Tác giả cho rằng Nhật Bản và ASEAN chia sẻ lợi ích chung trong việc duy trì và phát triển một khu vực cởi mở, minh bạch, hòa bình, ổn định và thịnh vượng, trong đó ASEAN đóng vai trò trung tâm. Mối quan hệ Nhật Bản-ASEAN đã đạt được nhiều thành tựu trong thời gian qua trên nhiều phương diện, góp phần đưa khu vực trở thành một trong những trung tâm sôi động nhất trên thế giới trong thế kỷ 21. Tuy nhiên, Nhật Bản và ASEAN không được tự mãn. Dựa trên những kết quả đạt được cũng như trong bối cảnh tình hình khu vực thay đổi liên tục, hai bên cần phải nhận thức thấu đáo các nội dung hợp tác để phát triển hơn nữa mối quan hệ hợp tác “từ trái tim đến trái tim" tồn tại vững chắc suốt 40 năm qua và sẽ tăng cường hơn nữa khi chuyển từ mối quan hệ giữa "nhà tài trợ” và “nhận tài trợ" sang mối quan hệ "đối tác". Nhật Bản quyết tâm hợp tác với ASEAN để xây dựng thành công Cộng đồng ASEAN vào năm 2015 và xa hơn nữa. Tiến trình hội nhập của ASEAN đang chuyển sang giai đoạn mới thông qua chương trình kết nối sâu rộng giữa 10 thành viên, biến khối này thành một đối tác quan trọng trong chính sách châu Á-Thái Bình Dương mới của Nhật Bản. 

Đại sứ Kimihiro Ishikane nói rằng quan hệ đối tác Nhật Bản-ASEAN không chỉ liên quan đến hỗ trợ tạo điều kiện kết nối vật lý mà còn thúc đẩy kết nối thể chế, điều cần thiết để tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động thương mại hàng hóa, dịch vụ và tài chính trong khuôn khổ các thỏa thuận về dịch vụ và đầu tư như Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện ASEAN-Nhật Bản (AJCEP), Hiệp định kinh tế toàn diện khu vực (RCEP).

Một thách thức khác mà các nước ASEAN phải vượt qua là tình trạng "bẫy thu nhập trung bình". Nhật Bản có thể chia sẻ kinh nghiệm liên quan đến chính sách phát triển các doanh nghiệp vừa và nhỏ, biến khối doanh nghiệp này đóng vai trò quan trọng hơn nhằm hoàn thành mục tiêu thu hẹp khoảng cách phát triển. Ngoài ra, mạng lưới các trung tâm sản xuất công nghiệp của Nhật Bản trong khu vực sẽ tiếp tục mang đến những cơ hội lớn cho ASEAN xây dựng năng lực sản xuất, chuyển giao công nghệ, tạo cơ hội kinh doanh cho doanh nghiệp, điều không thể thiếu đối với các nước đang nỗ lực giải bài toán “bẫy thu nhập trung bình". Hai bên cũng có thể tăng cường hợp tác trong các lĩnh vực khác như bảo vệ môi trường, bảo tồn năng lượng, an ninh lương thực, an sinh xã hội… Nhật Bản có nhiều kinh nghiệm để chia sẻ với ASEAN với tư cách một quốc gia luôn khắc phục khó khăn thách thức trên nhiều lĩnh vực khác nhau. 

Về hợp tác trên lĩnh vực chính trị-an ninh, tác giả cho rằng quan hệ đối tác Nhật Bản-ASEAN có nhiều tiềm năng hợp tác. Hai bên cần thúc đẩy hợp tác trong các vấn đề sở hữu trí tuệ, tội phạm xuyên quốc gia, tội phạm tin học cũng như hợp tác trong xây dựng và bảo vệ hòa bình, thúc đẩy nhân quyền. Đối với vấn đề Biển Đông, Nhật Bản luôn thể hiện lập trường rõ ràng, nhất quán dựa trên lợi ích chiến lược hợp pháp của mình cũng như các đối tác khác, xác định hợp tác với ASEAN để đảm bảo hòa bình và ổn định phù hợp với pháp luật quốc tế. Có hai xu hướng đang diễn ra rõ nét trong khu vực, đó là mô hình kiến trúc đa tầng nấc và sự chuyển đổi địa chính trị. ASEAN là nơi mà các cường quốc cạnh tranh quyết liệt để lôi kéo đồng minh nhằm gia tăng ảnh hưởng tại khu vực. Trong các cuộc chơi quyền lực với sự tham gia của cường quốc bên ngoài, ASEAN phải giữ vững vai trò trung tâm trong cấu trúc khu vực. Nhật Bản sẵn sàng hỗ trợ nỗ lực của ASEAN trong vấn đề này, miễn là ASEAN phải luôn phấn đấu để trở thành tổ chức mạnh mẽ hơn dựa trên sự đoàn kết, trân trọng các giá trị cơ bản như pháp luật, dân chủ, nhân quyền… như đã được nêu trong Hiến chương ASEAN. 

Tác giả kết luận rằng điều cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng là vai trò và vị trí ngày càng đi lên của Indonesia trong quan hệ Nhật Bản-ASEAN. Indonesia ngày càng đóng vai trò quan trọng tại khu vực, thể hiện một quốc gia đang nỗ lực thực thi các giá trị cơ bản của nền dân chủ sau giai đoạn chuyển đổi đầy sóng gió. Nhật Bản sẽ hợp tác chặt chẽ với Indonesia không chỉ trên bình diện song phương mà còn ở ASEAN và châu Á-Thái Bình Dương vì mục đích hòa bình và thịnh vượng của khu vực.

Kimihiro Ishikane - Đại sứ, Trưởng phái đoàn đại diện thường trực Nhật Bản tại ASEAN. Bài viết được đăng trên The Jakarta Post.

Văn Cường (gt)