Động thái của các quốc gia

+ Trung Quốc:

Trung Quốc phản ứng khi Mỹ tuần tra gần các đảo nhân tạo ở Biển Đông. Trong cuộc họp báo thường kỳ của Bộ Ngoại giao Trung Quốc hôm 27/10, Người phát ngôn Lục Khảng tuyên bố: “Việc tàu chiến Mỹ tự ý tiến vào vùng biển phụ cận của các đảo, đá ở Trường Sa đã đe dọa đến chủ quyền và an ninh của Trung Quốc, gây nguy hiểm cho  các công trình và nhân sự trên đảo. Trung Quốc cực lực phản đối. Trung Quốc sẽ đáp trả mạnh mẽ mọi hành động khiêu khích có chủ ý. Trung Quốc thúc giục Mỹ cân nhắc nghiêm túc về phản đối của Trung Quốc, có hành động sửa sai và kiềm chế không có hành động khiêu khích, tránh làm tổn hại hơn nữa mối quan hệ Mỹ - Trung, cũng như bầu không khí hòa bình, ổn định trong khu vực.” Sau đó một ngày, ông Lục Cho hay, “Trung Quốc Quốc cho rằng bất đồng giữa Trung Quốc và các nước khác, bao gồm cả Mỹ, cần được giải quyết thông qua đối thoại. Nhưng cũng cần phải làm rõ rằng, điều đó đòi hỏi nỗ lực không chỉ của Trung Quốc mà còn của Mỹ.” Trong cuộc họp báo tiếp theo hôm 29/10, trả lời câu hỏi về việc Mỹ kêu gọi các nước đồng mình cùng tham gia các cuộc tuần tra xung quanh các đảo nhân tạo của Trung Quốc ở Trường Sa, Người phát Ngôn Lục Khảng tuyên bố: “Không có cái gọi là các đảo nhân tạo ở Quần đảo Trường Sa. Tôi muốn nhấn mạnh lại một lần nữa rằng, các nước trong khu vực, kể cả Trung Quốc, đều coi trọng hòa bình, ổn định và an ninh trong khu vực. Trung Quốc hy vọng các quốc gia khác, đặc biệt là các nước ngoài khu vực không nên gây chuyện.” Về Tòa Trọng tài trong vụ kiện của Philippines đưa ra Phán quyết về Thẩm quyền và Khả năng tiếp nhận vụ kiện, ông Lục hôm 30/10 tuyên bố: “Trung Quốc sẽ không chấp nhận hoặc tham gia vụ kiện trọng tài mà Philippines đơn phương khởi xướng. Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã ngay lập tức đưa ra một tuyên bố, nêu rõ lập trường chính thức của Trung Quốc. Quyết định này của tòa là vô hiệu lực và không có hiệu lực bắt buộc đối với Trung Quốc. Tại cuộc họp báo hôm 30/10, Thứ trưởng Ngoại giao Lưu Chấn Dân tuyên bố: “Kết quả phán quyết sẽ không ảnh hưởng tới chủ quyền và các quyền của Trung quốc ở Biển Đông. Động cơ đằng sau vụ kiện không phải để giải quyết tranh chấp, mà là một nỗ lực phủ nhận chủ quyền lãnh thổ, quyền và lợi ích của Trung Quốc vì lợi ích riêng. Quan điểm của Trung Quốc là không chấp nhận và không tham gia vụ kiện.”

Phản ứng trước việc Mỹ đưa tàu chiến USS Lassen  tuần tra xung quanh các đảo nhân tạo của Trung Quốc, Người phát ngôn Đại sứ quán Trung Quốc tại Mỹ ông Chu Hải Toàn tuyên bố: “Không nên dùng khái niệm tự do hàng hải làm cái cớ để tiến hành các hoạt động phô trương sức mạnh và xâm phạm chủ quyền, an ninh của các nước khác. Mỹ cần kiềm chế trong lời nói và không có hành động khiêu khích.” Bộ Ngoại giao Trung Quốc hôm 27/10 cũng đã triệu Đại sứ Mỹ tại Trung Quốc ông Max Baucus lên để phản đối. Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc tuyên bố: “Hành động nhân danh tự do hàng hải và hàng không của Mỹ có nguy cơ làm bùng phát các tai nạn trên biển và trên không, và là vô trách nhiệm. Trung Quốc sẽ tiến hành mọi biện pháp cần thiết để đáp trả mạnh mẽ hành động khiêu khích của bất kỳ nước nước.” Cũng trong ngày 27/10, Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị cho hay Bắc Kinh đang xác minh thông tin trên và “nếu đây là sự thực, Trung Quốc kêu gọi Mỹ suy xét cẩn trọng trước khi hành động, không có các hành động bất động và gây bất ổn.” Trong khi đó, người phát ngôn Bộ Quốc phòng Trung Quốc Dương Vũ Quân hôm 27/10 tuyên bố: “Hành động khiêu khích của tàu chiến Mỹ làm tổn hại nghiêm trọng tới lòng tin Mỹ - Trung. Trung Quốc hối thúc Mỹ tuân thủ nguyên tắc ‘không xung đột, xây dựng lòng tin, hợp tác cùng thắng’ và không để những vụ việc tương tự xảy ra.” Theo ông Dương, hải quân Trung Quốc đã điều tàu khu trục tên lửa Lan Châu và tuần dương hạm Đài Châu bám đuôi tàu tuần tra của Mỹ để theo dõi mọi động thái.

Đài Loan phản ứng việc Mỹ tuần tra ở Trường Sa. Phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao Đài Loan Eleanor Wang hôm 27/10 kêu gọi các bên liên quan không làm gia tăng căng thẳng và giải quyết tranh chấp bằng các biện pháp hòa bình. Đài Loan hy vọng các bên tôn trọng các nguyên tắc và tinh thần của luật pháp quốc tế, bao gồm Hiến chương Liên Hợp Quốc và UNCLOS 1982. Theo nữ phát ngôn viên này, “Đài Loan sẵn sàng đối thoại với các bên liên quan, trên nguyên tắc bình đẳng và cùng lợi, vì mục tiêu biến Biển Đông thành một vùng biển hòa bình và hợp tác.” Về vụ kiện của Philippines, Bộ Ngoại giao Đài Loan hôm 31/10 ra tuyên bố, trong đó có đoạn, “Philippines đã không đề nghị ROC tham gia vào quá trình phân xử với Trung Quốc đại lục, và tòa trọng tài cũng không yêu cầu quan điểm của phía ROC. Bởi vậy, vụ kiện này không ảnh hưởng đến ROC và ROC cũng không chấp nhận các phán quyết liên quan.”

+ Việt Nam:

Việt Nam phản đối Trung Quốc xây dựng hải đăng ở Hoàng Sa. Về việc Trung Quốc tuyên bố hoàn thành hai ngọn hải đăng trên đảo Duy Mộng và đá Hải Sâm thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam, Người Phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Lê Hải Bình hôm 28/10 nêu rõ: “Chúng tôi đã nhiều lần bác bỏ cái gọi là ‘thành phố Tam Sa’. Dù dưới bất kỳ hình thức nào hay mục đích gì, các hoạt động của Trung Quốc trên quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam đều không có giá trị. Một lần nữa, chúng tôi yêu cầu Trung Quốc tôn trọng chủ quyền của Việt Nam, chấm dứt ngay các hoạt động sai trái nêu trên.” Trước việc vừa qua, Mỹ đưa tàu đi qua khu vực một số cấu trúc địa lý thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam, Người Phát ngôn Lê Hải Bình hôm 29/10 tuyên bố, “Là quốc gia có chủ quyền đối với quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa ở Biển Đông và thành UNCLOS 1982, Việt Nam tôn trọng quyền tự do hàng hải, hàng không ở Biển Đông trên cơ sở các quy định có liên quan của Công ước và phù hợp với các quy định của quốc gia ven biển.” Ngày 31/10, trả lời câu hỏi về quan điểm của Việt Nam đối với vụ kiện của Philippines, ông Lê Hải Bình cho hay, “Việt Nam đã nhiều lần thể hiện quan điểm của mình, đặc biệt là trong Tuyên bố của Bộ Ngoại giao Việt Nam gửi Tòa trọng tài ngày 05/12/2014. Việt Nam sẽ tiếp tục theo dõi sát tiến trình tiếp theo của vụ kiện và bảo lưu quyền sử dụng mọi biện pháp hòa bình phù hợp và cần thiết để bảo vệ các quyền và lợi ích pháp lý của mình ở Biển Đông.”

+ Philippines:

Tổng thống Philippines ủng hộ Mỹ tuần tra Biển Đông. Phát biểu hôm 27/10 tại một diễn đàn do Hiệp hội Phóng viên nước ngoài (Focap) tổ chức ở Solaire, Paranaque, Tổng thống Philippines Benigno Aquino cho hay, “Mọi người dường như đang bảo vệ quyền tự do hàng hải, vì vậy tôi thấy điều này không có vấn đề gì. Sẽ không có vấn đề gì xảy ra nếu không hàm ý một ý định thù địch nào đó. Nếu chúng ta nói rằng chúng ta ủng hộ tự do hàng hải...nhưng chúng ta lại tìm cách cản trở hành động tự do hàng hải của nước khác thì tôi nghĩ cách hành xử đó có vẻ mâu thuẫn.” Theo ông Aquino, “Chúng tôi đã bày tỏ quan ngại về việc bồi đắp và xây dựng các đảo nhân tạo phi pháp. Tôi sẽ ủng hộ hành động của Mỹ.”

+ Malaysia:

Malaysia tiếp tục giám sát tàu hải cảnh Trung Quốc ở Biển Đông. Con tàu của Trung Quốc hiện đang neo đậu ở bãi cạn Luconia, cách thành phố biển Miri, bang Sarawak, khoảng 84 hải lý. Chỉ huy Cơ quan chấp pháp biển Malaysia (MMEA) ở khu vực Sarawak, ông Ismaili Bujang Pit hôm 28/10 cho biết: “Theo tư vấn của Hội đồng an ninh quốc gia, chúng tôi đang theo dõi tình hình cùng với lực lượng hải quân.” Vụ việc này cũng được Văn phòng Thủ tướng xử lý. Thủ tướng Najib Razak đang đề cập vấn đề với người đồng cấp Trung Quốc theo con đường ngoại giao và hy vọng sẽ có giải pháp cho vấn đề này.

Malaysia thúc giục các bên duy trì ổn định trong khu vực. Phát biểu hôm 28/10 trước thềm Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN diễn ra ở Kuala Lumpur, Bộ trưởng Quốc phòng Malaysia Hishammuddin Hussein kêu gọi các bên kiềm chế hành động phương hại tới hòa bình và ổn định ở Biển Đông, “Rõ ràng với vai trò là các Bộ trưởng quốc phòng, trách nhiệm trực tiếp của chúng tôi là phải đảm bảo không để các vụ việc bất ngờ xảy ra trên biển.” Về vai trò trung gian của Malaysia nhằm duy trì hòa bình ở Biển Đông, ông Hishammuddin nhận định, “Lợi thế của Malaysia là chúng tôi không có nhiều kẻ thù. Chúng tôi có quan hệ tốt với cả Mỹ và Trung Quốc. Đó là đôi chút lợi thế chúng tôi có, cùng với sự ủng hộ của nước ASEAN, Malaysia có thể đảm đương một vai trò nào đó.”

+ Mỹ:

Tàu chiến Mỹ tuần tra gần đảo nhân tạo của Trung Quốc ở Biển Đông. Sáng ngày 27/10, tàu khu trục USS Lassen của Hải quân Mỹ với sự hộ tổng của các máy bay do thám đã tiến vào khu vực 12 hải lý của Đá Xu Bi và Đá Vành Khăn ở Trường Sa. Các chuyến tuần tra tiếp theo có thể sẽ diễn ra trong những tuần tới.​ Về sự việc này, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ ông John Kirby hôm 27/10 cho hay, “Tự do hàng hải là một quyền, một nguyên tắc, bất kể hành động này hay hành động cụ thể nào khác, đây là một trách nhiệm mà hải quân Mỹ thực hiện hết sức nghiêm túc. Đặt vấn đề này sang một bên, quan hệ Mỹ - Trung là hết sức quan trọng, một mối quan hệ chúng ta muốn thấy được tiếp tục cải thiện và phát triển vì lợi ích không chỉ của hai nước, mà còn cả khu vực.”

Mỹ khẳng định sự hiện diện cần thiết ở khu vực. Phát biểu hôm 1/11 trên đường tới Hàn Quốc tham dự cuộc họp an ninh cấp cao, Bộ trưởng Quốc phòng Ashton Carter cho hay, “mối quan ngại về tranh chấp Biển Đông đang khiến các nước nước trong khu vực muốn tăng cường hợp tác an ninh với Mỹ.” Theo Bộ trưởng Carter, chủ đề thảo luận tại hội nghị bộ trưởng quốc phòng ASEAN tới đây tại Malaysia sẽ thảo luận về các diễn biến ở Biển Đông, “Đáng đáng chú ý nhất là các hoạt động quân sự và nạo vét với tốc độ chưa từng có của Trung Quốc trong năm ngoái.”

+ Nhật Bản:

Nhật Bản ủng hộ việc Mỹ điều tàu chiến tuần tra Biển Đông. Phát biểu với báo giới tại thủ đô Astana của Kazakhstan khi đang ở thăm quốc gia Trung Á này hôm 27/10, Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe tuyên bố: “Hành động đó (tàu chiến USS Lassen tuần tra ở khu vực 12 hải lý xung quanh đảo nhân tạo của Trung Quốc) là phù hợp với luật pháp quốc tế. Để bảo vệ các vùng biển rộng mở và hòa bình, Nhật Bản sẽ hợp tác với cộng đồng quốc tế, bao gồm các nước Mỹ, đồng minh của chúng tôi.” Ông Abe nhấn mạnh quan điểm cho rằng hành động đơn phương của Trung Quốc đang thay đổi nguyên trạng và gia tăng quan ngại trong khu vực.

Nhật Bản sẽ hợp tác với Mỹ tại Biển Đông. Phát biểu tại cuộc họp báo hôm 27/10, Chánh văn phòng nội các Nhật Bản ông Yoshihide Suga cho hay: “Hành động đơn phương làm gia tăng căng thẳng thông qua việc thay đổi nguyên trạng, với các dự án cải tạo đất quy mô tại Biển Đông là mối quan ngại chung của cộng đồng quốc tế. Nhật Bản và Mỹ đang phối hợp chặt chẽ trong việc trao đổi thông tin.” Trong khi đó, tại một cuộc họp báo ngày 27/10, trả lời câu hỏi về hoạt động phối hợp chiến thuật giữa lực lượng phòng vệ Nhật Bản và quân đội Mỹ ở Biển Đông, Bộ trưởng Quốc phòng Nhật Bản ông Gen Nakatani cho hay, “Chúng tôi chưa có kế hoạch về một hành động hưởng ứng cụ thể nào.”

+ Hàn Quốc:

Hàn Quốc kêu gọi các bên kiềm chế trong vấn đề Biển Đông. Trong cuộc họp báo ngày 29/10, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Hàn Quốc Noh Kwang Il tuyên bố: “Chúng tôi một lần nữa nhấn mạnh các bên cần kiềm chế các hành động có nguy cơ làm ảnh hưởng tới hòa bình và ổn định ở Biển Đông.” Ông Noh Kwang Il cũng nhắc lại lập trường của Chính phủ Hàn Quốc rằng những tranh chấp biển cần được giải quyết hòa bình theo các thỏa thuận liên quan và luật pháp quốc tế. Hàn Quốc vẫn thận trọng không đứng về bên nào trong bối cảnh căng thẳng trên biển đang gia tăng giữa Trung Quốc và Mỹ, hai đối tác kinh tế của nước này.

+ Úc:

Úc ủng hộ tự do hàng hải ở Biển Đông. Thông cáo của Bộ Quốc phòng Úc hôm 27/10 tuyên bố: “Nước Mỹ đã tuyên bố công khai về chính sách thực thi Tự do Hàng hải trên toàn cầu, phù hợp với luật pháp quốc tế. Điều quan trọng cần thừa nhận rằng theo luật pháp quốc tế, mọi quốc gia đều có quyền tự do hàng hải và hàng không, bao gồm ở cả Biển Đông. Úc ủng hộ mạnh mẽ các quyền này. Úc hiện không tham gia các hoạt động cùng với Mỹ tại Biển Đông tuy nhiên sẽ tiếp tục hợp tác chặt chẽ với nước này và các đối tác khác trong khu vực về vấn đề an ninh biển.”

+ EU:

Châu Âu ủng hộ hành động tuần tra của Mỹ tại Biển Đông. Trả lời một cuộc họp báo hôm 30/10, phát ngôn viên đối ngoại của Liên minh Châu Âu (EU) nhấn mạnh “Mỹ đang thực thi quyền tự do hàng hải trên biển. Trong khi không đưa ra lập trường đối với các tuyên bố chủ quyền, song EU ủng hộ một trật tự trên biển dựa trên các nguyên tắc của luật pháp quốc tế, đặc biệt là những quy định trong UNCLOS 1982.” Trước đó 1 ngày, trong bài phát biểu tại Bắc Kinh hôm 29/10 nhân chuyến thăm Trung Quốc, Thủ tướng Đức Angela Merkel tuyên bố, “Tranh chấp ở Biển Đông là một xung đột nghiêm trọng. Tôi có chút bất ngờ khi trong trường hợp này, tòa án quốc tế lại không được lựa chọn để tìm ra giải pháp. Dẫu vậy, chúng tôi mong rằng các tuyến thương mại trên biển vẫn tự do và an toàn, vì chúng có ý nghĩa quan trọng với tất cả các nước.”

Quan hệ các nước

Mỹ và Indonesia kêu gọi nhanh chóng ký kết COC ở Biển Đông. Ngày 26/10, tại Nhà Trắng đã diễn ra cuộc hội đàm giữa Tổng Thống Mỹ Barack Obama và Tổng Thống Indonesia Joko Widodo. Sau cuộc gặp, hai bên đã ra tuyên bố cam kết mở rộng quan hệ đối tác toàn diện Mỹ - Indonesia hướng tới quan hệ đối tác chiến lược; tăng cường hợp tác trên các lĩnh vực. Trong tuyên bố chung, hai Tổng thống “bày tỏ quan ngại về những diễn biến gần đây tại Biển Đông ngày một căng thẳng, phá vỡ lòng tin và đe dọa hòa bình, an ninh và sự phát triển kinh tế trong khu vực. Hai nước tin rằng việc các bên kiềm chế không làm gia tăng căng thẳng ở Biển Đông là rất quan trọng. Hai bên ủng hộ giải quyết tranh chấp hòa bình phù hợp với luật pháp quốc tế, bao gồm UNCLOS 1982, đồng thời ghi nhận tầm quan trọng của việc thực thi toàn diện DOC, cũng như các nỗ lực sớm tiến tới COC ở Biển Đông.”

Hải quân Mỹ - Nhật đang tập trận chung ở Biển Đông. Cuộc diễn tập này bắt đầu từ ngày 28/10 ở phía bắc đảo Borneo trên Biển Đông với sự tham gia của tàu khu trục Fuyuzuki của Lực lượng phòng vệ trên biển Nhật Bản và đội tàu chiến Mỹ, dẫn đầu là tàu sân bay USS Theodore Roosevelt. Nội dung diễn tập là hoạt động vận chuyển nhân sự trên máy bay trực thăng và trao đổi thông tin liên lạc giữa các tàu chiến. Cuộc tập trận có thể kéo dài khoảng gần 2 tuần.

Tòa Trọng tài ra thông cáo về vụ kiện của Philippines ở Biển Đông. Ngày 29/10, Tòa Trọng tài đã kết luận rằng Tòa có thẩm quyền đối với các vấn đề được nêu ra trong bảy điểm mà Philippines đệ trình. Tuy nhiên, Tòa kết luận thẩm quyền đối với bảy điểm đệ trình còn lại của Philippines cần được xem xét thêm chung với các đánh giá về mặt nội dung của vụ kiện. Tòa sẽ tổ chức tiếp một phiên điều trần về vấn đề nội dung của các điểm mà Philippines khởi kiện. Sau khi tham khảo ý kiến các bên, Tòa đã ấn định tạm thời thời gian của phiên điều trần kế tiếp. Tòa hy vọng sẽ đưa ra phán quyết về nội dung của vụ kiện và các vấn đề thẩm quyền còn lại trong năm 2016.

Tư lệnh hải quân Mỹ - Trung đối thoại về tránh va chạm trên biển. Ngày 29/10, Tư lệnh phụ trách các hoạt động của hải quân Mỹ Đô đốc John Richardson và Tư lệnh Hải quân Trung Quốc, Đô đốc Ngô Thắng Lợi tổ chức họp trực tuyến kéo dài một giờ đồng hồ. Phát ngôn viên Lầu Năm Góc Đại tá Jeff Davis cho hay, hai bên thảo luận về “các hoạt động tự do hàng hải, mối quan hệ giữa hai lực lượng hải quân, bao gồm các chuyến thăm cảng, cuộc gặp lãnh đạo cấp cao và tầm quan trọng của việc tiếp tục các đối thoại.” Đây sẽ là cuộc họp trực tuyến qua truyền hình lần thứ 3 giữa tư lệnh hải quân Mỹ và Trung Quốc.

Phân tích và đánh giá

“Mỹ đang cứng rắn hơn với Trung Quốc ở Biển Đông?” của William Choong.

Ngày 28/10, tàu khu trục USS Lassen đã đi trong vùng 12 hải lý của đá Xu bi, thể hiện sự thách thức công khai nhất đối với việc quân sự hóa các cấu trúc hàng hải của Bắc Kinh ở Biển Đông. Trong bước đi này, Mỹ đang tìm cách theo đuổi một số mục tiêu.

Thứ nhất, việc tuần tra của tàu USS Lassen cụ thể nhắm vào cái mà Trung Quốc khẳng định là lãnh hải xung quanh các cấu trúc đã được cải tạo ở quần đảo Trường Sa. Bằng cách đưa tàu USS Lassen đến gần đá Xu bi như vậy, Mỹ đang nhấn mạnh rằng họ coi vùng 12 hải lý này là vùng biển quốc tế. Vì vậy đá Xu bi, Gaven và Vành Khăn không được hưởng lãnh hải riêng.

Thứ hai, chiến lược đằng sau các cuộc tuần tra này là không thiên vị và sẽ được tiến hành quanh các cấu trúc mà Việt Nam và Philippines đã xây dựng lên trong quần đảo Trường Sa.

Cuối cùng, hành động này đã củng cố vai trò của Mỹ là người bảo đảm an ninh trong khu vực, tại một thời điểm khi các quốc gia châu Á, đặc biệt là mười thành viên của ASEAN, đã thấy khó đạt được tiến bộ trong các tranh chấp lãnh thổ lâu dài giữa Trung Quốc và các quốc gia có tuyên bố chủ quyền khác.

Nếu quyết định quấy nhiễu các cuộc tuần tra tương lai của Hải quân Mỹ, Trung Quốc sẽ phải suy nghĩ cẩn thận về tác động và các kết quả của những động thái như vậy.

Nếu Trung Quốc lựa chọn đưa tàu thuyền dân sự để quấy rối tàu hải quân Mỹ, câu hỏi là liệu Trung Quốc có thực sự thành công trong việc ngăn chặn các cuộc tuần tra của Mỹ hay không trong khi  tàu USS Lassen được trang bị rất hiện đại, với các hệ thống phóng thẳng đứng, tên lửa Tomahawk và một hệ thống vũ khí tầm gần.

Một tác động nghiêm trọng hơn của các hoạt động tự do hàng hải ở Biển Đông  của Mỹ là Trung Quốc có thể thực sự lợi dụng các cuộc tuần tra như một lý do để đẩy nhanh việc quân sự hóa các cấu trúc mà Trung Quốc chiếm đóng ở quần đảo Trường Sa.

Một kết quả tốt đẹp hơn là Trung Quốc sẽ giải thích lý do tại sao Trung Quốc nói Hải quân Mỹ tuần tra gần các rạn đó là bất hợp pháp. Theo luật pháp quốc tế, cụ thể theo UNCLOS, Trung Quốc sẽ cần phải làm rõ khu vực nào mà Trung Quốc  đang tuyên bố có chủ quyền là lãnh hải hay vùng đặc quyền kinh tế. Điều này không có khả năng xảy ra bởi sự mập mờ trong yêu sách của Trung Quốc và không thể đi sâu vào điểm cụ thể của pháp luật.

Trong những tháng tới, Mỹ sẽ có được nhiều sự hỗ trợ hơn nếu lôi kéo được các quốc gia khác tham gia vào việc khẳng định tự do hàng hải và bảo vệ luật pháp quốc tế, chẳng hạn như Úc, Nhật Bản và các nước Đông Nam Á, bằng các cuộc tuần tra chung ở Biển Đông.

 “Báo Úc: Doanh nghiệp cần quan tâm đến tranh chấp Biển Đông” của John Kehoe.

Hầu hết các lãnh đạo doanh nghiệp có thể đã nghe nói đến cuộc tranh chấp ở Biển Đông, nhưng họ không nghĩ nó lại ảnh hưởng đến thương mại cho đến khi ông Kurt Campbell, cựu trợ lý Bộ trưởng ngoại giao Mỹ phụ trách các vấn đề Đông Á- Thái Bình Dương, cảnh báo về rủi ro thương mại ở vùng biển này. Tuần trước, trong một cuộc họp ở Washington, ông Campbell khẳng định: “Đây là vùng biển chiến lược quan trọng bậc nhất thế giới nếu tính theo số lượng và giá trị. Nếu an ninh hàng hải vùng biển này bị đe dọa, về cơ bản nó sẽ đột ngột làm thay đổi lập trình thương mại”.

Thương mại tự do là nền tảng của nền kinh tế quốc tế hiện đại. Tranh chấp Biển Đông không phải chỉ đơn giản có thể được đẩy vào một chiếc hộp đen để các nhà ngoại giao quốc tế tranh luận, mà nó còn nằm trên radar của các nhà nhập khẩu và xuất khẩu trong khu vực. Gần 30% trong tổng số 19 nghìn tỷ USD thương mại toàn cầu đi qua vùng biển này. Nó còn là đường kết nối quan trọng giữa Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương. 

Các mặt hàng khai thác mỏ, nông nghiệp và hàng hóa khác của Úc đang nằm trong tuyến đường vận chuyển đi qua Biển Đông. Trong cuộc đối thoại 2+2 Mỹ - Úc tại Boston vừa qua, Ngoại trưởng Úc Julie Bishop nói rằng tự do hàng hải trên biển là rất quan trọng bởi vì khoảng 2/3 thương mại hàng hóa của Úc đi qua Biển Đông. 

Đối với Mỹ, tự do hàng hải và thương mại rất quan trọng. Lần đầu tiên hải quân Mỹ sử dụng vũ lực trên biển là cuộc chiến tranh Barbary lần thứ nhất (năm 1801-1805), khi đó Tổng thống Thomas Jefferson đã bác bỏ yêu cầu của các quốc gia Bắc Phi buộc tàu buôn Mỹ phải cống nạp để đưa hàng hóa đi qua các vùng biển phía Tây Địa Trung Hải.

Kể từ cuối năm 2013, Trung Quốc đã tiến hành nạo vét và xây dựng các cơ sở vật chất trên các đảo đá và rạn san hô với quy mô cải tạo lên tới 1.173 hecta. Trong hai năm, Bắc Kinh đã cải tạo gấp 17 lần so với các nước và vùng lãnh thổ có yêu sách khác làm hơn 40 năm qua.

Trung Quốc có lẽ cho rằng nước này đang bảo vệ lợi ích thương mại của mình bằng cách tuyên bố quyền sở hữu lãnh thổ. Hơn 40% GDP của Trung Quốc đến từ thương mại và 90% thương mại của Trung Quốc đi qua vùng biển này. Biển Đông có trữ lượng dầu mỏ và khí đốt, có lẽ hơn 100 triệu thùng. Trung Quốc là nước nhập khẩu năng lượng lớn nhất thế giới. Ông Jacqueline Deal, Giám đốc Tập đoàn tư vấn chiến lược quốc phòng dài hạn, cho rằng sẽ có một cuộc cạnh tranh toàn cầu để “kiểm soát nguồn tài nguyên và chiếm lĩnh các tuyến đường giao thông trọng điểm”. 

Mối lo ngại lớn hiện nay là khả năng Bắc Kinh quân sự hóa các hòn đảo nhân tạo. Việc xây dựng đường băng và các cơ sở vật chất khác là một dấu hiệu về khả năng diễn ra quân sự hóa. Và nếu điều này xảy ra, cùng với đó là đụng độ Mỹ - Trung ở Biển Đông, chắc chắn thương mại toàn cầu sẽ bị đe dọa.

“Hải quân Mỹ thách thức yêu sách biển của Trung Quốc ở Biển Đông” của Gordon Lubold và Adam Entous

Một tàu Hải quân Mỹ đã tuần tra quanh các đảo nhân tạo của Trung Quốc, tuy nhiên Mỹ đã có sự hiệu chỉnh thận trọng vùng không gian hoạt động nhằm tối thiểu khả năng khiêu khích. Theo các quan chức Mỹ, quyết định này được đưa ra sau vài tháng giằng co giữa Lầu Năm Góc, Bộ Ngoại giao và Nhà Trắng về mức độ triển khai “quyền tự do hàng hải” quanh các đảo tranh chấp.

Nhà Trắng chọn triển khai điều tàu vào phạm vi 12 hải lý quanh một đảo nhân tạo xây dựng trên một rạn san hô chìm ở mức thuỷ triều cao nhất trước khi được cải tạo. Bởi theo luật quốc tế, các quốc gia có thể yêu sách lãnh hải 12 hải lý đối với các đảo, đá tự nhiên nhưng không thể yêu sách đối với bãi cạn nửa nổi nửa chìm ngay cả khi nó đã được tôn tạo thành các đảo thông qua bồi đắp.

Có một lựa chọn cứng rắn hơn mà Mỹ đã không triển khai đó là đi vào phạm vi 12 hải lý của các đảo nhân tạo vốn trước đây là đá. Đá Xubi lúc đó chắc chắn đã được lựa chọn bởi đây là thực thể nửa nổi nửa chìm.

 Trước đó, Cố vấn An ninh Quốc gia, bà Susan Rice đã đặc biệt cảnh báo về phản ứng từ phía quân đội Mỹ đối với hoạt động bồi đắp của Trung Quốc. Bà lo ngại một cuộc phô diễn lực lượng quân sự có khả năng cắt đứt các đối thoại với Trung Quốc về một số vấn đề quan trọng khác, chẳng hạn như an ninh mạng. Do đó bà đã yêu cầu các quan chức mô tả một cách chính xác hoạt động quân sự của Mỹ, không chỉ xoay quanh sứ mệnh tự do hàng hải mà còn về cả lịch sử  tất cả các hoạt động tương tự của hải quân Mỹ.

Ông Obama đã quyết định hoãn mọi hoạt động triển khai trước thềm chuyến thăm của Chủ tịch Tập Cận Bình vào tháng 9, thay vào đó đưa ra một lời cảnh bảo về vấn đề cải tạo đảo của Trung Quốc trong thời gian đối thoại với ông Tập. Sau chuyến thăm, Tổng thống Obama đã thông qua tất cả các hoạt động. Điều này chứng tỏ cho những gì Mỹ đã nói.

Trung Quốc cho rằng, cuộc tuần tra này đặc biệt khiêu khích bởi nó diễn ra trong thời điểm Trung Quốc tổ chức Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc, cuộc họp quy tụ 300 quan chức cấp cao hàng đầu và các nhà lãnh đạo Trung Quốc.

Hoạt động này của Mỹ được xem như một phép thử đối với vị thế chính trị của ông Tập Cận Bình.

“PCA tuyên bố sẽ tiến hành vụ kiện giữa Philippines và Trung Quốc” của Ankit Panda

Vào ngày 29/10 Toà Trọng tài Thường trực đã ra phán quyết đầu tiền về vụ kiện giữa Philippines và Trung Quốc, trong đó Tòa nêu rõ rằng vụ kiện được “cấu thành một cách hợp lệ” theo Công ước Luật biển, sự vắng mặt của Trung Quốc sẽ không ảnh hưởng đến phán quyết của Tòa và vụ kiện sẽ được tiến hành để đánh giá nội dung đơn kiện của Philippines. Tòa bác bỏ lập luận của Trung Quốc rằng DOC là văn bản có giá trị pháp lý, theo đó các bên đã thỏa thuận chỉ giải quyết vân đề Biển Đông thông qua đàm phán. Theo Tòa,  DOC chỉ là văn bản chính trị, không ràng buộc và không làm cản trở việc Philippines sử dụng cơ chế của UNCLOS. 

Philippines đang theo đuổi để Toà đưa ra quyết định với 4 điểm chính:

Một là, cơ sở pháp lý của đường chín đoạn ở Biển Đông theo quy định của UNCLOS;

Hai là, dựa trên điểm một về yêu sách quá đáng của đường 9 đoạn thì sự chiếm đóng của Trung Quốc ở một vài thực thể ở Trường Sa là phi pháp;

Ba là, Trung Quốc đã khai thác bất hợp pháp nguồn tài nguyên thiên nhiên trong vùng EEZ của Philippines;

Bốn là, Trung Quốc đã can thiệp vào quyền tự do đi lại trong vùng EEZ của Philippines.

Theo Toà, thẩm quyền của Toà sẽ không giải quyết tất cả các yêu cầu của Philippines. Toà yêu cầu Philippines làm rõ các đệ trình và sẽ cân nhắc bảy điểm còn lại sẽ được xem xét tiếp cùng với phiên tòa về vấn đề nội dung của vụ kiện

Luật pháp quốc tế có thể đóng một vai trò lớn trong việc quyết định giải quyết những căng thẳng ở Biển Đông. Có thể phán quyết sẽ được Toà đưa ra vào năm 2016.

“Ý nghĩa hoạt động tự do hàng hải đầu tiên của Mỹ gần đảo nhân tạo của Trung Quốc” của Ankit Panda

Tàu khu trục Lassen USS cùng với máy bay do thám P8A và P3 Orion đã đi vào phạm vi 12 hải lý đá Xubi ở Trường Sa, một trong bảy thực thể mà Trung Quốc đã triển khai các hoạt động xây dựng trong 14 tới 16 tháng qua.

Có một vài lý giải quan trọng về hoạt động tự do hàng hải (FONOP) của Mỹ, một hoạt động thể hiện ý chí sẵn sàng thách thức các yêu sách biển quá đáng của Trung Quốc ở Trường Sa:

Đầu tiên, FONOP không làm thay đổi lập trường trung lập của Mỹ về vấn đề chủ quyền đối với các đảo, đá, bãi cạn ở Biển Đông. Hoạt động của Mỹ chỉ đơn thuần khẳng định bản chất thực sự của đá Xu bi: á Xubi của Mỹ FONOP) của Mỹ thể hiện  Lúc thì e dịch là đá, lúc thì rạn san hôthực thể hoàn toàn dưới mực nước biển khi thuỷ triều cao và không có 12 hải lý lãnh hải theo UNCLOS. Như Bộ Quốc phòng Mỹ phác thảo trong bản tóm tắt về chương trình FON, đó là một chương trình mà trước thời điểm này vốn tương đối bình thường và không thu hút sự chú ý, và hiện tại chúng được thúc đẩy trở lại nhằm “phản đối các yêu sách biển mà Mỹ cho là quá mức”.

Hai là FON đóng một vai trò quan trọng trong thực thi luật tập quán quốc tế ở Biển Đông. FONOP bảo đảm rằng các đảo nhân tạo của Trung Quốc không thể chuyển đổi bản chất của các thực thể đó từ đá thành đảo.

Ba là các hoạt động của Lassen cũng thể hiện một khía cạnh khác, đó là đi qua các thực thể ở Trường Sa mà cả Việt Nam và Philippines đều đang xây dựng và phát triển. Điều này đặc biệt quan trọng bởi vì nó nhấn mạnh rằng mục đích của FONOP không phải đề ra để đối phó với Trung Quốc. Các quan chức Mỹ cho rằng FONOP trong tương lai sẽ tiếp tục tuần tra thách thức các yêu sách quá mức ở Biển Đông.

Bốn là, hoạt động này đã thể hiện rằng, Mỹ sẵn sàng bảo vệ các giá trị và các nguyên tắc vốn được nhấn mạnh trong các tuyên bố chung với các đồng minh và các đối tác trong khu vực của Mỹ. Do vậy các cuộc đàm phán an ninh với các đối tác Đông Nam Á của Mỹ sẽ bắt đầu có cơ sở vững chắc hơn.

Tuy nhiên, có 2 điều cần giải đáp cho tương lai của FON, đó là 1) Mỹ sẽ mở rộng hoạt động tuần tra bao gồm nhiều tàu và khả năng tham gia của các đối tác quốc tế? 2) Liệu Mỹ có thường xuyên duy trì mức độ hoạt động của FON gần các đảo nhân tạo của Trung Quốc?