Có thể thấy vừa qua Bắc Kinh đã giáng một đòn mạnh vào những nỗ lực của Mỹ trong chạy đua tranh giành ảnh hưởng tại Châu Á, thể hiện qua sự thất bại của Washington khi cố gắng dẫn đầu việc tẩy chay Ngân hàng phát triển hạ tầng cơ sở Châu Á (AIIB).

Tuy nhiên, nếu coi đây là “vòng một”, thì tại “vòng hai”, Mỹ và Trung Quốc vẫn ở thế “bất phân thắng bại”. Bằng những nỗ lực mạnh mẽ, Washington đang cố gắng thuyết phục 11 quốc gia Thái Bình Dương tham gia vào Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), thỏa thuận thương mại được coi là sáng kiến thương mại quan trọng nhất kể từ sau thất bại của vòng đàm phán Doha năm 2011. Nhiều người cho rằng TPP sẽ giúp tái khẳng định cam kết của Mỹ đối với khu vực trong bối cảnh khi sức kéo và ảnh hưởng của nền kinh tế Trung Quốc đang tăng lên. Tuy nhiên, cũng cần thấy rõ, đây là một ván bài có độ rủi ro rất cao, chính sách đối ngoại của Mỹ trong khu vực sẽ bị thách thức nghiêm trọng nếu đàm phán TPP thất bại.

Trên thực tế, loại trừ Trung Quốc khỏi TPP là một thiếu sót lớn. Trong khi một quốc gia có nền thương mại quan trọng bậc nhất trong khu vực không được mời tham gia với lý do có nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung và không đủ minh bạch.

Việc loại trừ của Trung Quốc có lẽ phục vụ hai mục tiêu: TPP sẽ trở thành một “trục thương mại” với Châu Á; đây sẽ là 1 thoả thuận về thương mại tương đương với các cam kết của Washington về duy trì can dự quân sự. Tuy nhiên, việc loại trừ này dường như chọc giận các đồng minh của Mỹ ngang bằng với trấn an họ.

Hầu như các bên đã bày tỏ quan ngại rằng một số quy định can thiệp vào công việc nội bộ của họ. Có vẻ như TPP đã vượt ra ngoài vấn đề cắt giảm thuế quan để đối phó với các vấn đề “vượt ra ngoài biên giới” được cho là có thể cản trở thương mại và đầu tư. Chúng bao gồm các quy trình đấu thầu, quy chế tài chính, các quy tắc bảo vệ dữ liệu và luật sở hữu trí tuệ. Những người phản đối từ Australia tới Nhật Bản nhìn thấy đây không phải là một hành động của sự tử tế, rộng lượng của Mỹ mà là một cách để Mỹ có thể can thiệp vào tất cả mọi thứ từ giá dược phẩm đến quảng cáo thuốc lá.

Lý do khác để loại Trung Quốc cũng còn phải bàn cãi. Hy vọng là Bắc Kinh khi bị xem thường vì bị bỏ ra ngoài cuộc chơi, có thể tập trung cải cách nền kinh tế để có thể tham gia ở giai đoạn sau. Tuy nhiên, rõ ràng hiện nay Trung Quốc đã phát triển theo hướng khá hiệu quả, cho phép nước này có vai trò lớn hơn trong lực lượng thị trường. Do đó, thật khó hiểu khi Trung Quốc cần phải cải tổ hơn nữa để có thể dành được 1 tấm vé vét làm thành viên của 1 hội mà nước này không nhận được sự đón chào nồng hậu. Để trả đũa, Bắc Kinh đang hỗ trợ các sáng kiến ​​thương mại khu vực, bao gồm Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện khu vực.

Có một điểm thú vị là nếu TPP được nhiều nước Châu Á coi như công cụ Mỹ thiết kế để phục vụ cho lợi ích của các tập đoàn trong nước, thì ngược lại, giới chức Mỹ lại ngờ vực về điều này. Hầu hết các thành viên Đảng Dân chủ đang thận trọng với các giao dịch thương mại mà họ cho là có thể làm ảnh hưởng tiêu cực đến nền sản xuất trong nước và nhóm dân cư có thu nhập trung bình. Những người tiêu dùng còn cho rằng TPP sẽ đặt người Mỹ vào thế bất lợi khi đối mặt với các hải sản nhập khẩu.

Dù sao TPP cũng có thể được coi là một trong những đóng góp đáng ghi nhận nhất của ông Obama về mặt chính sách đối ngoại. Tuy nhiên, hiện nay, Tổng thống Obama vẫn phải chờ đợi đảng Cộng hòa thông qua để có được quyền thông qua hiệp định đồ sộ này.

Trong khi hầu hết đảng viên Cộng hòa ủng hộ một thỏa thuận có tên thương mại tự do, nhưng một vài người trong nhóm Tea Party, nhóm bảo thủ trong đảng Cộng hòa lại phản đối hiệp định này. Theo Ian Bremmer, chủ tịch công ty tư vấn Eurasia Group, khả năng bỏ phiếu về quyền xúc tiến thương mại là rất “mong manh” và ông cũng tin rằng cuối cùng phe ông Obama sẽ thắng thế.

Thậm chí nếu TPP được thông qua, thật quá khó để TPP có thể làm hài lòng hết các đối tác Thái Bình Dương của Washington. Đối với Bắc Kinh, vẫn đang còn dư âm từ chiến thắng về ngân hàng cơ sở hạ tầng, cuộc chiến với Mỹ chắc hẳn sẽ còn nhiều điều thú vị.

Theo The Financial Times

Trần Quang (gt)