Ngày 9/5, khi căng thẳng giữa Trung Quốc và Việt Nam đang gia tăng sau khi Trung Quốc đơn phương triển khai giàn khoan nước sâu vào vùng biển gần quần đảo Hoàng Sa, Bộ Năng lượng Philippines đã công khai đấu thầu quyền thăm dò 11 lô dầu và khí đốt. Khu vực đấu thầu bao gồm "Khu vực 7", thuộc Bãi Cỏ Rong mà Trung Quốc cũng có yêu sách chủ quyền. Chưa đầy hai tuần sau đó, ngày 21/5 tập đoàn Philex Petroleum Corp của Philippines thông báo công ty con Forum Energy Plc trụ sở tại London đầu năm 2016 có kế hoạch bắt đầu khoan thử các giếng tại mỏ khí đốt Sampaguita, cũng tại Bãi Cỏ Rong.

Hai thông báo trên là diễn biến mới nhất trong một loạt các động thái của Philippines để đáp trả lối hành xử ngày càng quyết đoán của Trung Quốc ở khu vực thuộc Biển Đông mà Philippines gọi là Biển Tây Philippines. Cho đến nay cả Manila và Bắc Kinh dường như đều thể hiện lập trường không khoan nhượng trong các tranh chấp chủ quyền. Khi Philippines triển khai kế hoạch khai thác ở Bãi Cỏ Rong, có khả căng thẳng sẽ leo thang thành “chính sách bên miệng hố chiến tranh.”

Căng thẳng đang gia tăng

Mối quan hệ giữa Trung Quốc và Philippines ngày càng bị che phủ bởi sự bất đồng giữa hai nước trong vấn đề Biển Đông. Dưới thời Tổng thống Benigno Aquino III, Philippines đã chủ động bảo vệ các yêu sách biển của mình trước một Trung Quốc đầy quyết đoán.

Căng thẳng leo thang trong những năm gần đây. Năm 2011, có tin rằng hai tàu tuần tra Trung Quốc đã quấy rối một tàu khảo sát địa chấn do Forum Energy thuê hoạt động tại Bãi Cỏ Rong. Còn ở những khu vực khác, vào năm 2012, hai tàu hải giám của Trung Quốc đã cản trở một tàu hải quân Philippines bắt giữ ngư dân Trung Quốc đang hoạt động ở Bãi cạn Scarborough. Gần đây nhất vào tháng 3/2014, Trung Quốc đã cố gắng ngăn cản Philippines gửi đồ tiếp tế và binh sĩ luân phiên thay đơn vị thủy quân lục chiến của nước này đang chốt giữ ở Bãi Cỏ Mây. Cũng trong tháng 3, Manila đã bắt giữ 11 ngư dân Trung Quốc với tội danh đánh bắt trộm ở vùng biển của Philippines, đồng thời công khai cáo buộc Trung Quốc đang tiến hành hoạt động cải tạo đất, có khả năng chuẩn bị xây dựng một đường băng trên Bãi Gạc Ma.

Manila cũng tìm kiếm sự ủng hộ cho các yêu sách của mình. Trong chuyến thăm của Thủ tướng Việt Nam tới Manila vào ngày 21/5, Tổng thống Aquino đã kêu gọi cộng đồng quốc tế lên án hành động của Trung Quốc ở Biển Đông. Động thái này diễn ra sau khi Manila đệ trình bản ghi nhớ dày 4.000 trang lên Tòa Trọng tài Thường trực của Liên Hợp Quốc, khởi kiện đường chín đoạn mà Trung Quốc sử dụng để biện minh cho yêu sách của nước này ở Biển Đông.

Ngoài ra vào ngày 28/4, Philippines đã ký kết Hiệp định Hợp tác Quốc phòng Tăng cường (Enhanced Defense Cooperation Agreement - EDCA) với Mỹ, cho phép tăng cường "sự hiện diện luân phiên" của quân đội Mỹ và nguồn cung ứng cho quân đội nước này đặt tại các căn cứ quân sự ở Philippines trong thời hạn 10 năm. Trước bối cảnh trên, thông báo mới nhất về mỏ khí đốt Sampaguita và Khu vực 7 có khả năng làm căng thẳng giữa Trung Quốc và Philippines bùng phát hơn nữa.

Hoạt động khoan thăm dò ở Bãi Cỏ Rong

Khu vực Bãi Cỏ Rong mà công ty Forum Energy có kế hoạch khoan liên quan đến Hợp đồng dịch vụ 72 (SC72), cũng là nơi có mỏ khí đốt Sampaguita. Mỏ này được thăm dò lần đầu tiên vào những năm 1970 nhưng vẫn chưa được khai thác do vấp phải sự phản đối của Trung Quốc, trong đó có việc tàu Trung Quốc đã quấy rối hoạt động của công ty Forum Energy vào năm 2011. Kế hoạch khoan hai giếng thử sẽ tùy thuộc vào chính phủ Philippines có đồng ý gia hạn giấy phép hoạt động cho SC72 không bởi nó sẽ hết hạn vào tháng 8 năm 2015. Nếu được thông qua, để triển khai một giàn khoan sẽ mất từ 12 đến 18 tháng, và công việc được hoàn tất sớm nhất là vào tháng 3 năm 2016.

Theo công ty Forum Energy, mỏ Sampaguita được ước tính có 2,6 nghìn tỷ feet khối (tcf) khí đốt tại chỗ ngẫu nhiên và 5,5 tcf khí đốt tại chỗ tiềm năng bao gồm các chất ngưng tụ kết hợp với khí đốt. Khu vực 7, được chào thầu ngày 9/5, nằm theo đường chéo về phía đông của SC72 và kết quả đấu thầu được dự kiến ​​sẽ công bố vào ngày 9/5/2015. Cho đến nay, chưa có giếng nào được khoan trong khu vực, nhưng người ta ước tính nó có trữ lượng khoảng 165 triệu thùng dầu và khoảng 3,5 tcf khí đốt.

Trong khi Trung Quốc nhiều lần tuyên bố rằng nước này sẵn sàng khai thác chung ở Biển Đông, và tập đoàn Philex Petroleum Corp trong quá khứ cũng đã tiếp cận Tập đoàn dầu khí xa bờ Trung Quốc (China National Offshore Oil Company - CNOOC) về việc giúp khai thác SC72, tuy nhiên phía Trung Quốc không tham gia hoạt động khai thác chung ở khu vực Bãi Cỏ Rong với Philippines.

Điều này chủ yếu là do Manila nhất quyết cho rằng việc Trung Quốc tham gia phải phù hợp với Hiến pháp Philippines, phải công nhận khu vực này nằm bên trong Vùng đặc quyền kinh tế của Philippines đồng thời tuân thủ luật pháp của Philippines. Vì vậy, Trung Quốc coi hành động mở thầu Khu 7 của Manila giống như một nỗ lực để khẳng định yêu sách của Philippines đối với khu vực tranh chấp. Những căng thẳng hiện nay nhiều khả năng sẽ ngăn cản các tập đoàn quốc tế lớn tham gia đấu thầu.

Nguy cơ “Chính sách bên miệng hố chiến tranh”?

Trong những năm gần đây, có một quan niệm ngày càng phổ biến ở Bắc Kinh – dù đúng hay sai – cho rằng các bên tranh chấp khác Biển Đông đã lợi dụng "sự kiềm chế " của Trung Quốc để tiến hành hoạt động khai thác tài nguyên biển thuộc về Trung Quốc.

Khi không có các dự án khai thác chung cùng với việc các bên tranh chấp khác thông báo về những kế hoạch khai thác dầu khí, đặc biệt là Philippines và Việt Nam, Bắc Kinh hiện có xu hướng đẩy nhanh các dự án thăm dò và sản xuất dầu khi riêng của mình ở Biển Đông, và rất có thể nước này sẽ tăng cường hoạt động chấp pháp trên biển để ngăn chặn các bên khác tiến hành hoạt động khai thác ở những khu vực có tranh chấp. Quả thực, điệp khúc thường xuyên được lặp lại ở Bắc Kinh là nếu Trung Quốc không khai thác tài nguyên dầu và khí đốt ở Biển Đông, những nguồn tài nguyên này sẽ sớm bị các bên tranh chấp khác khai thác.

Về vấn đề này, một số phương tiện truyền thông quốc tế cho rằng vị trí Trung Quốc hạ đặt giàn khoan Hải dương 981 (còn được gọi là HYSY981) gần quần đảo Hoàng Sa có thể, phần nào, liên quan đến thông báo năm 2013 của Việt Nam về ý định xây dựng một nhà máy điện trị giá 20 tỉ USD được cung cấp bằng dầu và khí đốt từ Lô 118 và 119 của Việt Nam, nằm gần khu vực hạ đặt giàn khoan Hải dương 981. Với tuyên bố mới nhất của Philippines về việc thăm dò Bãi Cỏ Rong, hiện chưa rõ liệu Bắc Kinh, trong ngắn hạn, có trả đũa bằng việc CNOOC công bố dự án khai thác ở khu vực này hay không. Tuy nhiên, căn cứ vào việc tàu Trung Quốc trong quá khứ đã làm gián đoạn hoạt động của công ty Forum Energy, rất có thể Trung Quốc sẽ lại làm như vậy nếu Philippines có bất kỳ hoạt động nào tại đây.

Có thể thấy rằng Trung Quốc dưới sự chèo lái của ông Tập Cận Bình ngày càng sẵn sàng chứng minh quyết tâm khẳng định yêu sách ở Biển Đông thông qua việc triển khai các tàu chấp pháp và thực hiện nhiều hành động đơn phương, mới nhất là việc hạ đặt giàn khoan Hải dương 981 ở gần quần đảo Hoàng Sa. Trong khi đó, Manila, dưới sự lãnh đạo của chính quyền Aquino, cũng cho thấy sẵn sàng đương đầu trước kịch bản leo thang căng thẳng với Bắc Kinh. Trừ khi hai bên có thể giải quyết những bất đồng một hòa bình thông qua đối thoại, nếu không căng thẳng ở Bãi Cỏ Rong có nguy cơ trở thành trò chơi “bên miệng hố chiến tranh” đầy nguy hiểm.

Tiến sĩ Christopher Len là Nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Năng lượng, Đại học Quốc gia Singapore, và thành viên của Viện Chính sách An ninh và Phát triển. Bài viết đăng trên trang “Atimes” (ngày 3/6).

Người dịch: Viết Tuấn