Bản tin tuần Biển Đông (24/01-06/02/2025)

TIÊU ĐIỂM:

1. Philippines đình chỉ khảo sát khoa học ở Biển Đông sau khi bị tàu Trung Quốc “quấy rối”.
2. Mỹ và Philippines tuần tra phòng không chung trên Biển Đông
3. Mỹ, Nhật, Philippines và Úc tổ chức hoạt động hợp tác biển (MCA) đa phương tại Biển Đông.
4. Tổng thống Philippines cho biết Philippines sẽ trả lại Mỹ hệ thống Typhon nếu Trung Quốc ngừng yêu sách chủ quyền lãnh thổ ở Biển Đông và quấy rối người Philippines trong vùng biển tranh chấp.
5. Ngoại trưởng Mỹ nhấn mạnh cam kết với đồng minh khu vực và bày tỏ quan ngại nghiêm trọng về các hành động mang tính cưỡng ép của Trung Quốc với Đài Loan và ở Biển Đông

Thực địa

Philippines đình chỉ khảo sát khoa học ở Biển Đông sau khi bị tàu Trung Quốc “quấy rối”

Ngày 25/1, Philippines đình chỉ khảo sát khoa học gần Sandy Cay (có thể là Đá Hoài Ân) sau khi hai tàu đánh cá của nước này bị tàu tuần duyên và tàu hải quân Trung Quốc “quấy rối”.

Philippines cáo buộc tàu Trung Quốc thực hiện “động thái hung hăng” và trực thăng của hải quân Trung Quốc đã bay ở “độ cao không an toàn”. Trung Quốc khẳng định tàu Philippines hoạt động bất hợp pháp trong vùng biển của Trung Quốc.

Trung Quốc tập trận và tuần tra thực thi pháp luật xung quanh Bãi cạn Scarborough/Hoàng Nham

Từ 31/1, Hải quân và Không quân Trung Quốc tập trận sẵn sàng chiến đấu trong vùng biển và vùng trời thuộc lãnh hải xung quanh Bãi cạn Scarborough/Hoàng Nham. Đồng thời, Hải cảnh Trung Quốc cũng tuần tra thực thi pháp luật trong các khu vực lân cận.

Tổng thống Philippines Marcos lên tiếng Trung Quốc nên tôn trọng quyền chủ quyền và quyền tài phán của Philippines, đồng thời chấm dứt hành vi “hung hăng và cưỡng ép” ở Biển Đông.

Mỹ và Philippines tuần tra phòng không chung trên Biển Đông

Ngày 4/2, lực lượng phòng không Mỹ và Philippines tuần tra chung trên Biển Đông thuộc vùng đặc quyền kinh tế Philippines. Người phát ngôn không quân Philippines cho biết mục đích tuần tra nhằm tăng phối hợp tác chiến, tăng nhận thức không phận và củng cố khả năng tác chiến giữa hai đơn vị. Cùng ngày, quân đội Trung Quốc (PLA) cáo buộc cuộc tuần tra “phá hoại hòa bình và ổn định” ở Biển Đông.

Mỹ, Nhật, Philippines và Úc tổ chức hoạt động hợp tác biển (MCA) đa phương tại Biển Đông

Ngày 5/2, Mỹ, Nhật, Philippines và Úc tổ chức hoạt động hợp tác biển (MCA) đa phương trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines, trong đó Hải quân và Không quân các nước tập trung cải thiện khả năng phối hợp tác chiến. Cùng ngày, Người phát ngôn chiến khu miền Nam của PLA cho biết lực lượng đã tuần tra định kỳ trên Biển Đông và khẳng định bảo vệ “chủ quyền lãnh thổ và lợi ích biển của Trung Quốc”.

Chính trị - Ngoại giao

Tổng thống Philippines cho biết Philippines sẽ trả lại Mỹ hệ thống Typhon nếu Trung Quốc ngừng yêu sách chủ quyền ở Biển Đông và quấy rối người Philippines trong vùng biển tranh chấp

Ngày 30/1, Tổng thống Ferdinand Marcos cho biết chính phủ Philippines sẽ rút hệ thống tên lửa của Mỹ ra khỏi Philippines nếu Trung Quốc đáp ứng các điều kiện trên. Đại sứ quán Trung Quốc tại Manila không phản hồi yêu cầu bình luận.

Ngoại trưởng Mỹ nhấn mạnh cam kết với đồng minh khu vực và bày tỏ quan ngại về Biển Đông trong điện đàm với Trung Quốc

Ngày 25/1, Ngoại trưởng Mỹ Macro Rubio điện đàm với người đồng cấp Trung Quốc Vương Nghị. Bản công bố từ hai Bộ Ngoại giao có điểm khác biệt.

• BNG Mỹ: Ngoại trưởng Rubio “nhấn mạnh cam kết của Mỹ đối với các đồng minh trong khu vực và quan ngại nghiêm trọng về hành động mang tính cưỡng ép của Trung Quốc đối với Đài Loan và ở Biển Đông”.
• BNG Trung Quốc: Mỹ không ủng hộ “Đài Loan độc lập” và hy vọng vấn đề Đài Loan sẽ được giải quyết một cách hòa bình theo cách được cả hai bên Eo biển Đài Loan chấp nhận”.

Kinh tế - Khoa học - Công nghệ

Trung Quốc chính thức khởi kiện Mỹ tại WTO về việc áp thuế quan

Ngày 6/2, Reuters đưa tin về việc Trung Quốc chính thức khởi kiện Mỹ tại WTO liên quan đến các mức thuế quan do Tổng thống Trump áp đặt lên hàng hóa Trung Quốc.

• Trung Quốc cho rằng các biện pháp thuế quan của Mỹ không phù hợp với nghĩa vụ của Mỹ theo các thỏa thuận của WTO; thuế của Mỹ phân biệt đối xử với hàng Trung Quốc.
• Trung Quốc bảo lưu quyền áp dụng các biện pháp bổ sung và đưa ra các yêu cầu bổ sung liên quan.

Đại sứ quán Trung Quốc tại Campuchia bác bỏ thông tin Trung Quốc không còn hỗ trợ Campuchia khiến dự án kênh đào Phù Nam Techo thất bại

Ngày 28/1, Đại sứ quán Trung Quốc tại Campuchia đăng bài viết trên tài khoản WeChat chính thức về dự án kênh đào Phù Nam Techo, bác bỏ thông tin Trung Quốc không còn hỗ trợ Campuchia khiến dự án kênh đào thất bại và tình hữu nghị giữa Trung Quốc và Campuchia bị ảnh hưởng.

• Theo thông báo, các cơ quan chức năng của Trung Quốc đã đến Campuchia vào cuối 2024 để thảo luận về dự án. Dự án cần trải qua các bước nghiên cứu và thẩm định cẩn thận trước khi triển khai do có quy mô lớn và phức tạp.

Góc nhìn quốc tế

Lôi Tiểu Hoa: Năm khía cạnh chính để thúc đẩy hợp tác thực chất Trung Quốc - Việt Nam

Ngày 29/1, trên trang Viện Nghiên cứu Nam Hải (Trung Quốc), Phó Viện trưởng Viện Hàn Lâm Khoa học Xã hội Quảng Tây Lôi Tiểu Hoa nhận định các khía cạnh thúc đẩy hợp tác Việt – Trung thực chất  trong năm 2025 kỷ niệm 75 năm quan hệ gồm:

• Tăng tin cậy: Tăng lòng tin chiến lược, trao đổi thông tin và phối hợp chính sách, cùng thúc đẩy các sáng kiến khu vực.
• Kết nối cơ sở hạ tầng: Đẩy mạnh hợp tác trong các dự án giao thông, xây dựng các tuyến đường sắt khổ tiêu chuẩn xuyên biên giới, cảng thông minh và hải quan thông minh.
• Kinh tế và thương mại: Thúc đẩy thương mại bền vững, tăng hợp tác về công nghệ cao và phát triển mô hình kinh doanh mới như thương mại điện tử xuyên biên giới.
• Hợp tác tài chính: Tăng hợp tác thanh toán nội tệ và hoán đổi tiền tệ, mở rộng thanh toán xuyên biên giới bằng đồng Nhân dân tệ và Đồng Việt Nam.
• Trách nhiệm xã hội: Khuyến khích các doanh nghiệp Trung Quốc tại Việt Nam thực hiện các dự án bền vững và cải thiện chất lượng sống, từ đó củng cố dư luận xã hội về hợp tác giữa hai nước.

Sarah Teo và Ralf Emmers: Indonesia và Việt Nam tăng hợp tác nhưng tránh làm trung tâm trong các mạng lưới do Mỹ - Trung dẫn dắt, khác lý thuyết về mạng lưới

Ngày 3/2, Tạp chí Quan hệ Quốc tế Úc đăng bài của Sarah Teo (Đại học Công nghệ Nanyang, Singapore) và Ralf Emmers (Đại học SOAS, Anh) phân tích xu hướng can dự vào hệ thống mạng lưới an ninh tại Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.

• Bài viết sử dụng lý thuyết mạng lưới và ba biến số: mức độ tiếp cận xã hội mà Indonesia và Việt Nam có trong các mạng lưới do Mỹ và Trung Quốc lãnh đạo; vai trò “trung gian” của Indonesia và Việt Nam trong các kết nối; khả năng từ bỏ mạng lưới khi cần. 
• Hai học giả đánh giá Indonesia và Việt Nam là các cường quốc tầm trung tại khu vực và đang tìm cách củng cố quyền tự chủ trong hệ thống các mạng lưới an ninh khu vực, liên tục đa dạng hoá lựa chọn mạng lưới thay thế. Đồng thời, hai nước duy trì “social access” với hệ thống mạng lưới do Mỹ và Trung Quốc dẫn dắt nhưng không hợp tác riêng hay đóng vai trò “môi giới” để tránh kịch bản phải lựa chọn. Thực tiễn này khác với giả định theo lý thuyết về nước tầm trung và mạng lưới.

Dalbir Ahlawat: Việc Tổng thống Trump đơn phương đổi tên Vịnh Mexico thành “Vịnh Hoa Kỳ” có thể khiến Trung Quốc mạnh tay hơn ở Biển Đông

Ngày 3/2, The JapanTimes đăng bình luận của TS. Dalbir Ahlawat (Đại học Macquarie, Úc) phân tích về tác động của việc Trump đổi tên Vịnh Mexico thành “Vịnh Hoa Kỳ”.

• Tên địa danh đóng vai trò quan trọng trong các yêu sách về lãnh thổ và bản sắc quốc gia. Ở Biển Đông, chiến lược địa danh đã trở thành một công cụ mạnh mẽ để khẳng định chủ quyền. Trung Quốc đã dùng tên địa danh để “mở rộng tuyên bố chủ quyền” và các hành động phản kháng của các nước Đông Nam Á có yêu sách trên Biển Đông, bao gồm Philippines và Việt Nam. Ahlawata chỉ ra rằng các hành động đơn phương đặt/đổi tên của Trung Quốc trên Biển Đông đã làm trầm trọng thực trạng khu vực và có thể dẫn đến việc “tự đánh trước khi bị đánh”. Việc Trump đổi tên Vịnh Mexico có thể khiến giới lãnh đạo Trung Quốc sử dụng để “mỉa mai” và so sánh. Đồng thời, thay đổi tên sẽ làm trầm trọng thêm tình thế tiến thoái lưỡng nan về an ninh đang bao trùm khu vực và xa hơn nữa.

SCPM: Trump áp mức thuế 10% với hàng hoá Trung Quốc sẽ thay đổi quan hệ Mỹ - Trung; Trung Quốc chắc chắn đã có phương án để đối phó.

Ngày 1/2, SCMP đăng tải ý kiến của các học giả về việc chính quyền Trump 2.0 áp mức thuế mới với hàng hoá Trung Quốc. Cụ thể:

• Dylan Loh (Đại học Công nghệ Nanyang): Động thái của Mỹ sẽ không thay đổi quan hệ Mỹ - Trung quá nhiều. Trung Quốc chắc chắn đã đề ra phương án đối phó nhưng có thể không toàn diện nhằm tránh biện pháp trừng phạt khác từ Mỹ;
• Wang Yiwei (Đại học Nhân dân, Trung Quốc): Trung Quốc đã chuẩn bị trước cho các biện pháp áp thuế của Trump, trong đó tính đến những ngành công nghiệp như đất hiếm (lĩnh vực mà Mỹ phụ thuộc rất nhiều vào Trung Quốc); Việc Trump giữ chức Tổng thống mở ra không gian đàm phán cho Trung Quốc.