Bản tin tuần Biển Đông (17/01-24/01/2025)

Tiêu điểm

1. Hội nghị họp hep Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN: Cam kết xây dựng Biển Đông hòa bình, ổn định, hợp tác, hướng tới hoàn tất Bộ Quy tắc Ứng xử ở Biển Đông (COC).
2. Philippines-Mỹ tập trận chung trong khuôn khổ Hoạt động Hợp tác Hàng hải song phương (MCA) tại Biển Đông đầu tiên trong năm 2025.
3. Trung Quốc tuần tra sẵn sàng chiến đấu ở Biển Đông.
4. Nhóm Bộ Tứ (Quad) họp hội nghị Ngoại trưởng, tái cam kết thúc đẩy “Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và rộng mở”, phản đối các nỗ lực đơn phương thay đổi nguyên trạng bằng vũ lực.
5. Philippines công bố Kế hoạch Hợp tác Hải quân sửa đổi (NPC) năm 2025, tăng cường liên minh với các đối tác chủ chốt.

Thực địa

Philippines tập trận xung quanh bãi cạn Scarborough/Hoàng Nham

Từ 17 đến 19/1, tàu Hải quân Philippines bao gồm khinh hạm Antonio Luna và hai tàu tuần tra khác tập trận xung quanh Bãi cạn Scarborough/Hoàng Nham, Biển Đông từ 17 đến 19/1. Tập trận diễn ra một ngày sau khi Philippines và Trung Quốc tham vấn song phương về Biển Đông.

Philippines-Mỹ tập trận chung trong khuôn khổ Hoạt động Hợp tác Hàng hải song phương (MCA) tại Biển Đông đầu tiên trong năm 2025

Từ 17 đến 18/1, Lực lượng Vũ trang Philippines (AFP) và Bộ Tư lệnh Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương của Mỹ (INDOPACOM) tập trận chung trong khuôn khổ Hoạt động Hợp tác Hàng hải song phương (MCA) tại khu vực Palawan, Biển Đông. Đây là tập trận đầu tiên giữa Mỹ và Philippines trong năm 2025.

Trung Quốc tuần tra sẵn sàng chiến đấu ở Biển Đông

Ngày 18/1, Bộ Tư lệnh Chiến khu miền Nam, Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) cho biết Trung Quốc tuần tra sẵn sàng chiến đấu trên không và trên biển ở Biển Đông từ 17 đến 18/1. PLA cũng nhấn mạnh rằng bất kỳ hoạt động quân sự nào gây rối ở Biển Đông đều trong tầm kiểm soát.

Tàu Trung Quốc tiếp tục hiện diện ở vùng đặc quyền kinh tế của Philippines

Ngày 20/1, Người phát ngôn Cảnh sát biển Philippines Jay Tarriela cho biết các tàu Hải cảnh Trung Quốc, bao gồm tàu CCG-5901 (còn được gọi là “tàu quái vật”) và các tàu tuần tra khác tiếp tục hiện diện ngoài khơi Tây Luzon thuộc vùng đặc quyền kinh tế của Philippines. Ông nhấn mạnh Philippines đã triển khai các tàu cảnh sát biển để ngăn chặn Trung Quốc thay đổi nguyên trạng, nhằm giải quyết các bất đồng thông qua thảo luận và tuân thủ luật pháp quốc tế.

Chính trị-Ngoại giao

Hội nghị hep Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN: Cam kết xây dựng Biển Đông hòa bình, ổn định, hợp tác; hướng tới khu vực có ASEAN làm trọng tâm

Ngày 19/1, tại Hội nghị hẹp Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN tại Malaysia, các Bộ trưởng tái khẳng định cam kết xây dựng Biển Đông hòa bình, ổn định, hợp tác, hướng tới sớm hoàn tất một COC hiệu quả và thực chất, phù hợp với luật pháp quốc tế gồm UNCLOS. Các Bộ trưởng cũng tái khẳng định cam kết đối với cấu trúc khu vực lấy ASEAN làm trung tâm, cởi mở, toàn diện, minh bạch, dựa trên luật lệ và tôn trọng luật pháp quốc tế.

Nhóm Bộ Tứ (Quad) tái cam kết thúc đẩy “Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và rộng mở”, phản đối các nỗ lực đơn phương thay đổi nguyên trạng bằng vũ lực

Ngày 21/1, Ngoại trưởng nhóm Bộ Tứ (Quad) tổ chức cuộc họp đầu tiên của nhóm sau khi Mỹ có chính quyền mới. Tuyên bố chung sau cuộc họp nêu rõ bốn nước tái khẳng định cam kết củng cố “Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và rộng mở” (FOIP) và phản đối mạnh mẽ bất cứ hành động đơn phương nào nhằm thay đổi nguyên trạng bằng vũ lực hoặc cưỡng ép. Các bên cũng cam kết thúc đẩy an ninh biển, kinh tế và công nghệ trong khu vực, đồng thời nhất trí tổ chức các cuộc họp thường xuyên để chuẩn bị cho hội nghị thượng đỉnh tiếp theo của các lãnh đạo, dự kiến diễn ra tại Ấn Độ.

Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio tái khẳng định cam kết của Mỹ với Philippines, chỉ trích hành động của Trung Quốc ở Biển Đông

Ngày 23/1, trong điện đàm đầu tiên với Ngoại trưởng Philippines Enrique Manalo, tân Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio tái khẳng định cam kết của Mỹ đối với Philippines theo Hiệp ước Phòng thủ chung, đồng thời lên án các hành động “nguy hiểm và gây bất ổn” của Trung Quốc trên Biển Đông làm suy yếu hòa bình khu vực và vi phạm luật pháp quốc tế.

Tổng thống Donald Trump nhậm chức, ký nhiều sắc lệnh thay đổi chính sách

Ngày 20/1, Tổng thống Mỹ đắc cử Donald Trump chính thức nhậm chức, Ngay sau khi bắt đầu nhiệm kỳ, Trump đã ký nhiều sắc lệnh hành pháp, bao gồm chính sách “Thương mại nước Mỹ trước tiên”, rút Mỹ khỏi Hiệp định Paris và Tổ chức Y tế Thế giới và tiếp tục đánh giá hành vi của Trung Quốc trong chuyển giao công nghệ-sở hữu trí tuệ.

An ninh-Quốc phòng

Philippines cân nhắc mua 12 máy bay chiến đấu hạng nhẹ từ Hàn Quốc

Ngày 20/1, Bộ Quốc phòng Philippines cho biết Philippines có kế hoạch mua 12 máy bay chiến đấu hạng nhẹ FA-50 từ Hàn Quốc với giá 40 tỷ peso nhằm thúc đẩy năng lực không quân của Philippines. Đồng thời, Philippines và Hàn Quốc đang giải quyết các điều khoản tham chiếu cho thỏa thuận giữa chính phủ hai nước.

Philippines công bố Kế hoạch Hợp tác Hải quân sửa đổi (NPC) năm 2025, tăng cường liên minh với các đối tác chủ chốt

Ngày 20/1, Hải quân Philippines công bố Kế hoạch Hợp tác Hải quân sửa đổi (NPC) năm 2025 xây dựng dựa trên Khái niệm phòng thủ quần đảo toàn diện. NPC 2025 tập trung tăng cường liên minh với các đối tác chủ chốt và các hoạt động hợp tác biển đa phương, bảo vệ lợi ích biển thông qua tuần tra chung, xây dựng năng lực và chia sẻ thông tin, tăng khả năng sẵn sàng chiến đấu và tương tác.

Mỹ thay đổi vị trí đặt hệ thống tên lửa Typhoon tại Philippines

Ngày 23/1, trang Reuters cho biết Mỹ đã thay đổi vị trí đặt hệ thống tên lửa Typhoon từ sân bay Laoag (Philippines) đến một địa điểm khác trên đảo Luzon, nhằm xác định vị trí và tốc độ di chuyển của các bệ phóng đến vị trí bắn mới. Chỉ huy INDOPACOM Matthew Comer cho biết Mỹ đã phối hợp chặt chẽ với Philippines trong mọi khía cạnh của việc triển khai hệ thống MRC.

Trung Quốc phát triển hệ thống máy bay không người lái đa môi trường có thể phóng từ dưới nước

Ngày 22/1, trang South China Morning Post cho biết Trung Quốc đã phát triển một loại máy bay không người lái đầu tiên trên thế giới có thể được phóng từ tàu ngầm và khả năng di chuyển liên tục giữa môi trường biển và không khí. Hệ thống được đặt tên là “Feiyi” (Đôi cánh bay) do Đại học Công nghệ Tây Bắc và Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Khí động học Trung Quốc phát triển. “Feiyi” có khả năng mang theo các mô-đun chức năng như trinh sát, liên lạc hoặc các nhiệm vụ khác, kết hợp với trí tuệ nhân tạp để tự động hoàn thành nhiệm vụ với yêu cầu cụ thể.

GÓC NHÌN QUỐC TẾ

South China Morning Post: Trump tái đắc cử sẽ tạo ra những thách thức mới với Biển Đông

Ngày 22/1, South China Morning Post đăng tải bài viết của Sophie Wushang Yi (Đại học King’s College London) về tác động của chính quyền Trump 2.0 tới vấn đề Biển Đông.

Đối với Trung Quốc:

• Việc Mỹ lựa chọn các nhân sự có quan điểm “diều hâu” với Trung Quốc có thể dẫn tới: (i) Mỹ ưu tiên củng cố các liên minh và kiềm chế ảnh hưởng của Trung Quốc, (ii) Mỹ gia tăng hiện diện ở Biển Đông, củng cố triết lý “hòa bình thông qua sức mạnh”.
• Trung Quốc có thể sẽ: (i) tăng cường quyết đoán và mở rộng tầm ảnh hưởng chiến lược, (ii) tiếp tục tận dụng lực lượng dân binh biển và cảnh sát biển để củng cố quyền kiểm soát tại các khu vực tranh chấp, (iii) đưa ra các ưu đãi kinh tế cho các quốc gia trong khu vực sẵn sàng tạo khoảng cách với Mỹ, (iv) thắt chặt quan hệ với Nga và Triều Tiên, định vị Trung Quốc là đối trọng với các liên minh do Mỹ dẫn đầu.

Đối với ASEAN và các quốc gia khác trong khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương:

• Việc cân bằng mối quan hệ với Mỹ và Trung Quốc trong khi bảo vệ lợi ích chiến lược vẫn là điều cốt yếu;
• Chính sách ngoại giao mang tính giao dịch của Trump có thể khiến Philippines bị cuốn sâu hơn vào cạnh tranh Mỹ-Trung, ảnh hưởng đến quyền tự chủ chiến lược;
• Vai trò của ASEAN trong việc thúc đẩy ổn định khu vực ngày càng trở nên quan trọng nhưng cần vượt qua chia rẽ nội bộ và đẩy mạnh đàm phán COC.

Bài viết kết luận rằng, Biển Đông đang ở ngã rẽ quan trọng, các bước đi chiến lược sai lầm có thể định hình lại trật tự khu vực với những tác động lan rộng vượt xa khu vực Đông Nam Á.

Nhà ngoại giao Indonesia Simon Hutagalung: Sự trở lại của Trump vừa là thách thức vừa là cơ hội cho ASEAN

Ngày 23/1, Eurasia Review đăng bài viết của nhà ngoại giao Indonesia Simon Hutagalung về những thách thức và cơ hội đối với ASEAN khi Trump tái đắc cử Tổng thống Mỹ.

Bài nhận định, trong năm 2025, ASEAN sẽ đối mặt với những thách thức lớn gồm:

• Gia tăng cạnh tranh Mỹ-Trung và chính sách đối ngoại “giao dịch” (transactional) của Trump gây hoài nghi về mức độ cam kết của Mỹ với khu vực, đặc biệt là Biển Đông.
• ASEAN gặp thách thức đấu tranh với sự đa dạng và khác biệt giữa các lập trường và lợi ích kinh tế của các thành viên. Sự chia rẽ này khiến ASEAN khó có thể đưa ra một quan điểm thống nhất về các vấn đề quan trọng như tranh chấp Biển Đông.
• Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của ASEAN, phụ thuộc kinh tế với Trung Quốc làm phức tạp thêm các nỗ lực của khối nhằm thiết lập bản sắc riêng của mình trong bối cảnh cạnh tranh Mỹ-Trung ngày càng căng thẳng.

Tuy nhiên, trong 2025, ASEAN sẽ có nhiều triển vọng trong phát triển kinh tế, đặc biệt là thu hút đầu tư vào thương mại điện tử và công nghệ tài chính nhằm giảm phụ thuộc vào các cường quốc bên ngoài. Để đảm bảo ổn định và thịnh vượng, ASEAN cần tăng cường sự gắn kết giữa các quốc gia thành viên, mở rộng mô hình quan hệ đối tác và khẳng định vai trò của mình ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, cân bằng giữa Mỹ và Trung Quốc và bảo vệ lợi ích chung của khối.