Lần đầu tiên trong lịch sử 45 năm của ASEAN, các nước thành viên không đạt được đồng thuận để đưa ra một thông cáo chung, bất chấp cố gắng phi thường của Inđônêxia và Xinhgapo soạn đi soạn lại bản dự thảo tới 18 lần, và bất chấp sự nhượng bộ của Philíppin và Việt Nam, đồng ý thay đổi một số ngôn từ trong dự thảo để mong thuyết phục được Campuchia chấp nhận bản thông cáo chung. Reuters trích lời một nhà ngoại giao giấu tên có mặt tại diễn đàn ASEAN, nói: “Nói một cách đơn giản, Trung Quốc đã mua chuộc ông Chủ tịch”.

Nhà ngoại giao trên viện dẫn một bài báo đăng trên Tân Hoa Xã ngày 19/7, trích lời Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Dương Khiết Trì, cám ơn Thủ tướng Campuchia Hun Sen đã hậu thuẫn “các quyền lợi cốt lõi” của Trung Quốc.

Campuchia đã một mực bác bỏ, không chấp nhận việc đề cập tới tên bãi cạn Scarborough trong bản thông cáo, địa điểm xảy ra cuộc đối đầu nghiêm trọng nhất trong cuộc tranh chấp biển giữa Philíppin với Trung Quốc hồi gần đây khiến giới phân tích lo ngại về nguy cơ xảy ra một cuộc xung đột vũ trang.

Nhà ngoại giao cho biết Ngoại trưởng Campuchia Hor Namhong đã nổi nóng gom giấy tờ và bước ra khỏi phòng, khi Bộ trưởng Ngoại giao Inđônêxia và Xinhgapo tìm cách thuyết phục ông một lần cuối cùng chấp nhận một giải pháp cùng nhau nhượng bộ. Ông Hor Namhong một mực nói rằng cuộc tranh chấp tại Biển Đông là một vấn đề song phương, và theo nguyên tắc ASEAN không nên ngả về bất cứ phe nào trong các cuộc tranh chấp “song phương”, đó cũng là lập trường của Trung Quốc bấy lâu nay.

Các nhà ngoại giao nói trên cương vị Chủ tịch luân phiên của ASEAN, lẽ ra Campuchia phải tìm cách vận động để các nước thành viên đạt được đồng thuận, nhưng ngược lại chính Campuchia đã cản trở việc thảo luận chứ chưa nói đến việc tìm cách giải quyết tranh chấp.

Bài xã luận của báo "Dân tộc" (Thái Lan) số ra ngày 15/7 đã tố cáo Campuchia đặt quyền lợi riêng lên trên tình đoàn kết khu vực. Bài xã luận có đoạn viết: “Trong cương vị Chủ tịch ASEAN, Campuchia đã đưa ra một lập trường không khoan nhượng về vấn đề Biển Đông. Thay vì cố gắng tìm ra đáp số chung giữa các bên tranh chấp như các Chủ tịch ASEAN trước đây đã làm, thì nước chủ nhà Campuchia đã đặt quyền lợi quốc gia lên trên sự đoàn kết của khối. Về lâu về dài, hành động này sẽ phản tác dụng, phương hại đến cả Campuchia lẫn ASEAN nói chung”.

Ông Brad Adams của Tổ chức theo dõi nhân quyền cũng đồng ý với quan điểm đó. Ông nói rằng Campuchia đang thiết lập các quan hệ đồng minh với những người mà ông cho là có thể phục vụ quyền lợi riêng. Ông Adams nói: “Ông Hun Sen chứng tỏ rằng ông đang xây dựng quan hệ đồng minh với những người ông ta tin sẽ phục vụ quyền lợi của ông. Tôi không nghĩ ông đưa ra quyết định vì cho rằng nó sẽ phục vụ quyền lợi của đất nước ông, tôi nghĩ ông ấy quan tâm hơn về liệu quyết định đó có phục vụ cho quyền lợi chính trị của ông hay các mục tiêu của cá nhân ông hay không”. Ông Adams nhận định: “Rõ ràng ông Hun Sen đã ngả về Trung Quốc chống lại Việt Nam nên không thể nói ông là 'bù nhìn của Hà Nội' như lời tố cáo của một số người ở Campuchia”.

Thái độ khó hiểu của nước chủ nhà chỉ có thể được giải thích là do áp lực của Trung Quốc. Trong hơn một thập niên trở lại đây, Campuchia và Trung Quốc đã xây dựng quan hệ song phương và tăng cường hợp tác, thắt chặt tình hữu nghị hơn bao giờ hết. Đầu tư Trực tiếp Nước ngoài (FDI) do Trung Quốc đổ vào Campuchia lên tới 1,2 tỷ USD trong năm 2011, cao gấp gần 10 lần FDI từ Mỹ, dựa trên ước tính của Hội đồng Phát triển Quốc gia của Chính phủ Campuchia.

Nhưng Thủ tướng Campuchia Hun Sen đã giận dữ bác bỏ những cáo buộc cho rằng Trung Quốc đã “mua” Campuchia để nước này ủng hộ lập trường của Trung Quốc trong cuộc tranh chấp chủ quyền Biển Đông. Có ý kiến cho rằng Campuchia đã dùng cương vị Chủ tịch ASEAN để gạt bỏ mọi cố gắng nhằm nêu vấn đề tranh chấp biển ra trước hội nghị và Diễn đàn Khu vực ASEAN.

Các nhà ngoại giao lưu ý đến sự rạn nứt trong nội bộ ASEAN, giữa một bên là các nước về phe với Trung Quốc và bên kia là các nước sẵn sàng đối đầu với Trung Quốc, trong đó có Việt Nam và Philíppin, là nguyên nhân đưa đến thất bại của Diễn đàn Khu vực ASEAN. Trong khi chỉ có Trung Quốc lên tiếng ca tụng sự “thành công” của hội nghị ASEAN, các nước tham gia hội nghị phần lớn đều bày tỏ thất vọng về sự kiện ASEAN không ra được thông cáo chung.

Thất bại này đã khơi dậy một mối lo sợ bấy lâu về tính hữu hiệu và tương lai của ASEAN. Giáo sư Carl Thayer thuộc Học viện Quốc phòng Ôxtrâylia nói rằng tình trạng thiếu đoàn kết trong nội bộ ASEAN sẽ cho phép các cường quốc bên ngoài khai thác sự rạn nứt đó. Ông Thayer nói: “Đây là lần đầu tiên bức trường thành gìn giữ nền tự trị khu vực đã bị phá vỡ. Trung Quốc giờ đây đã len lỏi tới chính điện bất khả xâm phạm của ASEAN, để thừa cơ đục nước khai thác những chia rẽ trong nội bộ các nước thành viên ASEAN”.

Theo VOA Tiếng Việt 

Thuỳ Anh (gt)