Quan hệ đứng trước ngã rẽ

Trong tranh luận về quan hệ Trung - Mỹ gần đây, nội bộ Trung Quốc có nhiều quan điểm bi quan, cho rằng chiến tranh lạnh mới đã bắt đầu, Trung Quốc cần vứt bỏ ảo tưởng, sẵn sàng chiến đấu. Đúng là quan hệ Trung - Mỹ đang có sóng ngầm, Chính phủ Mỹ bề ngoài vẫn tỏ khách sáo, nhưng bên trong đã chuyển từ kết hợp biện pháp cứng - mềm sang lấy cứng làm chủ đạo, từ tiếp xúc - phòng ngừa sang phòng ngừa toàn diện, thậm chí bao vây. Về kinh tế đề ra sân chơi mới TPP, về quân sự tăng cường bố phòng tại chuỗi đảo thứ nhất, thứ hai. Nghi ngại của giới học giả Trung Quốc về Mỹ đang sâu thêm, Chính phủ Trung Quốc cũng đang sẵn sàng cho cả hai tình huống. Quan hệ Trung - Mỹ đứng trước ngã rẽ, có thể cải thiện, cũng có thể xấu đi nhanh chóng.

Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến chuyển biến này là Trung Quốc trỗi dậy quá nhanh, vượt dự tính của Mỹ, ảnh hưởng của Trung Quốc đang dần hao tổn bá quyền của Mỹ. Mỹ đương nhiên muốn tiếp tục duy trì địa vị lãnh đạo Châu Á và cả thế giới, trong khi Trung Quốc là nước có khả năng thách thức nhất lợi ích của Mỹ. Mâu thuẫn mang tính kết cấu giữa nước lớn cũ và nước lớn mới nổi đang dần lộ rõ. Ngày càng nhiều người Mỹ không cam chịu để Trung Quốc qua mặt, trong khi các thế lực vốn đã chống Trung Quốc lại càng tích cực thúc đẩy kiềm chế toàn diện hòng làm suy yếu Trung Quốc. Tuy chưa có dấu hiệu cho thấy Chính phủ Mỹ đã khởi động chính sách kiềm chế toàn diện Trung Quốc, nhưng quan hệ Trung - Mỹ rõ ràng đứng trước nhiều rủi ro hơn 10 năm trước.

Mỹ đang học cách thích ứng Trung Quốc đang trỗi dậy

Đúng là Trung - Mỹ có mâu thuẫn về kết cấu, nhưng trong lý luận quan hệ quốc tế có hai loại quan điểm hoàn toàn trái ngược về chuyển dịch quyền lực.Một loại quan điểm cho rằng cường quyền đang lên nhất định sẽ thách thức cường quyền truyền thống, kết quả cuối cùng là xung đột thậm chí chiến tranh. Nhưng một quan điểm khác cho rằng, nếu cường quyền truyền thống và cường quyền mới nổi đều không cảm thấy bị đe dọa về an ninh, hơn nữa hai bên đều tính toán được lợi ích của đối phương và tìm cách đáp ứng lợi ích đó, cường quyền truyền thống sẽ sẵn lòng chia sẻ quyền lực, cường quyền mới nổi cũng chia sẻ nghĩa vụ, đồng thời chấp nhận trật tự quốc tế và chuẩn mực ứng xử hiện có, xung đột quân sự có thể tránh được.

Nếu quá nhấn mạnh mặt xung đột trong quan hệ Trung - Mỹ mà không thấy mặt lợi ích ngày càng đan xen thì rất dễ tự gây ác mộng cho mình. Cần ý thức rằng, trong hơn một thế kỷ qua, sự giúp đỡ của Mỹ với Trung Quốc là to lớn, hệ thống quốc tế do Mỹ thiết lập và chủ đạo không mâu thuẫn với sự trỗi dậy của Trung Quốc. Phát triển kinh tế của Trung Quốc 30 năm qua được hưởng lợi từ việc Mỹ dốc sức duy trì hệ thống này và từ hưởng ứng tích cực của Mỹ đối với công cuộc hiện đại hóa của Trung Quốc. Với Trung Quốc, hội nhập vào hệ thống hiện nay, nắm vững luật chơi, bản thân cũng cần điều chỉnh và sửa đổi, điều này trả giá ít hơn so với tự tạo con đường khác, trong khi lợi ích rất nhiều.

Ngày nay tuy Mỹ coi Trung Quốc là đối thủ cạnh tranh, nhưng cũng chưa đến mức coi Trung Quốc là kẻ thù trước mắt.Điều này hoàn toàn khác với quan hệ Mỹ - Xô thời kỳ chiến tranh lạnh.Hai bên còn khá nhiều dư địa để ngăn ngừa quan hệ xấu thêm.Các hành động của Mỹ phần nhiều là ngăn ngừa.Trung Quốc càng không được chủ động giơ đầu làm đối thủ chính của Mỹ quá sớm. Qua nhiều năm phát triển, quan hệ kinh tế thương mại Trung - Mỹ khá chặt chẽ, giao lưu nhân dân rộng rãi, đa số các bên hưởng lợi và giới kinh doanh đều không muốn Trung - Mỹ đối đầu. Mỹ là xã hội đa dạng, quan điểm và lợi ích không phải luôn đồng nhất, có đủ phe phóm thân Hoa, phòng Hoa, bài Hoa.Tuy có ngôn luận cực đoan chống Trung Quốc nhưng không đại diện đa số.

Thực tế, Mỹ đang học cách thích ứng với việc Trung Quốc trỗi dậy.Mỹ lâu nay vốn quen nhìn xuống Trung Quốc và nay đang phải học nhìn ngang Trung Quốc.Nhiều người không thoải mái, chưa thích nghi cũng là lẽ tự nhiên. Nhất là giới tinh hoa Mỹ luôn thành kiến thâm căn cố đế và không tin cậy Trung Quốc. Học thích ứng với “Trung Quốc trỗi dậy” chắc chắn là thời kỳ quan hệ hai nước thường xuyên va chạm, tuy vậy, hai nước có liên hệ chặt chẽ. Quan hệ vừa có đấu tranh, vừa có hợp tác, vừa cãi nhau nhưng cũng không thể bỏ nhau.Đây là quan hệ kiểu mới.Dùng cách lý giải của quan hệ quốc tế truyền thống không thể khái quát thực chất quan hệ Trung - Mỹ ngày nay. Làm thế nào quản lý quan hệ cạnh tranh ngày càng phức tạp Trung - Mỹ, hợp tác trong xung đột, cùng tồn tại trong cạnh tranh, để quan hệ này không chệch hướng, cần có trí tuệ, nhất là trong lúc các lực lượng xã hội dân sự hai nước đang ngày càng nghi kỵ lẫn nhau.

Cần trí tuệ và nhạy cảm lịch sử

Trung Quốc tuy đạt được nhiều thành tựu tự hào nhưng thực lực vẫn còn khoảng cách với Mỹ, nhất là về công nghệ cao, giáo dục bậc cao, nghiên cứu phát minh, hệ thống tài chính, công nghệ quốc phòng… Đúng là mấy năm gần đây tại Mỹ có nhiều vấn đề bên trong như khoảng cách giàu nghèo tăng, thất nghiệp cao, thâm hụt tài chính, nợ công, hệ thống y tế lệch lạc, hệ thống chính trị có thể ngăn ngừa cá nhân chuyên quyền nhưng vận hành lâu dẫn đến hiệu quả thấp, thậm chí vô tác dụng. Nhưng cơ chế sửa sai trong hệ thống của Mỹ vẫn tồn tại, thể chế có tính ổn định cao, xã hội luôn đầy sức sống, Mỹ còn lâu mới đi xuống như nhiều người tưởng tượng.

Trong khoảng nửa thế kỷ, xã hội Mỹ từng trải qua 3 nỗi sợ mang tính dân tộc. Lần thứ nhất là nửa cuối thập kỷ 50, Liên Xô phóng vệ tinh nhân tạo, gây lo ngại nước này sẽ vượt Mỹ. Lần thứ hai là đầu những năm 70, cuộc khủng hoảng dầu mỏ, chiến tranh Việt Nam và kinh tế trong nước trì trệ làm người Mỹ lo ngại địa vị bá chủ thế giới sẽ bị Tây Âu thay thế. Lần thứ ba là nửa cuối thập kỷ 80, sợ người Nhật sẽ vượt Mỹ về kinh tế và công nghệ. Có thể nói, nỗi sợ thứ tư chính là sự trỗi dậy của Trung Quốc.Trung Quốc trỗi dậy có làm cho mối lo của Mỹ trở thành hiện thực hiện vẫn là ẩn số lịch sử.

Nội bộ Trung Quốc gần đây, tâm trạng hồ hởi tự hào đang dần tăng, xuất hiện phán đoán lạc quan thái quá trước cục diện quốc tế sau cuộc khủng hoảng tài chính Mỹ và khủng hoảng nợ Châu Âu, làm một số người lớn tiếng “đuổi, vượt đến nơi”. Cần nhận thức tỉnh táo, phương Tây đã xuất hiện vấn đề, nhưng các loại mâu thuẫn và vấn đề xã hội dai dẳng trong 30 năm cải cách mở cửa của Trung Quốc đang tích tụ, Trung Quốc cần dành nhiều tâm sức tìm hiểu vấn đề của chính mình, làm tốt việc của mình.

Tóm lại, Trung Quốc trỗi dậy cần quan hệ Trung - Mỹ ổn định.Tranh chấp lãnh thổ không nhất thiết giải quyết ngay hôm nay.Nếu Trung Quốc có thể hoàn thành trỗi dậy, thời gian sẽ đứng về phía Trung Quốc. Mỹ là quốc gia hết sức thực tế, khi sức mạnh tổng hợp Trung Quốc thật sự vượt Mỹ, Mỹ sẽ từng bước nhượng bộ, nhường thêm không gian cho Trung Quốc.Nhưng điều này đòi hỏi sự kiên nhẫn của Trung Quốc ngày nay, đòi hỏi có trí tuệ cao về chính trị ngoại giao và nhận thức lịch sử.

Theo Thời báo Hoàn Cầu

Hoàng Lan (gt)