Sau gần một năm ông Jokowi làm Tổng thống, nhiều thứ vẫn có vẻ hỗn loạn, gây trở ngại cho các doanh nghiệp trong việc nhận định tình hình và dự báo xu hướng chính sách, có lẽ bởi ông Jokowi là một "người mới" và quan trọng hơn, ông là một "hiện tượng chính trị mới" với các quyết định lúng túng - theo nhận định của nhiều nhà quan sát giàu kinh nghiệm.

Bối cảnh ông Jokowi lên nắm quyền được cho là chưa từng có trong lịch sử chính trị của quốc đảo. Ông Jokowi đã thăng tiến quá nhanh và hầu như không có thời gian để xây dựng cơ sở quyền lực chính trị thích hợp. Ngoài ra, như một người ngoài cuộc, ông Jokowi không phải là một chính trị gia điển hình mà người dân Indonesia từng biết đến. Tuy nhiên, cách khác thường của ông trong việc tham gia các "trò chơi chính trị" đã gây lúng túng cho cả người ủng hộ lẫn đối thủ của mình. Ông Jokowi không chỉ là người đang học việc như những gì mà nhiều người phán xét, mà ông còn từng là một doanh nhân thành đạt, được khắc họa với tính cách ưa hành động và tận tâm với công việc.

Không giống như người tiền nhiệm vốn nhận được sự hỗ trợ từ các cố vấn, các chuyên gia đáng tin cậy và chiến lược, ông Jokowi dường như ưa thích một phương pháp thử nghiệm và báo lỗi - nghĩa là cố gắng thực hiện để có kết quả đầu tiên rồi sau đó rút ra bài học từ những sai lầm để thích nghi. Với cách này, ông Jokowi có lẽ không có chiến lược thực sự cho sự sống còn chính trị của chính mình hoặc cho đất nước Indonesia.

Đối với nhiều người, cách tiếp cận của ông Jokowi rất đáng lo ngại bởi điều này có thể đúng khi là người đứng đầu một doanh nghiệp hoặc một thành phố, nhưng là lãnh đạo một đất nước thì hoàn toàn khác. Có quá nhiều điều nan giải khi tiếp cận vấn đề theo hướng thử nghiệm và báo lỗi như vậy. Động thái cải tổ nội các mới đây của ông Jokowi có thể được hiểu như một hệ quả sau quá trình thử nghiệm các lợi ích kinh tế-chính trị xung quanh ông. Khi ông Jokowi tiếp tục củng cố nền tảng quyền lực, người ta có thể chứng kiến thêm các động thái chính trị thử nghiệm và sửa sai khó hiểu và nguy hiểm hơn, chẳng hạn như việc tạo dựng các liên minh gây tranh cãi hoặc đưa ra các chương trình nghị sự ưu tiên. Việc hoạch định chính sách của ông Jokowi cho đến nay dường như chỉ dựa vào năng lực của các bộ trưởng và quan chức cấp cao để chuyển tải tầm nhìn của ông thông qua việc ban hành các luật và quy định. Ông Jokowi có ảnh hưởng hạn chế trong cơ quan lập pháp, trong khi việc xây dựng chính sách của chính phủ phụ thuộc lớn vào các quan chức cấp cao, những người soạn thảo và thảo luận tại Hạ viện.

Việc định hướng chính sách theo cách từ trên xuống là mơ hồ, khó khăn để tạo sự đồng thuận giữa các bộ trưởng hoặc quan chức có liên quan, gây ra nguy cơ chạy theo niềm tin và lợi ích riêng, chưa cần nói đến sự "cục bộ địa phương" vốn nổi tiếng ở Indonesia, khiến cho sự phối hợp chính sách nghèo nàn. Tuy nhiên, cần tập trung quan sát xem ông Jokowi tiếp tục vận hành các chính sách và các quy định này trên thực tế như thế nào. Ông Jokowi sẽ giải quyết các vấn đề khi chúng xuất hiện và sẽ sử dụng quyền một cách tối đa nhất mà ông có thể, chẳng hạn như đưa ra các văn bản dưới luật hoặc nghị định mới để quản lý các vấn đề. Điều này có nghĩa các chính sách lúc đầu có vẻ kém chất lượng, nhưng sau đó sẽ được sửa đổi hoặc đảo ngược, một cách tiếp cận chính sách chấp nhận rủi ro và phá quy tắc chính trị, không giúp tạo ra sự trật tự trong nền chính trị lộn xộn sau cuộc bầu cử năm ngoái.

Uy tín của ông Jokowi đã bị tổn thương nặng nề bởi chủ nghĩa thực dụng, trong khi chính sách thử nghiệm và sửa lỗi được coi là thiếu quyết đoán, vụng về và có lẽ còn tồi tệ hơn người tiền nhiệm. Do đó, môi trường chính trị và hoạch định chính sách ở Indonesia dưới thời ông Jokowi sẽ tiếp tục lộn xộn - điềm xấu cho môi trường kinh doanh tại quốc đảo này. Mặc dù dự báo chính sách dài hạn là rất khó, nhưng việc giám sát liên tục các vấn đề có thể giúp ích hơn cho sự thay đổi chính trị và pháp lý trong ngắn và trung hạn. Theo đó, các doanh nghiệp cần được chuẩn bị cho khả năng đảo ngược chính sách, hoặc thậm chí tận dụng lợi thế trong đường hướng chính sách của ông Jokowi để đối phó với các vấn đề khi chúng xuất hiện.

Là nhà kinh doanh, ông Jokowi đã có những giải pháp sáng tạo khi dẫn dắt Surakarta và Jakarta. Ông là một doanh nhân được biết đến với khả năng đưa ra các ý tưởng ngoài khuôn mẫu, nên khi đối mặt với sự phức tạp về chính trị, biết đâu ông Jokowi cuối cùng sẽ lại gặt hái được thành công. Ông Jokowi là một "sự bất thường" và cũng là một "sự dị thường", luôn rất thú vị để xem.

Anton Rizki Sulaiman, Giám đốc điều hành Công ty tư vấn chính sách Kiroyan Partners. Bài viết được đăng trên The Jakarta Post.

Văn Cường (gt)