Hành động này đã vi phạm quyền chủ quyền và quyền tài phán hợp pháp của Việt Nam ấn định bởi Công ước về Luật biển của Liên Hợp Quốc, vi phạm Tuyên bố ứng cử của các bên tại Biển Đông được ký giữa Trung Quốc và ASEAN năm 2002, đe dọa tự do hàng hải, hòa bình, an ninh khu vực.

Theo UNCLOS, Công ước mà cả Việt Nam và Trung Quốc là thành viên, quốc gia ven biển có Vùng đặc quyền kinh tế không được mở rộng ra quá 200 hải lý kể từ đường cơ sở dùng để tính chiều rộng lãnh hải.

Trong Vùng đặc quyền về kinh tế, quốc gia ven biển có quyền chủ quyền về việc thăm dò, khai thác, bảo tồn và quản lý các tài nguyên thiên nhiên, sinh vật hoặc không sinh vật, của vùng nước bên trên đáy biển, của đáy biển và lòng đất dưới đáy biển.

Vì vậy, việc Trung Quốc hạ đặt giàn khoan trong khu vực cách đường cơ sở của Việt Nam từ 120 đến150 hải lý rõ ràng đã vi phạm quyền lợi hợp pháp của Việt Nam và bất chấp luật pháp quốc tế.

Trung Quốc cho rằng khu vực hạ đặt giàn khoan nằm trong vùng tiếp giáp của quần đảo Hoàng Sa do Trung Quốc quản lý, chỉ cách đảo Tri Tôn 17 hải lý. Tuy nhiên, Trung Quốc cố tình lờ đi 3 thực tế quan trọng sau:

Thứ nhất, Việt Nam có đầy đủ bằng chứng lịch sử đáng tin cậy và cơ sở pháp lý vững chắc về sự thụ đắc hòa bình và quản lý liên tục, có hiệu quả đối với Hoàng Sa bởi các chính quyền Việt Nam ít nhất từ thế kỷ 17.

Thứ hai, quần đảo Hoàng Sa bị Trung Quốc chiếm đoạt bằng vũ lực vào năm 1974. Việt Nam chưa bao giờ chấp nhận sự chiếm đóng bất hợp pháp của Trung Quốc và liên tục khẳng định chủ quyền của mình đối với Hoàng Sa.

Thứ ba, yêu sách về “quyền lịch sử” không phù hợp với các quy định của UNCLOS. Như GS Carlyle A. Thayer chỉ rõ, đề cập của Trung Quốc đến vùng tiếp giáp trong bối cảnh giàn khoan là không thích đáng. Vì vậy, lý lẽ bào chữa của Trung Quốc đối với vụ việc HD-981 là không đáng tin cậy cả trên thực tế và pháp lý.

Lấy cớ để bảo vệ giàn khoan, Bắc Kinh đã huy động hơn 120 tàu lớn, bao gồm tàu hộ vệ tên lửa, tàu săn ngầm, tàu tuần tiễu tấn công nhanh, tàu đổ bộ và nhiều máy bay chiến đầu đến khu vực giàn khoan. Tàu Trung Quốc đã cố tình đâm và và bắn vòi rồng công suất lớn vào các tàu dân sự Việt Nam. Cả thế giới đã kinh ngạc khi xem đoạn băng ghi hình về việc tàu Trung Quốc cố tình đâm chìm tàu cá Việt Nam nhỏ hơn rất nhiều, làm hơn chục ngư dân Việt Nam chới với giữa biển. Những hành động nguy hiểm như vậy là không thể chấp nhận được và vi phạm các chuẩn mực được thừa nhận rộng rãi của quan hệ quốc tế hiện đại.

Hơn nữa, Trung Quốc tùy tiện cấm tất cả các tàu khác đi vào khu vực cách giàn khoan 3 hải lý. Tàu Trung Quốc thậm chí cản trở tàu Việt Nam tại khu vực cách giàn khoan 17 hải lý. Đây là một sự vi phạm khác đối với luật pháp quốc tế vì UNCLOS chỉ cho phép khu vực an toàn không quá 500m xung quanh cấu trúc được lắp đặt. Hành động như vậy đã vi phạm tự do hàng hải và đe dọa an toàn các tàu thương mại và đánh cá qua lại trên Biển Đông.

Việt Nam cam kết giải quyết hòa bình tất cả các tranh chấp. Điều này được Thủ tướng Chính phủ Việt Nam Nguyễn Tấn Dũng và Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam nêu rõ. Không một tàu chiến nào của Việt Nam được điều đến khu vực giàn khoan. Các tàu chấp pháp của Việt Nam được chỉ đạo tránh các hành động nguy hiểm. Việt Nam đã cố gắng liên lạc trực tiếp hơn 30 lần với Trung Quốc mà chưa nhận được phản hồi phù hợp.

Vì Trung Quốc tảng lờ ý định thiện chí của Việt Nam, Việt Nam đã phải tiến hành các biện pháp hòa bình khác như nêu vấn đề tại các diễn đàn của ASEAN và Liên Hợp Quốc. Việt Nam sẵn sàng tất cả các biện pháp hòa bình để bảo vệ lợi ích hợp pháp của mình trong khi bảo đảm hòa bình và ổn định khu vực.

Đại sứ Trung Quốc tại Australia Mã Triều Húc đã đúng khi nói rằng “Trung Quốc và Việt Nam là láng giềng; quan hệ song phương tốt là lợi ích của nhân dân hai nước.” Việt Nam luôn mong muốn hợp tác cùng Trung Quốc để giải quyết hòa bình và công bằng các tranh chấp trên cơ sở luật pháp quốc tế. Chúng tôi hoanh nghênh cam kết của Đại sứ Mã về “cùng nhau hợp tác”.

Bài viết của Đại sứ Việt Nam tại Australia Lương Thanh Nghị đăng trên tờ “The Australian” (ngày 17/6).

Vũ Hiền (gt)