Chuyến thăm hôm Chủ nhật (8/8) của các quan chức quân đội và Chính phủ Việt Nam lên hàng không mẫu hạm USS George Washington đi ngang ngoài khơi Việt Nam không phải là câu chuyện lớn ở Mỹ. Từ 20 năm nay, các nhóm quân nhân Mỹ đã thực hiện các hoạt động tìm kiếm hài cốt lính Mỹ mất tích trong chiến tranh ở Việt Nam. Quan hệ Mỹ - Việt được cải thiện liên tục từ năm 1995 khi hai nước bình thường hóa quan hệ ngoại giao. Một tàu chiến Mỹ đã thăm Thành phố Hồ Chí Minh vào năm 2003. Tuy nhiên, đó lại là câu chuyện lớn ở Trung Quốc, đặc biệt là trong các báo cáo tin tức được chuyển tải trong giới chóp bu cầm quyền.


Trong một thế giới mà hầu hết các nền văn hóa và dân tộc vẫn giữ hận thù từ những cuộc chiến xảy ra hàng thế kỷ trước, thì người Mỹ lại thường bắt tay với các cựu thù, thậm chí cả những người đã thắng mình. Các cựu binh và tù nhân chiến tranh trong cuộc chiến Việt Nam như Thượng nghị sĩ John McCain, những người mà cuộc đời đã bị thay đổi bởi những kinh nghiệm cay đắng ở Việt Nam, đã bắt tay với đối thủ cũ của họ. Chính phủ Mỹ, một siêu cường với những lợi ích toàn cầu, luôn hướng về phía trước chứ không phải nhìn về quá khứ trong quan hệ đối ngoại.


Trong khi đó, quan hệ Việt - Trung lại đi theo mô thức truyền thống nhiều hơn. Người Việt Nam và người láng giềng Trung Quốc phương Bắc của họ đã có một lịch sử dài thù địch. Việt Nam bị các hoàng đế Trung Hoa đô hộ hơn một thiên niên kỷ từ thế kỷ thứ 2 trước công nguyên đến thế kỷ thứ 10. Từ thế kỷ thứ 10 cho tới khi Việt Nam bị Pháp thực dân hóa cuối thế kỷ 19, mối quan hệ giữa Việt Nam với Trung Quốc là quan hệ chư hầu - thiên triều. Hai dân tộc đã có nhiều cuộc chiến tranh bởi mối quan hệ này.


Hồ Chí Minh, một cách tự nhiên đã hướng đến Liên Xô và Trung Quốc để có được sự trợ giúp để đánh thắng người Pháp và người Mỹ. Nhưng quan hệ Trung - Việt bắt đầu xấu đi khá lâu trước khi Chính quyền Sài Gòn sụp đổ vào năm 1975; và năm 1979 giữa Trung Quốc với Việt Nam đã xảy ra một cuộc chiến tranh ngắn nhưng hao người tốn của với hàng chục nghìn người chết.

 

Mặc dù thử nghiệm mô hình kinh tế mà Trung Quốc đã sử dụng để trở thành một cường quốc kinh tế thế giới trong khi vẫn theo chủ nghĩa cộng sản, nhưng Việt Nam không có ý định để mình trở thành nước chư hầu thời hiện đại. Việt Nam chia sẻ mối quan ngại của Mỹ và các nước Đông Nam Á về những tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Đông và tuyến quần đảo Trường Sa và Hoàng Sa đang tranh chấp. Các đảo này nằm trên các đường vận tải biển quan trọng, các ngư trường và các mỏ dầu khí khả năng có trữ lượng lớn. Việt Nam không có ý định kích động Trung Quốc và gây ra một cuộc xung đột quân sự giống như năm 1988, nhưng rất coi trọng những hiệu quả tinh tế mà các bạn bè nhiều quyền lực như Mỹ có thể mang lại.


Tuy nhiên, Mỹ và Việt Nam đã tiếp cận mối quan hệ quân sự với sự thận trọng. Các Tổng thống cả hai đảng Dân chủ và Cộng hòa đều đặt ưu tiên cho quan hệ Mỹ - Trung cao hơn quan hệ Mỹ - Việt. Các nhà lãnh đạo Việt Nam không muốn để Oasinhtơn biến họ thành quân tốt trong mối quan hệ Mỹ - Trung; và họ không thấy nhiều lợi ích trong mối quan hệ quân sự với Mỹ. Chỉ trong một vài năm gần đây Mỹ mới nới lỏng những hạn chế về mậu dịch và dịch vụ quân sự với Việt Nam.


Thay đổi trong thời gian gần đây là sự hiếu chiến ngày càng gia tăng của Trung Quốc. Người Trung Quốc đang tự thị. Sức mạnh kinh tế và quân sự đang gia tăng của họ đã đưa đến lối suy nghĩ của một "vương quốc trung tâm". Các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã có thái độ thách thức trước việc Mỹ bán vũ khí cho Đài Loan. Họ đã đẩy Chính quyền Obama vào thế khó, và họ ra yêu cầu Mỹ phải chấm dứt hoặc hạn chế rất nhiều các hợp đồng bán vũ khí này. Các quan chức chính quyền lo ngại rằng Trung Quốc sẽ không chỉ đơn giản là lớn tiếng phản đối và tạm thời cắt đứt quan hệ quân sự với Mỹ nếu Mỹ thông báo một đợt bán vũ khí mới.


Trong chuyến thăm hồi tháng Ba của Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ James Steinberg tới Trung Quốc với mục đích đưa ra tín hiệu về sự tan băng trong quan hệ Mỹ - Trung sau khi các trao đổi quân sự bị gián đoạn do hợp đồng bán vũ khí trị giá 6,4 tỉ USD của Mỹ cho Đài Loan, các nhà ngoại giao Trung Quốc nói rằng lợi ích của họ ở Biển Đông là một trong những "lợi ích cốt lõi". Đây là thuật ngữ mà lâu nay được nước này sử dụng để đề cập tới Đài Loan, và là cách nói bóng gió không mấy tế nhị rằng Hải quân Mỹ phải tránh thực hiện các cuộc tập trận và các chuyến bay thám sát ở Biển Đông.


Trung Quốc cũng không hài lòng với cuộc tập trận hải quân Mỹ - Hàn gần đây ở Hoàng Hải với sự tham gia của tàu USS George Washington, với mục đích chuyển một thông điệp mạnh mẽ tới Bắc Triều Tiên về vụ nước này đánh chìm tàu hải quân Cheonan của Hàn Quốc. Tuy nhiên, Mỹ có chính sách lâu dài về tự do đi lại trên biển và đã khẳng định mạnh mẽ quyền của Hải quân Mỹ được đi lại trên các vùng biển quốc tế. Trong buổi điều trần này 20/7 của Lầu Năm Góc, Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân, Đô đốc Mike Mullen nói rõ rằng Mỹ sẽ không thỏa hiệp trước lo ngại của Trung Quốc về cuộc tập trận ở Hoàng Hải.

 

Ngoài vấn đề tự do hàng hải, Mỹ ngày càng lo ngại về công cuộc xây dựng quân đội của Trung Quốc và sự hiếu chiến của họ ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Và Mỹ đã có những bước đi để củng cố quan hệ quốc phòng với khu vực này. Ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton tham dự Diễn đàn An ninh Khu vực ASEAN (ARF) gồm 27 thành viên vào tháng Bảy và đã thảo luận về hợp tác quân sự với Việt Nam. Bộ trưởng Quốc phòng Robert Gates đã khôi phục lại quan hệ với lực lượng đặc biệt của Inđônêxia sau 12 năm gián đoạn do những vi phạm nhân quyền. Sẽ có thêm những chuyến thăm của tàu Mỹ, các cuộc tập trận quân sự và các chuyến thăm của các quan chức cao cấp trong Chính quyền Obama tới khu vực này.


Trong bối cảnh đó, có thể dễ hiểu vì sao Trung Quốc đặc biệt quan tâm tới chuyến thăm của các quan chức Việt Nam lên tàu George Washington.

 

Tuy nhiên, cũng không nên chờ đợi có bước tiến mạnh dạn nào trong quan hệ quân sự Mỹ - Việt. Cân bằng quyền lực là một ván cờ, chứ không phải một trận tennis. Dù vậy, nếu ai đó có thể kiểm tra được quầy thuốc ở Trung Nam Hải, nơi các nhà lãnh đạo Trung Quốc sinh sống, rất có thể sẽ phát hiện ra nhu cầu về thuốc Aspirin đã tăng lên nhiều./.