1. Vấn đề an ninh và kinh tế thương mại, làm thế nào để tác động tốt đến nhau? 

Kể từ năm thứ 3 của nhiệm kỳ đầu tiên, Obama đã bất ngờ tuyên bố Mỹ quay trở lại châu Á - Thái Bình Dương, đảm nhiệm vai trò chính trong việc giữ gìn an ninh khu vực và không chút giấu giếm khi coi Trung Quốc là nhân tố bất ổn định đối với an ninh khu vực; kết hợp với Nhật Bản và Hàn Quốc ở khu vực biển Hoa Đông thành lập “Diễn đàn an ninh Đông Bắc Á”; trong khi ở Biển Đông thì lôi kéo Philíppin, Việt Nam, với lý do duy trì an ninh cho những nước này. 

Ở hai khu vực này, Nhật Bản, Philíppin, Việt Nam đều đang ra sức lớn tiếng tranh chấp chủ quyền biển đảo với Trung Quốc, Mỹ tỏ ý muốn bảo vệ an ninh cho những đối tượng này, rõ ràng đã đứng về phía đối lập với Trung Quốc. Trong tình thế như vậy, e rằng khó tránh khỏi đối kháng quân sự Trung – Mỹ. 

Huống hồ trong vòng chưa đầy hai năm, Obama đã điều chuyển tới 60% binh lực đóng tại chuỗi đảo thứ nhất và thứ hai bao vây quanh Trung Quốc, chỉ riêng việc bố trí binh lực như vậy đã làm gia tăng thêm tình hình căng thẳng ở khu vực. 

Tuy Obama cho rằng làm như thế có thể bảo đảm được an ninh cho khu vực, nhưng tình hình phát triển của khu vực trong thời gian gần đây đã chứng minh rằng cách nói này rất không đáng tin cậy. Ví như, Nhật Bản dựa vào đồng minh quân sự bảo đảm an ninh đã đẩy cao lập trường quan điểm cứng rắn trong tranh chấp chủ quyền đảo Điếu Ngư/Senkaku, vừa đúng với lộ trình tăng cường bố trí phòng thủ của Mỹ tại khu vực biển Hoa Đông. 

Thái độ thay đổi này của Nhật Bản không thể không liên quan tới Mỹ. Nếu tình hình mất kiểm soát, Trung Quốc và Nhật Bản nổ ra xung đột quân sự, chắc chắn sẽ là một tai họa đối với nền kinh tế thế giới. Thử tưởng tượng xem nền kinh tế thứ hai và thứ ba trên thế giới giao tranh với nhau, kinh tế thế giới có bị tổn thất không?

Có thể Obama cho rằng Mỹ có khả năng thao túng Nhật Bản trong việc “đánh hay không đánh”; nhưng đến dáng vẻ kiêu căng của Nhật Bản khi tranh giành đảo mà Obama cũng không thể khống chế nổi, một khi mất kiểm soát, phía Mỹ làm sao làm chủ tình thế. Điều này khiến người ta nảy sinh nghi ngờ về việc Obama liệu có ý định “dùng Nhật Bản khống chế Trung Quốc” hay không? 

Tóm lại, Obama đã giương quân bài quân sự như vậy, lại muốn cùng lúc phát triển kinh tế, khiến an ninh và kinh tế thương mại có thể tác động qua lại tốt đẹp, rõ ràng là có sự nhầm lẫn trong tính toán. 

2. Mỹ có thể làm gương thuyết phục Trung Quốc tuân theo quy phạm quốc tế? 

Sau khi Obama cầm quyền chưa đầy hai năm đã cho rằng Trung Quốc không tuân thủ quy phạm quốc tế trong lĩnh vực xử lý thương mại, tài chính, vì thế trong nhiệm kỳ trước, Mỹ đã bảy lần đệ đơn lên Tổ chức Thương mại Thế giới tố cáo Trung Quốc vi phạm. Điều khiến Trung Quốc cảm thấy không công bằng là gần đây nhất, lý do Quốc hội Mỹ đưa ra để ngăn cản tập đoàn Huawei Trung Quốc mua lại công ty phong điện của Mỹ là cực kỳ nhạy cảm: “ngầm thu thập tình báo”. Những hành động của Mỹ nhằm ngăn cản các công ty Trung Quốc đầu tư vào thị trường nước này, đặc biệt là thị trường khoa học kỹ thuật, đều viện lý do an ninh quốc gia để công kích các công ty của Trung Quốc. Đối với Trung Quốc, Mỹ đã không gương mẫu thì làm sao khiến Trung Quốc tâm phục được?

Ngoài ra, Obama đã mượn Hội nghị Bộ trưởng kinh tế châu Á - Thái Bình Dương trong năm nay tổ chức tại Hawaii đề xuất “Hiệp định đối tác kinh tế chiến lược xuyên Thái Bình Dương” (TPP), cố ý loại Trung Quốc ra ngoài, lôi kéo Xinhgapo, Niu Dilân, cao giọng tuyên truyền rằng tổ chức này yêu cầu rất cao đối với việc tuân thủ luật thương mại quốc tế, đồng thời cố ý “bỏ sót” Trung Quốc trong danh sách khách mời. Cách làm như vậy mang đậm mùi vị tuyên truyền, không hề có thái độ thực sự mang tính xây dựng.

Phản ứng của Trung Quốc như thế nào? Gần đây, Trung Quốc đã đề xuất việc tổ chức tập đoàn thương mại Đông Á, tên gọi là “Đối tác kinh doanh đa tầng khu vực” (RCEP), cũng không tính Mỹ ở trong đó. Có bình luận cho rằng việc làm này là cố tình đối đầu với TPP, vì thế có thể thấy, một mặt Obama chỉ trích Trung Quốc không tuân thủ quy định, mặt khác bản thân biết rõ mà vẫn vi phạm quy định. Trung Quốc sẽ không chịu để Mỹ chèn ép, tấn công như vậy. Obama muốn thúc đẩy trình tự pháp trị thương mại quốc tế, nhưng lời nói và hành động không nhất quán thì làm sao có thể thúc đẩy được tinh thần và hành vi tuân thủ quy định của Trung Quốc được? 

3. Có thể thúc đẩy quan hệ đối tác hợp tác Trung-Mỹ? 

Trừ phi sau khi tái đắc cử, Obama thay đổi thái độ không thân thiện đối với Trung Quốc hoặc xóa bỏ thái độ không tin tưởng lẫn nhau giữa Trung Quốc và Mỹ, nếu không hợp tác Trung-Mỹ sẽ gặp nhiều khó khăn, quan hệ đối tác cũng rất mờ mịt. 

Hai năm đầu khi Obama lên làm Tổng thống cũng có lần nói rằng Trung Quốc đã trở thành nước lớn thứ hai sau Mỹ, rất nhiều vấn đề quốc tế cần Trung Quốc hợp tác nếu không sẽ khó giải quyết. Cách nói này kỳ thực cũng đã được cựu Tổng thống Bush – người nỗ lực chống khủng bố nhắc tới, hơn nữa thực sự cũng cần Trung Quốc hợp tác mới có thể tiếp tục chống khủng bố. 

Nhưng đến năm cầm quyền thứ ba, thái độ của Obama đối với Trung Quốc lại ngược với chính sách của Bush đối với Trung Quốc, tiếp tục triển khai chính sách chuỗi đảo bao vây Trung Quốc, làm vậy thì liệu có thể hiện được là bạn bè thân thiện đáng tin? 

Việc gây dựng lòng tin lẫn nhau giữa Trung Quốc và Mỹ tới đây cũng thêm phần khó khăn. Nay Obama sẽ cầm quyền thêm 4 năm nữa, ông không thể nói lời rồi lại nuốt lời, tiến hành thay đổi đáng kể chính sách đối với Trung Quốc mà tháo bỏ toàn bộ vòng vây xung quanh Trung Quốc. Tình thế có khả năng xảy ra nhất, ngoài việc gỡ bỏ vòng vây xung quanh Trung Quốc, là ông chỉ mưu cầu sự thay đổi bên trong của Trung Quốc. Trong khi đó, Trung Quốc từ lâu cũng không còn tin vào các vấn đề phức tạp của Mỹ. Từ đó có thể thấy, sẽ là khó khăn rất lớn để Mỹ và Trung Quốc có thể thực sự coi nhau là đối tác hợp tác. 


Trịnh Xích Diễm – Chủ nhiệm khoa Chính trị Đại học Trung Văn Hồng Công

Tín Báo (Hongkong)

Thuỳ Anh (gt)