Theo tác giả, đó là lý do Mỹ nên hủy bỏ lệnh cấm bán vũ khí sát thương cho Việt Nam, bởi vì làm như vậy không chỉ tăng sức mạnh cho Việt Nam và đưa Việt Nam xích lại gần Mỹ hơn, mà còn có thể cải thiện tình hình nhân quyền tại Việt Nam, nếu như Mỹ đặt ra những điều kiện thích đáng trước khi bán các vũ khí đó.

Lệnh cấm bán vũ khí sát thương đã được ban hành vào năm 1984 vì tình trạng nhân quyền của Việt Nam. Đến năm 1987, chính phủ của Tổng thống Bush nới lỏng lệnh cấm đôi chút, cho phép xuất khẩu một số vũ khí phi sát thương cho Việt Nam. 

Bình luận gia Paul Leaf liệt kê một số yếu tố đã cản trở việc hai nước thắt chặt quan hệ với nhau, gồm có: những hạn chế về nhân quyền, cũng như tình trạng thiếu các cơ sở pháp lý và một hệ thống tư pháp độc lập. Nhưng ông cũng lập luận rằng sự thay đổi trong môi trường an ninh đòi hỏi Mỹ phải xem xét lại việc hủy bỏ lệnh cấm bán vũ khí cho Việt Nam. Ông cho rằng giữa lúc Mỹ đang giảm chi phí quốc phòng, trong khi lại bị cuốn vào các cuộc xung đột mới ở Đông Âu và Trung Đông, Washington cần có những đối tác mạnh để hỗ trợ đối phó với sự trỗi dậy không mấy hòa bình của Trung Quốc.

Nhà bình luận này nhận định rằng Trung Quốc là mối đe dọa ngày càng tăng. Ngân sách quốc phòng của nước này lớn thứ hai thế giới. Với ngân sách khổng lồ đó, Trung Quốc đã tài trợ cho một kho vũ khí đáng gờm để biểu dương lực lượng với mục đích giới hạn sự tiếp cận của Mỹ đối với các vùng biển và không phận quanh khu vực.

Nhà bình luận này nêu bật những hành động gây hấn của Trung Quốc đối với Việt Nam trong năm 2014 ở Biển Đông, nơi hai nước có những tuyên bố chủ quyền chồng chéo và tranh giành những quyền lợi kể cả tài nguyên dầu khí và hải sản, và cũng là nơi có các tuyến hàng hải quốc tế hết sức quan trọng.
Đầu năm nay, Trung Quốc đòi hỏi các tàu nước ngoài phải xin phép Bắc Kinh trước khi đánh bắt cá trong một vùng biển chiếm tới 90% diện tích Biển Đông mà họ tuyên bố thuộc chủ quyền của họ. Thế rồi từ tháng 5-7/2014, Trung Quốc đưa giàn khoan dầu nước sâu vào vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam, đâm va tàu cá và tàu kiểm ngư Việt Nam, đâm chìm một chiếc tàu của ngư dân Việt Nam.

Ông Leaf cho rằng Hà Nội có thể là một lực lượng đối trọng chống lại Bắc Kinh. Theo ông, Việt Nam có dân số đông thứ 13 thế giới, gần 100 triệu người, có một lực lượng quân đội năng động lớn thứ 11 trên thế giới, và dự kiến nền kinh tế Việt Nam sẽ trở thành nền kinh tế lớn thứ 17 trên thế giới trước năm 2025. Chi phí quốc phòng của Việt Nam, theo nhà bình luận này, đã tăng vọt 130% từ năm 2003 tới năm 2012, khiến Việt Nam trở thành quốc gia thứ hai (tính trên GDP) chi tiêu nhiều nhất vào lĩnh vực quốc phòng ở Đông Nam Á.

Tuy nhiên, những hành động khiêu khích của Trung Quốc ở Biển Đông không bảo đảm Washington và Hà nội sẽ chính thức liên minh chống lại Bắc Kinh. Ông nêu lý do là vì Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam, và Việt Nam không có hiệp định quốc phòng với Mỹ.

Theo ông, Việt Nam có thể vẫn sẽ tiếp tục chính sách cân bằng giữa Mỹ và Trung Quốc để có thể hưởng lợi từ cả đôi bên. Nhưng dù cho có như vậy, ông lập luận rằng bằng cách hủy bỏ lệnh cấm bán vũ khí sát thương cho Việt Nam, Mỹ có thể chống lại một cách hữu hiệu hơn quyết tâm của Trung Quốc bằng cách tăng sức mạnh cho Việt Nam, và thuyết phục Hà Nội xích lại gần hơn với Washington và các đối tác của Mỹ.

Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam Phạm Bình Minh sẽ đi thăm Washington vào đầu tháng 10/2014 để tham khảo ý kiến với Ngoại trưởng John Kerry. Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế tại Washington (CSIS) cho rằng những cuộc họp giữa hai vị ngoại trưởng là một diễn đàn để đưa ra những bước cụ thể hơn và làm sâu sắc hơn quan hệ đối tác toàn diện đã được công bố, khi Chủ tịch nước Việt Nam Trương Tấn Sang đến thăm Phòng Bầu dục vào tháng 7/2013.

Năm 2015, hai nước sẽ kỷ niệm 20 năm bình thường hóa quan hệ ngoại giao với nhau. CSIS cũng cho rằng các điều kiện hiện nay đã chín muồi để lãnh đạo hai nước đề ra những bước cụ thể nhằm hoàn toàn bình thường hóa quan hệ song phương, dựa trên sự tin tưởng và tôn trọng lẫn nhau./.

Bài viết của tác giả Paul Leaf đăng trên báo The Diplomat.

Duy Anh (gt)