Động thái của các quốc gia

+ Trung Quốc:

Trung Quốc điều chiến đấu cơ ra Biển Đông. Tờ South China Morning Post dẫn nguồn tin từ trang web của hải quân Trung Quốc cho hay các chiến đấu cơ thuộc Hạm đội Nam Hải được trang bị tên lửa đã tiến hành bay huấn luyện ở một đường băng trên Biển Đông. Trung Quốc không tiết lộ tên của đường băng nhưng giới chuyên gia quân sự cho rằng đường băng này nằm trên đảo Phú Lâm, thuộc quần đảo Hoàng Sa mà Trung Quốc chiếm của Việt Nam. Đây có lẽ  động thái đáp trả việc tàu Mỹ tuần tra ở Trường Sa.

Tàu ngầm Trung Quốc áp sát tàu sân bay hạt nhân Mỹ. Báo Washington Free Beacon trích lời một quan chức quốc phòng Mỹ cho biết một tàu ngầm Trung Quốc đã “áp sát” tàu sân bay hạt nhân USS Reagan của Mỹ vào ngày 24/10 tại vùng biển Nhật Bản sau khi con tàu sân bay này rời cảng Yokosuka, Nhật Bản. Vụ việc diễn ra chỉ ít ngày trước khi Mỹ cử tàu khu trục USS Lassen tuần tra ở khu vực 12 hải lý xung quanh các đảo nhân tạo trái phép của Trung Quốc ở Biển Đông. Người phát ngôn Hạm đội Thái Bình Dương đã từ chối bình luận nhưng cũng không phủ nhận vụ việc này.

Trung Quốc bao biện về tự do hàng hải ở Biển Đông. Về việc Bộ trưởng Quốc phòng Ấn Độ Manohar Parrikar kêu gọi đảm bảo tự do hàng hải ở Biển Đông, Người phát ngôn Hoa Xuân Oánh hôm 5/11 tuyên bố: “Biển Đông là tuyến hành lang chính của Trung Quốc phục vụ hoạt động vận chuyển hàng hóa và năng lượng. Là quốc gia biển lớn nhất ở Biển Đông, Trung Quốc đánh giá cao tầm quan trọng của tự do hàng hải ở khu vực này. Trung Quốc và các quốc gia biển khác đang cùng nhau duy trì hòa bình và ổn định ở Biển Đông. Có thể thấy tình hình nhìn chung là ổn định.” Trước đó hôm 4/11, về việc Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Ashton Carter thăm tàu sân bay USS Theodore Roosevelt trên Biển Đông, bà Hoa tuyên bố: “Trung Quốc phản đối các nỗ lực quân sự hóa Biển Đông, đe dọa chủ quyền và lợi ích an ninh của quốc gia khác nhân danh tự do hàng hải. Trung Quốc hy vọng Mỹ sẽ thẳng thắn và trung thực hơn trong các hành động và mục đích của mình.” Về tuyên bố của Đô đốc Harry Harris tại Đại học Bắc Kinh rằng Mỹ sẽ thực hiện tự do hàng hải ở bất kỳ nơi nào luật pháp quốc tế cho phép, Người phát ngôn Hoa Xuân Oánh tuyên bố: “Phía Mỹ đang thực sự muốn tước đoạt quyền phòng vệ của Trung Quốc với tư cách một quốc gia có chủ quyền. Trung Quốc đề nghị Mỹ tôn trọng lợi ích an ninh và chủ quyền của quốc gia khác, thực sự đóng vai trò có trách nhiệm và tích cực trong duy trì hòa bình và ổn định trong khu vực.”

Trung Quốc cam kết bảo vệ tự do hàng hải ở Biển Đông. Phát biểu tại Đại học Quốc gia của Singapore hôm 7/11, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tuyên bố: “Không có vấn đề gì với quyền tự do hàng không và hàng hải ở Biển Đông và tương lai cũng vậy, bởi vì Trung Quốc cũng rất rất cần tự do qua lại ở Biển Đông.” Theo ông Tập, Bắc Kinh cam kết giải quyết hòa bình với “các nước liên quan trực tiếp đến tranh chấp” đồng thời hoan nghênh “các nước ngoài khu vực đóng góp tích cực hòa bình và sự phát triển ở Châu Á. Ông Tập cũng nhắc lại quan điểm rằng Biển Đông thuộc về Trung Quốc từ thời cổ đại.

+ Ấn Độ:

Ấn Độ ủng hộ tự do hàng hải ở Biển Đông. Phát biểu tại Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng lần thứ 3 hôm 4/11 ở Kuala Lumpur, Malaysia, Bộ trưởng Quốc phòng Ấn Độ Manohar Parrikar khẳng định: “An ninh biển một lần nữa là một thách thức chung. Biển và các đại dương trong khu vực có ý nghĩa rất quan trọng đối với sự thịnh vượng của mọi quốc gia. Tình hình Biển Đông gần đây thu hút nhiều sự quan tâm vì tự do hàng hải và hàng không ở vùng biển quốc tế, hoạt động thương mại không bị cản trở và quyền tiếp cận với các nguồn tài nguyên được luật pháp quốc tế thừa nhận, trong đó có UNCLOS năm 1982, là mối quan tâm của tất cả chúng ta.” Theo ông Parrikar, Ấn Độ hy vọng các bên tranh chấp ở Biển Đông tuân thủ các nguyên tắc của DOC, thực thi hiệu quả DOC đồng thời hợp tác sớm tiến tới COC, góp phần duy trì hòa bình và ổn định ở khu vực.

+ Nhật Bản:

Nhật Bản chia sẻ lập trường hòa bình của Việt Nam. Chiều 6/11, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã tiếp Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Nhật Bản Gen Nakatani đang có chuyến thăm Việt Nam. Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng khẳng định Việt Nam luôn ủng hộ cách hoạt động hợp tác thiết thực, hiệu quả giữa hai Bộ Quốc phòng, nhất là những lĩnh vực mà hai bên đã thống nhất. Về vấn đề Biển Đông, Bộ trưởng Gen Nakatani khẳng định Nhật Bản chia sẻ quan điểm, lập trường của ASEAN và Việt Nam về việc bảo đảm hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn và tự do hàng hải, hàng không ở khu vực; giải quyết tranh chấp bằng các biện pháp hòa bình, tuân thủ luật pháp quốc tế, trong đó có UNCLOS 1982, thực hiện nghiêm túc DOC và sớm ký kết COC.

+ EU:

Liên minh Châu Âu kêu gọi giải quyết hòa bình tranh chấp biển. Trả lời họp báo sau Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao Diễn đàn hợp tác Á-Âu (ASEM) tại Luxembourg hôm 6/11, Đại diện cấp cao phụ trách an ninh và chính sách đối ngoại của EU Federica Mogherini tuyên bố: “Chúng tôi cam kết ủng hộ trật tự biển dựa trên các nguyên tắc của luật pháp quốc tế. Chúng tôi phản đối bất cứ nỗ lực nào nhằm khẳng định yêu sách chủ quyền hoặc yêu sách biển thông qua hăm dọa, ép buộc, sử dụng vũ lực hay bất cứ hành động đơn phương nào có thể gây thêm căng thẳng.”

+ Mỹ:

Hải quân Mỹ có kế hoạch tuần tra định kỳ ở Biển Đông. Một quan chức quốc phòng Mỹ ngày 2/11 cho biết, “Chúng tôi sẽ tuần tra khoảng 2 lần/quý hoặc nhiều hơn. Điều này phù hợp với mục tiêu thực hiện thường xuyên các quyền của chúng tôi theo quy định của luật pháp quốc tế, đồng thời nhắc nhở Trung Quốc và các nước khác về lập trường của Mỹ.” Phát biểu cùng ngày tại một sự kiện ở thủ đô Washington, Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ Ben Rhodes tuyên bố Mỹ sẽ tăng cường thực hiện cam kết tự do hàng hải ở Biển Đông, “Chúng tôi có lợi ích ở đó. Hoạt động tuần tra cho thấy chúng tôi sẽ tiếp tục duy trì nguyên tắc tự do hàng hải. Trong khi đó, một quan chức giấu tên của Mỹ cho biết trong chuyến tuần tra của tàu USS Lassen gần các đảo nhân tạo của Trung Quốc, hải quân Mỹ đã chủ động tránh hoạt động diễn tập hay những động thái có thể làm gia tăng căng thẳng với Bắc Kinh, “Chúng tôi muốn khẳng định các quyền của mình theo luật pháp quốc tế, song không đến mức chọc giận Trung Quốc hay làm leo thang tình hình một cách không cần thiết.” Theo quan chức này, tàu khu trục USS Lassen đã tắt các radar điều khiển hỏa lực khi di chuyển trong khu vực 12 hải lý xung quanh Đá Xu Bi.

Đô đốc Mỹ khẳng định tiếp tục hoạt động tuần tra ở Biển Đông. Trong bài phát biểu tại Trung tâm Stanford thuộc Đại học Bắc Kinh, Trung Quốc hôm 3/11, Tư lệnh Bộ Chỉ huy Thái Bình Dương của Mỹ, Đô đốc Harry Harris tuyên bố, “Các vùng biển và không phận quốc tế là tài sản chung của mọi quốc gia chứ không phải của riêng một quốc gia nào. Quân đội của chúng tôi sẽ tiếp tục hoạt động trên không, trên biển và ở bất cứ lúc nào và bất cứ nơi đâu mà luật pháp quốc tế cho phép. Biển Đông sẽ không phải là một ngoại lệ.” Theo ông Harris, “Chúng tôi đã tiến hành hoạt động tự do hàng hải trên toàn thế giới trong nhiều thập kỷ qua, do đó hoạt động ở Biển Đông không phải là điều bất ngờ. Tôi tin rằng các hoạt động này sẽ không bị coi là mối đe dọa đối với bất cứ quốc gia nào. Chúng tôi kêu gọi tất cả các bên liên quan giải quyết bất đồng một cách hòa bình, không dùng vũ lực và phù hợp với luật pháp quốc tế.”

Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ thăm hàng không mẫu hạm ở Biển Đông. Ngày 5/11, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Ashton Carter đã tới thăm hàng không mẫu hạm USS Theodore Roosevelt đang hoạt động trên Biển Đông. Đi cùng chuyến thăm này với Bộ trưởng Carter là người đồng cấp Malaysia Hishammuddin Hussein. Chuyến thăm trên ngụ ý Mỹ sẽ tiếp tục duy trì sự hiện diện của hải quân ở vùng biển này nhằm giúp duy trì ổn định trong khu vực. Hôm 7/11, phát biểu tại một diễn đàn quốc phòng ở Thư viện Tổng thống Ronald Reagan ở California, ông Carter tuyên bố: “Mỹ cùng với các nước trong khu vực đang hết sức quan ngại về tiến độ và quy mô của hoạt động bồi đắp của Trung Quốc ở Biển Đông. Mỹ cũng lo ngại khả năng Trung Quốc tiếp tục các hoạt động quân sự hóa, điều sẽ làm tăng nguy cơ từ những tính toán sai lầm và thậm chí dẫn đến xung đột giữa các bên tranh chấp.”

Quan hệ các nước

Bộ trưởng ASEAN thảo luận vấn đề Biển Đông tại ADMM Retreat. Hội nghị hẹp Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN đã diễn ra tại Kuala Lumpur, Malaysia hôm 3/11. Trong cuộc họp báo sau đó, Bộ trưởng Quốc phòng Malaysia Hishammuddin cho biết các Bộ trưởng đã trao đổi về vấn đề quốc phòng và an ninh quốc tế cũng như các vấn đề đang nổi lên trong khu vực. Các Bộ trưởng cũng chứng kiến lễ ký Sáng kiến Liên lạc Trực tiếp (DCL) - đường dây nóng giữa các Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN nhằm đảm bảo liên lạc thông suốt và nhanh chóng trong các tình huống khủng hoảng. Ngày 4/11, Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng các nước ASEAN mở rộng (ADMM+) lần thứ ba đã diễn ra với sự ​tham dự của Bộ trưởng Quốc phòng các nước thành viên ASEAN và tám nước đối tác. Về vấn đề Biển Đông, Hội nghị khẳng định tầm quan trọng của việc thực hiện hiệu quả DOC và sớm tiến tới COC nhằm xây dựng lòng tin, duy trì hòa bình, an ninh và ổn định tại khu vực.

Chủ  tịch nước Trung Quốc Tập Cập Bình thăm Việt Nam. Chủ tịch nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa Tập Cận Bình đã có chuyến thăm cấp Nhà nước tới Việt Nam từ ngày 5-6/11. Chiều 5/11, Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình đã có cuộc hội kiến với Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng. Về vấn đề trên biển, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng nhấn mạnh, hai bên cần nghiêm túc thực hiện các thỏa thuận của lãnh đạo cấp cao về vấn đề trên biển; sử dụng tốt cơ chế đàm phán cấp Chính phủ về biên giới lãnh thổ Việt - Trung, tìm kiếm giải pháp cơ bản và lâu dài mà hai bên đều có thể chấp nhận được. Duy trì hòa bình, ổn định và kiểm soát bất đồng trên biển; bảo đảm an toàn cho các hoạt động đánh bắt hải sản trên biển của ngư dân. Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình cho rằng hai bên cần kiểm soát tốt các bất đồng; thông qua hiệp thương để duy trì, giữ gìn ổn định trên biển. Ngày 6/11, tại Phủ Chủ tịch, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang đã hội đàm với Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình. Chủ tịch nước Trương Tấn Sang đề nghị hai bên hai bên cần tăng cường xây dựng tin cậy chính trị, thúc đẩy hợp tác, tích cực tìm cách giải quyết thỏa đáng những vấn đề tồn tại. Hai bên có thể triển khai thúc đẩy các lĩnh vực, dự án hợp tác trên biển, phù hợp với luật pháp quốc tế, nhất là UNCLOS 1982, tuân thủ DOC, sớm ký kết COC.

Hải quân Úc - Indonesia tập trận chung trên biển. Ngày 9/11, Hải quân Úc và Indonesia bắt đầu cuộc tập trận mang tên “Chân trời mới” kéo dài 4 ngày với sự tham gia của tàu khu trục HMAS Arunta và tàu chở dầu HMAS Sirius của Hải quân Hoàng gia Úc. Chỉ huy tàu HMAS Arunta Cameron Steil cho biết hoạt động chính trong cuộc diễn tập này là tiếp dầu, thông tin liên lạc và bắn đạn thật. Đây là cuộc tập trận hàng năm quan trọng nhất của hải quân hai nước nhằm đảm bảo khả năng sẵn sàng hợp tác chống lại những mối đe dọa chung.

Nhật Bản muốn hợp tác với Hàn Quốc, Mỹ ở Biển Đông. Phó chánh văn phòng nội các Nhật Bản ông Koichi Hagiuda cho hay phát biểu trên trong cuộc hội đàm với Tổng thống Hàn Quốc Park Geun Hye tại Seoul ngày 2/11, Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe bày tỏ mong muốn hợp tác với Hàn Quốc và Mỹ để duy trì một Biển Đông luôn rộng mở và hòa bình. Thủ tướng Abe đã khẳng định tình hình ở Biển Đông là “mối quan tâm chung của cộng đồng quốc tế.”

Phân tích và đánh giá

“Trong khi Mỹ - Trung căng thẳng, điều gì ẩn chứa trong ngôn từ của Indonesia về Biển Đông?” của Prashanth Parameswaran

Một vài ngày qua, trong khi Mỹ thực hiện tự do hàng hải quanh các đảo nhân tạo của Trung Quốc, giới truyền thông cũng chú ý nhiều tới ngôn từ của Indonesia ở Biển Đông.

Một trường hợp được đưa ra là bình luận ​​của ông Luhut Pandjaitan, một trong những cố vấn hàng đầu Tổng thống Indonesia Jokowi khi cho rằng, Indonesia không đồng ý với Mỹ “phô diễn sức mạnh”, coi hành động này ngang với những cuộc chiến tranh không hiệu quả ở Iraq và Afghanistan. Hay như Bộ trưởng Quốc phòng Indonesia Ryamizard Ryacudu dấy lên tin tức khi đề nghị tại Bắc Kinh rằng nếu các nước trong khu vực có thể tự quản lý Biển Đông, “thì không cần đến các bên khác trong việc giải quyết tranh chấp”.

Với một số người, những ý kiến ​​này có vẻ như Indonesia có chút chống Mỹ ở Biển Đông - có lẽ thậm chí thân Trung Quốc. Trên thực tế, không thể để điều đó đi quá xa sự thật.

Ý kiến cho rằng lập trường về Biển Đông của Indonesia là hơi “thân Trung Quốc” và “chống Mỹ” là quá phóng đại. Nếu nhìn vào những gì Indonesia đang làm ở Biển Đông, trái ngược với những gì cá nhân các quan chức Indonesia đang nói. Thực tế, đáp lại sự quyết đoán ngày càng tăng của Trung Quốc trong vài năm qua - bao gồm cả xâm phạm trắng trợn vào vùng biển của Jakarta - Indonesia đã xây dựng năng lực riêng mình và theo đuổi quan hệ an ninh chặt chẽ hơn với các nước khác trong đó có Mỹ. Dưới thời Jokowi, vấn đề Biển Đông thậm chí coi trọng hơn cả một điểm nhấn, là cái gai đối với chính quyền về các vấn đề chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ.

Chỉ mới tuần trước, cơ quan lập pháp của Indonesia đưa ra đề xuất phân bổ tiền cho kế hoạch trước đây nhằm tăng cường cơ sở quân sự tại quần đảo Natuna giàu tài nguyên, chồng lấn với đường chín đoạn của Trung Quốc. Các quan chức đã công khai cho biết kế hoạch này được thúc đẩy do sự căng thẳng ngày càng tăng ở Biển Đông. Đồng thời Indonesia cũng tăng cường các thỏa thuận quốc phòng và các cam kết với Mỹ trong chuyến thăm của ông Jokowi tới Mỹ vào hồi cuối tháng 10.

Để công bằng, nhận xét của Pandjaitan phản ánh khuynh hướng rộng hơn trong chính sách đối ngoại của Indonesia: Jakarta có truyền thống nghi ngờ sự can thiệp của các cường quốc lớn; không thích đứng về bên nào giữa các cường quốc và thay vào đó tập trung vào việc bảo vệ quyền tự trị của mình và thực hiện vai trò lãnh đạo trong khu vực. Thông điệp của Pandjaitan có thể là Indonesia không phản đối Mỹ tự do hàng hải cũng không chịu đựng sự quyết đoán ngày càng tăng của Bắc Kinh. Jakarta chỉ lo ngại rằng FONOPs có nguy cơ làm trầm trọng thêm cạnh tranh Mỹ - Trung, ảnh hưởng sự ổn định trong khu vực và quyền tự chủ quốc gia của Indonesia bằng cách buộc phải lựa chọn một bên.

Trong khi phân tích lời lẽ của mọi quan chức Indonesia trong cuộc tìm kiếm các tiêu đề hoặc những sự thay đổi chính sách, các nhà quan sát bên ngoài không nên để bị lừa mà nghĩ rằng các khẳng định này đại diện cho giới có thẩm quyền về vị trí hiện tại của Indonesia hay báo hiệu một khả năng thay đổi.

“Phân tích pháp lý về phán quyết cùa Tòa Trọng tài về vụ kiện Philippines - Trung Quốc” của James Kraska

Phán quyết Trọng tài trong vụ kiện Philippines – Trung Quốc về danh nghĩa pháp lý của 10 thực tể tranh chấp ở Biển Đông đã làm suy yếu đáng kể luận điểm của Trung Quốc và mang lại lợi thế cho Philippines cũng như các quốc gia yêu sách khác. Phát quyết sẽ không trả lời về vấn đề chủ quyền mà nhiều khả năng Tòa sẽ đưa ra phán quyết rằng, các đảo, đá và bãi cạn nhỏ sẽ không tạo ra vùng biển xung quanh hoặc nếu có thì sẽ rất nhỏ.

Toà sẽ tránh đi đến kết luận cho câu hỏi liệu đá Vành Khăn và bãi Cỏ Mây có nằm trong EEZ và thềm lục địa của Philippines hay không mặc dù thực tế có khả năng Toà sẽ đưa ra một quyết định một cách gián tiếp hay ngầm có lợi cho Philippines.

Toà cũng sẽ không đưa ra phán quyết về việc liệu Trung Quốc có phạm luật hay không khi không ngăn chặn công dân và tàu thuyền Trung Quốc đi vào khai thác nguồn tài nguyên của Philippines hay liệu việc chiếm đóng Vành Khăn của Trung Quốc có vi phạm Điều 60 UNCLOS liên quan đến quyền của quốc gia ven biển đối với đảo nhân tạo trong EEZ.

Về nghĩa vụ bảo tồn và gìn giữ môi trường biển theo Điều 192 UNCLOS, có khả năng Tòa sẽ tuyên bố rằng Trung Quốc cần triển khai các đánh giá tác động đến ầna sẽ đảoohặnhĩa sẽ đưa ra phán quyết rằng, các đảo, đá và bãi cạn nhỏ sẽ không tạo ra vùng biển xung quanh hoặc nếu có thì sẽmôi trường do các hoạt động cải tạo của Trung Quốc.

Điều quan trọng hơn cả là Tòa sẽ đưa ra phán quyết về quy chế vùng biển đối với 10 thực thể ở Biển Đông theo UNCLOS. Trong đó, Đá Chữ Thập, Đá Gaven, và Gạc Ma mà Trung Quốc đang chiếm đóng có khả năng chỉ là các đảo không có khả năng cho con người sinh sống và điều kiện kinh tế riêng, và do đó những thực thể này không có quyền hưởng EEZ. Tuy nhiên, Philippines chỉ yêu cầu Toà xác nhận xem những thực thể này có vùng EEZ hay không. Nếu như vậy, Toà không bị buộc phải trả lời xem những thực thể này có lãnh hải không và điều này sẽ mở cho Trung Quốc con đường tuyên bố lãnh hải đối với các thực thể này.

Đối với các thực thể khác mà Trung Quốc đang chiếm đóng và cải tạo như đá Gaven, Tư Nghĩa, Kennan, Vành Khăn và Xu bi, toà sẽ không trao cho bất cứ vùng biển nào.

Cái giả phải trả cho việc bị “tước bỏ” khả năng mở rộng EEZ cho các thực thể mà Philippines đệ trình là rất lớn với Trung Quốc, khi ấy các vùng biển xung quanh sẽ có thể được cân nhắc như một EEZ và thềm lục địa được tạo ra từ các đảo lớn và tự nhiên là Luzon và Palawan của Philippines.

Về việc Philippines yêu cầu Tòa xem xét các động thái thực thi pháp luật quanh bãi cạn Scarborough của Trung Quốc là vi phạm UNCLOS và Các nguyên tắc quốc tế Chống Va chạm trên biển (COLREGS), có thể Toà sẽ đưa ra phán quyết khiến Trung Quốc phải thận trọng hơn trong việc triển khai các biện pháp cưỡng ép vốn đang được Trung Quốc ưa dùng trong vùng xám tại khu vực này.

Như vậy, có khả năng Toà sẽ đồng ý với Philippines rằng, không có thực thể nào, đặc biệt là các thực thể Trung Quốc chiếm đóng được hưởng EEZ và thềm lục địa. Sáu thực thể mà Phillipines khiếu nại sẽ được phán quyết là các bãi cạn nửa nổi nửa chìm, do đó chúng nằm trong EEZ của Philippines. Vì vậy quyền tài phán và quyền đối với tài nguyên xunh quanh chúng sẽ thuộc về Philippines.

“Căng thẳng Biển Đông sẽ không dẫn đến chiến tranh” của Barry Desker

Hoạt động tập trận hải quân, cải tạo đảo và việc Mỹ tiến hành hoạt động tự do hàng hải quanh các đảo nhân tạo của Trung Quốc ở Biển Đông khiến dư luận cho rằng, những va chạm trên biển sẽ có nguy cơ làm gia tăng căng thẳng và thậm chí là xung đột ở Biển Đông.

Đối với các quốc gia ven biển Đông Nam Á, quan điểm và hành động của Trung Quốc và Mỹ sẽ làm gia tăng nguy cơ căng thẳng ở Biển Đông. Bên cạnh đó, các quốc gia yêu sách có thể tính toán và thực hiện những hành động quyết đoán hơn nhằm theo đuổi yêu sách vì họ tin rằng đã có Mỹ ủng hộ. Chiến lược từng bước thay đổi hiện trạng và kiểm soát Biển Đông của Trung Quốc đã khiến cho Philippines và Việt Nam ngày càng có những phản ứng mạnh mẽ. Cả hai quốc gia đã thắt chặt hơn mối quan hệ với Mỹ. Sự quyết đoán của Trung Quốc cũng đẩy các quốc gia tăng cường ngân sách quốc phòng, đặc biệt là không quân và hải quân.

Tuy nhiên, Mỹ và Trung Quốc đều là những cường quốc và họ sẽ tập trung vào việc kiểm soát những bất đồng. Hai bên đã thực hiện một cuộc đối thoại trực tuyến qua video, cả hai bên cũng đồng ý duy trì đối thoại và tuân thủ các thỏa thuận nhằm ngăn ngừa va chạm. Các chuyến thăm viếng tàu và cảng quân sự của cả hai bên đã được lên kế hoạch vẫn được duy trì.

Vì lợi ích của bản thân, cả Mỹ và Trung Quốc sẽ không có những tính toán sai lầm để dẫn đến một cuộc chiến. Lãnh đạo Trung Quốc cũng nhận thức được tầm quan trọng của việc tránh gây ra một cuộc chiến bởi điều đó tạo điều kiện cho Trung Quốc tiếp tục tập trung phát triển kinh tế.

Dù quyết đoán nhưng một Trung Quốc đang trỗi dậy không đồng nghĩa với nguy cơ thách thức Mỹ và một cuộc chiến sẽ nổ ra. Một Trung Quốc ngày càng tự tin về mặt kinh tế đã được thể hiện khi đưa ra các chính sách kinh tế nhằm thắt chặt mối quan hệ với các quốc gia Đông Nam Á, chẳng hạn như “Một Vành đai, Một Con đường” để thiết lập Con đường Tơ lụa Trên biển.

Trong một vài thập kỷ tới, Trung Quốc vẫn sẽ tăng cường năng lực không quân và hải quân đồng thời sẽ tiếp tục đẩy mạnh xây dựng các mối quan hệ chính trị và kinh tế với các quốc gia ven biển dọc Con đường Tơ lụa trên Biển

Vì Mỹ vẫn sẽ duy trì sức mạnh ở Thái Bình Dương  nên vấn đề kiểm soát hiệu quả mối quan hệ Mỹ - Trung sẽ là nhân tố quan trọng duy trì an ninh  và hòa bình trên toàn cầu.

“Qua lại vô hại: Sự vụng về trong chiến lược Biển Đông của Mỹ?” của Euan Graham

Sự khác biệt giữa hoạt động tự do hàng hải (FONOPs) và “qua lại vô hại” của tàu chiến  ít được biết đến và mang tính pháp lý. Tuy nhiên, sự khác biệt này đang là tâm điểm nhằm giải thích cho bản chất thật sự về hoạt động của Hải quân Mỹ ở Biển Đông hồi tuần qua và cả trong thời gian tới.

Thuật ngữ qua lại vô hại theo UNCLOS được quy định cụ thể cho vùng lãnh hải 12 hải lý của một quốc gia. Trong vùng này, tàu chiến được phép đi vào mà không cần thông báo nhưng trong những điều kiện nhất định: phải di chuyển liên tục và nhanh chóng, trên tàu không được sử dụng vũ khí, máy bay hoặc bất cứ hành vi nào có mục đích can thiệp vào hệ thống thông tin liên lạc hay bất cứ phương tiện, thiết bị nào khác của quốc gia ven biển.

Triển khai FONOPs quanh đá Xu bi để khẳng định rằng Mỹ không thừa nhận quyền tài phán của Trung Quốc ở các vùng nước xung quanh Xu bi, bác bỏ các yêu sách quá đáng của Trung Quốc. Theo đó, tàu chiến triển khai chuỗi các hoạt động thông thường trên vùng biển quốc tế, bao gồm diễn tập, sử dụng các cảm biến chủ động và bị động, thậm chí tàu vận chuyển trực thăng. Đó là sự khác biệt giữa FONOP’s và qua lại vô hại.

Tuy nhiên, theo nguồn tin Hải quân Mỹ thì: “…tàu chiến Mỹ đã triển khai các hoạt động qua lại vô hại hợp pháp và không có mục đích chiến tranh. Rada kiểm soát hệ thống vũ khí trên tàu đã tắt và tàu đi lại không có trực thăng hộ tống. Mặc dù có máy bay tuần tra P8 trong khu vực nhưng không đi vào phạm vi 12 hải lý”.

Ẩn ý này có thể khiến cho bối cảnh trở nên nguy hiểm và phản tác dụng nếu như Trung Quốc nhìn nhận qua lại vô hại như một sự thừa nhận tập quán về vùng lãnh hải quanh Xu bi và các thực thể chìm hay bãi cạn nửa nổi nửa chìm khác mà Trung Quốc đang kiểm soát ở Trường Sa. Qua lại vô hại ít cứng rắn hơn FONOP. Nhưng dưới danh nghĩa là  hoạt động qua lại vô hại lại có thể thể hiện sự nhượng bộ về mặt pháp lý cho Trung Quốc.

Nếu như trong tương lai, Mỹ có ý định thực hiện FON, điều cực kỳ quan trọng là hoạt động này ở Trường Sa không nên được thực hiện hay mô tả theo hướng này. Bởi điều đó không chỉ không có tác dụng đối với Trung Quốc mà nó còn gặp khó khăn trong việc tìm kiếm sự ủng hộ từ các quốc gia khác bởi họ sẽ thực hiện chiến lược “nghe ngóng và chờ đợi”, làm tăng thêm sự hoài nghi về chính sách an ninh Châu Á của Mỹ.

Việc Nhà Trắng quan ngại về nguy cơ khủng hoảng và đối đầu trong quan hệ Trung-Mỹ có thể giải thích cho sự mập mờ không rõ ràng về thông điệp qua lại vô hại. Tuy nhiên, Nhà Trắng lại không có những đánh giá đúng mực về nguy cơ chính trị cũng như pháp lý từ cách tiếp cận này. FON không hề đơn giản như hình dung. Trong tương lai, việc triển khai FON phải tránh lặp lại những sai lầm này.

“Tuyên bố của PCA sẽ làm suy yếu chiến lược mơ hồ về yêu sách của Trung Quốc ở Biển Đông” của Ryan Santicola

Tuần trước Toà Trọng tài Thường trực (PCA) đã kết luận rằng Toà có thẩm quyền đối với những đệ trình của Philippines phản đối một số yêu sách biển của Trung Quốc. Phán quyết này không chỉ có ý nghĩa về mặt thủ tục mà còn góp phần quan trọng trong việc làm suy yếu đáng kể cách tiếp cận chiến lược mơ hồ của Trung Quốc ở Biển Đông.

Về mặt chính trị, cách tiếp cận hiện nay của Trung Quốc không mang lại ổn định khu vực, ngược lại còn làm gia tăng những bất đồng giữa các bên yêu sách và Trung Quốc.

Về mặt pháp lý, phán quyết tuần trước của PCA đã chứng minh rằng, sự mơ hồ của Trung Quốc không có tác dụng loại bỏ biện pháp giải quyết tranh chấp bắt buộc. Sự liên quan của phán quyết trong vấn đề này ở chỗ nó gắn với một điều kiện tiên quyết quan trọng về thẩm quyền giải quyết tranh chấp theo UNCLOS, cụ thể là phải chứng minh được có tồn tại tranh chấp liên quan đến việc giải thích và áp dụng UNCLOS. Trong bản tuyên bố lập trường của mình, Trung Quốc lập luận rằng các khiếu nại của Philippines không liên quan đến UNCLOS mà liên quan đến chủ quyền, một vấn đề ngoài phạm vi của UNCLOS, và phân định biển, một vấn đề mà Trung Quốc đã tuyên bố loại trừ giải quyết tranh chấp bắt buộc. Tuy nhiên cuối cùng lập luận này bị bác bỏ.

Thực chất, Tòa cũng lưu ý đến sự mờ hồ trong yêu sách của Trung Quốc và tuyên bố rằng “việc có tồn tại một tranh chấp về vấn đề này không làm suy yếu một thực tế là Trung Quốc đã không giải thích rõ bản chất của đường chín đoạn hay các yêu sách về quyền lịch sử”. PCA ám chỉ rằng sẽ không cho phép tồn tại “những mơ hồ có chủ ý trong việc thể hiện quan điểm của các bên nhằm vô hiệu biện pháp giải quyết tranh chấp bằng tòa trọng tài”. Nói cách khác, tính mơ hồ trong yêu sách biển của Trung Quốc sẽ không ngăn được một biện pháp giải quyết tranh chấp bắt buộc.

Với việc khẳng định quyền tài phán của PCA, lợi ích chiến lược của Trung Quốc giờ đây có lẽ đã gắn kết chặt chẽ hơn với các nước láng giềng trong khu vực. Tòa án cho rằng “Trung Quốc đã không tạo ra các khía cạnh đáng kể về quyền và danh nghĩa ở Biển Đông.” Vì vậy khi xem xét các vấn đề thẩm quyền, PCA đã dựa vào các tuyên bố chính trị và cơ quan đại diện để suy ra quan điểm của Trung Quốc.

Với phán quyết này, việc làm rõ yêu sách biển sẽ là cách tốt nhất cho lợi ích của Trung Quốc cũng như cả khu vực./.