Tỉnh Hải Nam với khí hậu nhiệt đới, nổi tiếng bởi những khu nghỉ dưỡng dọc bờ biển và nơi đóng một trong những căn cứ hải quân lớn nhất của Trung Quốc, đã cho phép lực lượng cảnh sát biển địa phương được quyền ngăn chặn các tàu thuyền nước ngoài “hoạt động bất hợp pháp” ở vùng biển quanh các đảo, mà theo Trung Quốc, bao gồm phần lớn khu vực Biển Đông đang tranh chấp gay gắt.

Trong lúc cộng đồng quốc tế trông đợi nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, một siêu cường đang trỗi dậy chín chắn hơn và đóng vai trò lãnh đạo trên vũ đài quốc tế, thì chính sách đối ngoại mập mờ và thiếu mạch lạc của Trung Quốc đang gây rối loạn và làm leo thang căng thẳng trong khu vực được coi là sân sau của nước này.

Việt Nam và Philippines - những nước có tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông cùng với Brunei và Malaysia và Đài Loan - đã phản đối mạnh mẽ những quy định mới của tỉnh Hải Nam.

Ấn Độ, nước đang có một số hoạt động thăm dò dầu khí chung với Việt Nam ở Biển Đông, cuối tuần trước tuyên bố đã sẵn sàng điều động tàu hải quân tới khu vực để đảm bảo lợi ích của nước này. Mỹ cũng công khai yêu cầu Bắc Kinh làm rõ quy định mới dù nó chưa có hiệu lực.

“Tôi cho rằng quy định này không thực sự rõ ràng đối với hầu hết các quốc gia,” Đại sứ Mỹ tại Trung Quốc Gary Locke trả lời một cuộc phỏng vấn với Reuters cuối tuần trước, “Cho tới khi chúng tôi thực sự hiểu những quy định này là gì, thì chưa thể đưa ra bất kỳ bình luận nào. Trước hết, chúng tôi cần làm rõ phạm vi, mục đích và tầm bao quát của những quy định đó.”

Theo giới phân tích, việc một chính quyền tỉnh có thể đơn phương làm xấu đi một trong những vấn đề ngoại giao nhạy cảm nhất của Trung Quốc đã cho thấy tình trạng lộn xộn, và những rủi ro tiềm tàng trong việc hoạch định chính sách ở lĩnh vực này.

Như lời một nhà ngoại giao phương tây ở Trung Quốc nhận định: “Điều đó càng khẳng định chính sách đối ngoại của Trung Quốc trong vấn đề Biển Đông là một mớ rối ren như thế nào.”

Theo báo cáo của Nhóm Nghiên cứu khủng hoảng quốc tế (ICG) hồi đầu năm nay, không dưới 11 cơ quan chính phủ – từ quản lý du lịch tới hải quân Trung Quốc – đều có vai trò trong vấn đề Biển Đông. ICG cảnh báo rằng tất cả cơ quan này đều có khả năng hành động gây ra những tổn thất về ngoại giao.

Yêu sách chủ quyền

Đó chính là điều đã xảy ra trong những quy định mới của Hải Nam. Trong một cuộc phỏng vấn với Reuters, Ngô Sĩ Tồn, quan chức cấp cao của văn phòng đối ngoại tỉnh Hải Nam cho biết, quy định mới được Hội đồng Nhân dân địa phương thông qua có thể đã được chuyển lên Bắc Kinh để xin ý kiến.

Tuy nhiên Khi được hỏi kỹ, ông Ngô nói rằng bởi không thuộc Hội đồng Nhân dân nên ông không thể nói chắc việc Bắc Kinh, thực tế, có xem xét quy định mới này trước khi chúng được ban hành chính thức không.

Phần lớn các nhà phân tích tin rằng, nỗ lực phối hợp giữa các cơ quan quản lý chính sách biển ở Trung Quốc cho đến nay đã thất bại và dù giới quan chức Trung Quốc đã nhận ra thực tế này, thay đổi khó diễn ra nhanh chóng, kể cả khi có sự chuyển giao lãnh đạo gần đây.

Trong khi đó, những tranh chấp trên Biển Đông tiếp tục gia tăng. Tuần trước, phía Việt Nam tuyên bố tàu cá Trung Quốc đã phá hoại một tàu thăm dò dầu khí của nước này. Báo cáo của ICG nhấn mạnh, các tàu cá Trung Quốc, trong một số trường hợp, được chính quyền tỉnh khuyến khích gây sức ép ra bên ngoài.

Không lâu trước khi Hải Nam ban hành quy định khám xét tàu thuyền nước ngoài, cả khu vực đã bất bình vì tấm bản đồ in trên hộ chiếu mới của Trung Quốc mô tả một số khu vực tranh chấp, gồm cả Biển Đông là lãnh thổ của Trung Quốc. Chu Phong, Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế, Đại học Bắc Kinh cho hay, đây là hộ chiếu phổ thông dành cho người dân, được Bộ Công an (MPS) Trung Quốc phát hành.

"Tôi nghĩ rằng, MPS thấy họ cần làm gì đó để thể hiện sự ủng hộ đối với tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc, nhưng tôi không nghĩ họ sẽ có được bất kỳ sự ủng hộ nào từ Bộ Ngoại giao", ông nói.

Bộ Ngoại giao Trung Quốc cấp hộ chiếu cho quan chức chính phủ, và ông Chu Phong lưu ý rằng những hộ chiếu đó không thay đổi hay in hình bản đồ như trên.

Điều này bộc lộ vấn đề lớn hơn: Bộ Ngoại giao Trung Quốc có nhiệm vụ phối hợp giữa các bên liên quan, nhưng ảnh hưởng chưa đủ lớn để làm việc này một cách hiệu quả.

Có nhà ngoại giao đã nói rằng: “Bộ Ngoại giao đang ở bậc thấp trong trật tự quyền hạn và có những đơn vị cạnh tranh lẫn nhau đang đưa ra quyết định rất khác nhau. Không hề có sự liên kết nào ở đây cả.”

Trong những cuộc họp báo gần đây, Người phát ngôn của Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hồng Lỗi dường như nói rất ít về quy định mới của tỉnh Hải Nam, mang lại cảm giác dường như Bộ này không nắm rõ về quy định đó.

Một phóng viên Reuters  đã hỏi cụ thể người phát ngôn rằng cơ quan nào chịu trách nhiệm về điều phối chính sách ở Biển Đông. Ông Hồng trả lời bằng một câu ngắn gọn: “Điều tôi muốn nói ở đây là Trung Quốc quản lý biển theo đúng quy định của pháp luật.”

Đường 9 đoạn

Một nhân tố phức tạp khác trong tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông là tính mơ hồ của cái gọi là “đường 9 đoạn” trong bản đồ của Trung Quốc. Những đường đứt đoạn này, lượn dọc bờ biển của Việt Nam và Philippines, thể hiện yêu sách lãnh thổ của Trung Quốc.

Nhưng nó không đơn giản như vậy. Carlyle Thayer, một chuyên gia về Biển Đông tại Đại học New South Wales ở Úc, nói rằng, trong 26 hội thảo học thuật ông tham dự hai năm qua, câu hỏi lặp đi lặp lại với học giả Trung Quốc “đường 9 đoạn có ý nghĩa là gì” không hề nhận được câu trả lời rõ ràng.

“Không một người nào ở Trung Quốc có thể nói cho bạn đường chín đoạn đó có nghĩa là gì,” ông nói, “Trung Quốc đang có các cơ quan cạnh tranh lẫn nhau cùng bảo vệ chủ quyền của Trung Quốc ở một khu vực mà không ai biết chính xác nó ở đâu, bởi vậy bản thân yêu sách vốn dĩ đã mơ hồ.”

Theo một nhà ngoại giao cấp cao đang công tác tại sứ quán một nước Đông Nam Á ở Bắc Kinh, các cơ quan chính phủ Trung Quốc đangcó những quan điểm khác nhau.

“Trung Quốc thậm chí không có tọa độ chính xác của yêu sách trong khu vực, khiến họ không xác định được điểm bắt đầu và kết thúc yêu sách chủ quyền của chính mình”, ông nói, “Chúng tôi hỏi họ về tọa độ chính xác và họ đã không thể đưa ra.”

Một số nhà phân tích lập luận rằng, sự mơ hồ đôi khi giúp Bắc Kinh có thêm không gian thỏa hiệp khi căng thẳng leo thang, điều khiến các nhà ngoại giao khu vực lo ngại. “Mặt khác”, theo ông Thayer, “họ cũng đối mặt với áp lực rất lớn trong việc phải truyền đạt rõ ràng và cụ thể lập trường của Trung Quốc.

Chính phủ Trung Quốc đã nhận ra nhu cầu cần có sự phối hợp tốt hơn giữa các cơ quan, nhưng dường như không có mấy tiến triển.

Theo Stephanie Kleine-Ahlbrandt, tác giả báo cáo của Nhóm Nghiên cứu khủng hoảng quốc tế về chính sách Biển Đông của Trung Quốc, trong tương lai gần, tầng lớp lãnh đạo mới dưới sự dẫn dắt của Tổng bí thư Tập Cận Bình sẽ tập trung nhiều vào các vấn đề trong nước, chính sách đối ngoại sẽ xếp vị trí thứ yếu. “Trong bối cảnh ấy, chúng ta sẽ không hy vọng có những thay đổi lớn trong chính sách đối ngoại của Trung Quốc.”

Bài viết đăng lần đầu tiên trên trang Reuters (ngày 10/12)

Người dịch: Tuấn Anh

Hiệu đính: Minh Ngọc