Tin tức trong tháng qua về việc Philíppin đã phải ngừng khảo sát tại khu vực Bãi Cỏ Rong ngoài khơi đảo Palawan của nước này sau khi hai tàu tuần tra Trung Quốc đe dọa một trong các tàu khảo sát địa chấn của Philíppin, đã nhấn mạnh tới sự tiềm tàng của xung đột tại Biển Đông

Sự khẳng định ngày càng lớn của Trung Quốc trong việc tuyên bố chủ quyền đối với phần lớn Biển Đông, trong khi các nước nhỏ hơn có tranh chấp như Philíppin, Malaixia, Brunây, Inđônêxia, Việt Nam, lại không có tiếng nói chung hay sức mạnh tập thể, đã làm gia tăng khó khăn của việc tìm kiếm một giải pháp trên Biển Đông.

Đặc biệt, Philíppin đã vấp phải một số sai lầm chiến lược mà tất cả các quốc gia nhỏ trong tranh chấp này có thể rút kinh nghiệm.

Sai lầm thứ nhất xảy ra năm 2004 khi Philíppin đã vượt mặt các nước có cùng tranh chấp trở thành nước đầu tiên ký một thỏa thuận khảo sát địa chấn ở khu vực quần đảo Trường Sa đang tranh chấp. Thỏa thuận này khiến Việt Nam không còn lựa chọn nào khác và đành phải miễn cưỡng tham gia, hình thành nên Thỏa thuận Khảo sát Địa chấn Hỗn hợp Trên biển (JMSU) năm 2005.

Tuy nhiên, JMSU sau đó lại bị Philíppin chỉ trích mạnh mẽ và năm 2008, sau những tranh cãi nội bộ gay gắt, Philíppin lại là nước đi đầu trong việc thông báo rằng thỏa thuận JMSU sẽ không được kéo dài sau khi nó hết hiệu lực. Với việc phá vỡ những giới hạn trong năm 2004, Philíppin đã hủy hoại quan điểm đoàn kết của các quốc gia nhỏ trong tranh chấp tại Biển Đông.

Sai lầm thứ hai của Philíppin xảy ra năm 2009, khi Philíppin không nộp hồ sơ lên Ủy ban Ranh giới Thềm lục địa Liên hợp quốc về vấn đề thềm lục địa trên Biển Đông. Việt Nam đã nộp báo cáo riêng về khu vực Đông Nam quần đảo Hoàng Sa và báo cáo chung với Malaixia về khu vực Tây Nam quần đảo Trường Sa. Việt Nam và Malaixia đã mời Philíppin tham gia nộp báo cáo chung, nhưng Philíppin từ chối.

Với yêu sách về chủ quyền trên Biển Đông thông qua đường chữ U và quyền lực cứng cũng như mềm vượt trội của Trung Quốc, các nước nhỏ hơn trong cuộc tranh chấp tại Biển Đông cần biết sử dụng luật pháp quốc tế một cách phù hợp.

Liên quan các tranh chấp trên biển, có hai bộ luật đặc biệt quan trọng đối với những quốc gia có đòi hỏi chủ quyền. Thứ nhất là Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS), theo đó các đòi hỏi chủ quyền về vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) và thềm lục địa chỉ có thể xuất phát từ những đặc điểm của đất liền (có nghĩa là không phải từ những lập luận kiểu như “có chủ quyền lịch sử”). Là một thành viên tham gia ký UNCLOS, Trung Quốc buộc phải tôn trọng nguyên tắc này.

Điều thứ hai phải xem xét là tập hợp các phán quyết trong quá khứ của Tòa án Công lý Quốc tế. Các quyết định đó luôn luôn dành cho những đảo nhỏ như Hoàng Sa và Trường Sa vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa không đáng kể nếu so với vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa dành cho những vùng đất có bờ biển dài hơn. Chắc chắn là sẽ không tòa án quốc tế nào cho Hoàng Sa và Trường Sa khu vực đặc quyền kinh tế và thềm lục địa vượt ra ngoài đường trung tuyến giữa những đảo này và các bờ biển quanh đó trên Biển Đông.

Hai bộ luật quốc tế nói trên cho thấy các nước có đòi hỏi chủ quyền đối với Hoàng Sa và Trường Sa chỉ hạn chế đòi hỏi chủ quyền trên biển liên quan đến Hoàng Sa và Trường Sa ở vùng biển không vượt quá đường trung tuyến giữa những đảo này và các bờ biển quanh đó trên Biển Đông, và chắc chắn là không vượt quá 12 hải lý kể từ đảo. Bản thân điều này đã có thể được hiểu là đường chín đoạn của Trung Quốc - một yêu sách chủ quyền vượt ra ngoài đường trung tuyến - là bất hợp lý. Thêm vào đó, thực tế Hoàng Sa và Trường Sa là những vùng lãnh thổ còn đang tranh chấp và do đó, dù thế nào đi nữa, cũng không nhất thiết thuộc về Trung Quốc. Như vậy sẽ có lợi không chỉ cho các nước trong tranh chấp, mà còn cho các bên thứ ba có quyền lợi ở Biển Đông, vì đường chín đoạn của Trung Quốc sẽ bị bác bỏ.

Giá như Philíppin tham gia nộp báo cáo chung với Việt Nam và Malaixia, hoặc xúc tiến bộ hồ sơ riêng của họ liên quan đến Biển Đông, thì họ đã góp phần khẳng định việc sử dụng quy chế UNCLOS cho khu vực biển này. Điều đó sẽ góp phần làm nổi bật tính bất hợp lý của đường chín đoạn mà Trung Quốc đưa ra, và sẽ củng cố quyền của Philíppin ở khu vực Bãi Cỏ Rong chẳng hạn. Tiếc thay, Philíppin đã không làm cả hai việc này.

Sai lầm thứ ba là quyết định của Philíppin phản đối cả hồ sơ của Việt Nam lẫn hồ sơ chung Việt Nam - Malaixia đệ trình lên Ủy ban Ranh giới Thềm lục địa Liên hợp quốc. Trong văn bản phản đối, Philíppin trích dẫn các tranh chấp về các đặc điểm của vùng đất trên các đảo nhưng bỏ qua một thực tế là hải phận do Trường Sa tạo ra, vốn cấu thành nên vùng biển đang tranh chấp, là không đáng kể.

Hành động của Philíppin có lợi cho Trung Quốc theo hai cách. Thứ nhất, Trung Quốc không còn là nước duy nhất phản đối báo cáo chung của Việt Nam và Malaixia. Lẽ ra Trung Quốc đã có thể bị cô lập khi họ phản đối một báo cáo chung của Việt Nam , Malaixia và Philíppin chẳng hạn. Tuy nhiên, thay vào đó thì Trung Quốc và Philíppin lại là hai nước phản đối Việt Nam và Malaixia.

Thứ hai, hành động của Philíppin có nghĩa là Trung Quốc cũng không còn là nước duy nhất bỏ qua thực tế rằng vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa do Trường Sa tạo ra không cho phép bất kỳ quốc gia nào đưa ra những yêu sách về chủ quyền trên biển với những ranh giới tùy tiện.

Điều thú vị là, sau đó Inđônêxia đã đệ trình lên Ủy ban Ranh giới Thềm lục địa Liên hợp quốc một giác thư chỉ trích phản đối của Trung Quốc. Giác thư này tuyên bố rằng “những thực thể rất xa hoặc rất nhỏ bé trên Biển Đông không tạo thành vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa riêng”, và do đó, đường chín đoạn của Trung Quốc “rõ ràng thiếu cơ sở pháp lý và tương đương với việc vi phạm hoàn toàn UNCLOS 1982”.

Một việc còn thú vị hơn là nếu Trường Sa không có EEZ và thềm lục địa riêng, hay cùng lắm chỉ có rất ít, Philíppin sẽ là nước hưởng lợi nhất so với các nước khác, do vùng chồng lấn giữa hải phận do Trường Sa tạo ra và hải phận do đường cơ sở của Philíppin tạo ra sẽ được thu hẹp đáng kể nhất. Cũng sẽ không có cơ sở pháp lý để bất kỳ quốc gia nào có đòi hỏi chủ quyền đối với Trường Sa có thể tranh giành các quyền của Philíppin ở khu vực Bãi Cỏ Rong.

Vậy giải pháp nào là tốt nhất cho các nước nhỏ có tranh chấp tại Biển Đông trong thời gian tới? Trước hết, Philíppin nên tham gia cùng Việt Nam, Malaixia và Inđônêxia trong việc khẳng định rằng Trường Sa không có EEZ hay thềm lục địa riêng, hoặc cùng lắm chỉ có rất ít. Mặc dù quan điểm đó không làm dịu được tranh chấp Trường Sa, nhưng nó có nghĩa là phần lớn không gian biển ở Biển Đông sẽ không thuộc vào vùng bị tranh chấp, và do đó sẽ thuộc về các nước nhỏ này với tư cách là EEZ và thềm lục địa do các bờ biển và đường cơ sở quần đảo trên Biển Đông tạo ra.

Thứ hai, các nước nhỏ trong tranh chấp nên bắt đầu khai thác lợi thế số đông của họ. Cụ thể, tất cả đều nên ủng hộ quyền của mỗi nước có EEZ và thềm lục địa 200 hải lý do đường bờ biển và đường cơ sở quần đảo trên Biển Đông tạo thành.

Một bước cụ thể họ nên tiến hành là lên tiếng ủng hộ quyền của Philíppin ở Bãi Cỏ Rong, của Malaixia ở bãi James Shoal, của Inđônêxia ở Natuna Sea, và của Việt Nam ở Bãi Tư Chính và Nam Côn Sơn. Trong mỗi trường hợp này, tiếng nói của cả năm nước chống lại yêu sách đơn độc của Trung Quốc sẽ khiến họ dễ dàng thuyết phục công luận quốc tế về lợi ích của mình, và góp phần ngăn chặn sự lấn át của Trung Quốc.

Philíppin, Malaixia, Brunây, Inđônêxia và Việt Nam không được phép quên rằng "đoàn kết thì sống, chia rẽ thì chết"./.

 Theo Tạp Chí "The Diplomat"

TA giới thiệu