹ, cũng đã sơ bộ nhất trí ủng hộ nước này tham gia AIIB.

Thời hạn chót nộp đơn xin tham gia AIIB là ngày 31/3/2015 và Trung Quốc đang lập kế hoạch để đưa AIIB vào hoạt động trước thời điểm cuối năm 2015. Nước Mỹ đang đứng trước một sự lựa chọn, nhập cuộc hay tiếp tục đứng bên ngoài AIIB chứng kiến các đồng minh gia tăng hợp tác với Trung Quốc.

Lê Sơn (gt)