Bản PDFtại đây
Động thái của các quốc gia
+ Trung Quốc:
Trung Quốc bao biện hoạt động cải tạo đất ở Trường Sa. Trả lời phỏng vấn tờ Wall Street Journal trước thềm chuyến thăm cấp cao tới Mỹ từ ngày 22-25/9, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cho hay: “Quần đảo Trường Sa là lãnh thổ Trung Quốc từ thời cổ đại đến nay, chúng tôi có đầy đủ chứng cứ lịch sử và pháp lý để chứng minh điều đó. Việc Trung Quốc xây dựng và bảo trì các cơ sở trên một số thực thể ở Trường Sa không ảnh hưởng và cũng không nhằm vào bất kỳ quốc gia nào và không nên được diễn giải thái quá.” Theo ông Tập, “Việc xây dựng các cơ sở này để cải thiện điều kiện sống và làm việc của người dân Trung Quốc, đồng thời cung cấp các dịch vụ công cho cộng đồng quốc tế, giúp duy trì tự do và an toàn hàng hải ở Biển Đông.”
Trung Quốc phản ứng trước bình luận của tân Thủ tướng Úc về Biển Đông. Trong cuộc họp báo thường kỳ của Bộ Ngoại giao Trung Quốc hôm 22/9, Phát ngôn viên Hồng Lỗi tuyên bố: “Tình hình Biển Đông nhìn chung là ổn định. Chúng tôi hy vọng Úc sẽ giữ cam kết không đứng về phía nào trong các vấn đề liên quan đến tranh chấp chủ quyền, tôn trọng các nỗ lực của Trung Quốc và các nước ASEAN, đồng thời có bước đi cụ thể đi duy trì hòa bình và ổn định khu vực.”
Trung Quốc muốn giảm bớt nghi ngại trong quan hệ với Mỹ. Trong chuyến thăm cấp nhà nước đầu tiên đến Mỹ theo lời mời của Tổng thống Barack Obama, ngày 22/9, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã có bài phát biểu tại thành phố Seattle, miền Tây nước Mỹ. Ông Tập Cận Bình đưa ra đề xuất 4 điểm về phát triển mối quan hệ nước lớn kiểu mới giữa Trung Quốc và Mỹ, đồng thời cho rằng Trung Quốc và Mỹ nên hiểu đúng các mục đích chiến lược của nhau, tăng cường hơn nữa sự hợp tác cùng có lợi, giải quyết những bất đồng giữa hai nước một cách thỏa đáng và tích cực tìm kiếm thêm những điểm tương đồng cũng như thúc đẩy các giao lưu nhân dân. Ông Tập cũng khẳng định Trung Quốc sẽ tiếp tục đi theo con đường phát triển hòa bình, dù nước này có mạnh đến cỡ nào, “Để chứng mình cho cam kết này, tôi đã tuyên bố cách đây không lâu rằng quân đội Trung Quốc đã cắt giảm 300.000 quân. Trung Quốc sẵn sàng hợp tác cùng các nước khác trong việc xây dựng các mối quan hệ đôi bên cùng có lợi, giảm bớt đối đầu bằng hợp tác cùng thắng, và đưa ra các tư duy mới về xây dựng quan hệ đối tác.”
Trung Quốc ngang nhiên triển khai tàu tuần tra ở Biển Đông. Cục An toàn Hàng hải tỉnh Hải Nam, Trung Quốc ngày 25/9 đã tiến hành cuộc tuần tra ở vùng biển phía tây nam đảo Hải Nam, với sự tham gia của 2 tàu hải tuần 1103 và hải tuần 1401, nhằm kiểm tra các giàn khoan của Trung Quốc trong khu vực đồng thời đánh giá tình trạng ô nhiễm ở khu vực xung quanh.
+ Việt Nam:
Việt Nam phản đối Trung Quốc quy hoạch hai quần đảo của Việt Nam. Ngày 23/9, về việc Quốc vụ viện Trung Quốc thông qua “Quy hoạch khu chức năng chính về biển trên toàn quốc” trong đó bao gồm cả hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa của Việt Nam, Người Phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Lê Hải Bình nêu rõ: “Việt Nam đã nhiều lần khẳng định chủ quyền không thể tranh cãi của mình đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Việt Nam kiên quyết phản đối hành động nói trên của Trung Quốc, đồng thời yêu cầu Trung Quốc tôn trọng chủ quyền của Việt Nam, hủy bỏ ngay hành động sai trái đó, đóng góp thiết thực vào việc phát triển quan hệ hữu nghị và hợp tác giữa Việt Nam và Trung Quốc, cũng như duy trì hòa bình và ổn định trên Biển Đông.”
Việt Nam đề nghị các bên liên quan nghiêm túc thực hiện DOC. Ngày 26/9, trả lời câu hỏi của phóng viên đề nghị cho biết phản ứng của Việt Nam đối với phát biểu trả lời phỏng vấn báo chí Mỹ gần đây của lãnh đạo Trung Quốc liên quan đến quần đảo Trường Sa, Phó Phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Phạm Thu Hằng nêu rõ: “Một lần nữa chúng tôi tuyên bố, Việt Nam có đầy đủ căn cứ pháp lý và chứng cứ lịch sử khẳng định chủ quyền của mình đối với quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Mọi hành động xây dựng, mở rộng của nước ngoài trên các đảo đá, bãi ở khu vực quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa mà không được phép của Chính phủ Việt Nam là hoàn toàn phi pháp và vô giá trị.”
+ Philippines:
Tổng thống Philippines châm chọc yêu sách biển của Trung Quốc. Phát biểu trong cuộc phỏng vấn với kênh truyền hình ABS-CBN hôm 22/9, Tổng Thống Philippines Benigno Aquino chia sẻ rằng Trung Quốc đề nghị cùng khai thác tài nguyên ở Biển Đông, song đồng thời lại tuyên bố chủ quyền đối với hầu hết vùng biển đang tranh chấp này, “Vì vậy, có thể Trung Quốc đang muốn nói rằng cái gì của chúng tôi là của chúng tôi, cái gì của các bạn thì chúng ta chia sẻ.” Ông Aquino cũng bác bỏ lời kêu gọi của Trung Quốc về đàm phán song phương và nhấn mạnh mọi cuộc đàm phán về vấn đề Biển Đông cần có sự tham dự của các bên liên quan như Brunei, Malaysia và Việt Nam.
Ngư dân Philippines khiếu nại Trung Quốc ở Biển Đông. Trong Đơn khiếu nại gồm 26 trang gửi Cao ủy Liên Hợp Quốc về Nhân quyền và các báo cáo viên đặc biệt của Liên Hợp Quốc hôm 22/9, 16 ngư dân Philippines đã yêu cầu Trung Quốc phải tôn trọng quyền sinh kế, quyền có đầy đủ lương thực của họ, đồng thời khiếu nại về tác động tiêu cực của các biện pháp cưỡng chế đơn phương đối với cuộc sống của các ngư dân ở ngư trường truyền thống tại Bãi cạn Scarborough. Luật sư Harry Roque Jr. và Gilbert Andres thuộc Trung tâm luật pháp quốc tế, một tổ chức phi chính phủ, đã đồng ý làm đại diện cho các ngư dân nói trên. Luật sư Roque cho biết kể từ tháng 4/2012, ngư dân Philippines đã nhiều lần bị quấy nhiễu bởi các cơ quan chấp pháp biển của Trung Quốc.
+ Indonesia:
Indonesia củng cố cơ sở hạ tầng trên đảo Natuna. Bên lề của một hội nghị hôm 21/9, Bộ trưởng Quốc phòng Indonesia Ryamizard Ryacudu cho hay, “Việc mua máy bay không phải là một ưu tiên. Chúng tôi sẽ trì hoãn việc mua một số loại vũ khí trong hệ thống phòng thủ vào năm 2016, tuy nhiên, việc bố trí kinh phí để cải thiện cơ sở hạ tầng ở Natuna là một ưu tiên.” Hiện nay các đường băng tại Natuna không thể sử dụng được cho các máy bay chiến đấu mà chỉ cho máy bay vận tải. Ngoài ra, các cảng trong khu vực cũng đang không đủ điều kiện để các tàu chiến hoạt động. Trước đó, Indonesia đã quyết định tăng số lượng tàu chiến và máy bay chiến đấu để tuần tra và bảo vệ vùng biển Natuna.
+ Thái Lan:
Thái Lan cam kết điều tra đến cùng vụ tấn công ngư dân Việt Nam. Ngày 21/9, Tham tán Công sứ, Đại sứ quán Việt Nam tại Thái Lan ông Phạm Thành Nam đã gặp Thiếu tướng Apichart Suribunya, Cục trưởng Cục Đối ngoại Cảnh sát Hoàng gia Thái Lan, Tư lệnh Interpol Thái Lan, để trao đổi về vụ một số tàu cá của Việt Nam bị tàu Thái Lan sử dụng vũ khí tấn công. Tại cuộc gặp, ông Phạm Thành Nam nêu quan ngại sâu sắc về vụ việc, phản đối phía Thái Lan đã sử dụng vũ lực, vi phạm luật pháp quốc tế. Thiếu tướng Apichart cho biết Bộ Tư lệnh Cảnh sát Hoàng gia Thái Lan đang nghiên cứu báo cáo của Lực lượng cảnh sát biển, sau đó dự kiến sẽ thành lập một nhóm đặc trách để điều tra, xác minh vụ việc.
+ Mỹ:
Mỹ thúc giục Trung Quốc ngừng hành động quyết đoán trên biển. Phát biểu tại Đại học George Washington ngày 21/9, Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ bà Susan Rice tuyên bố: “Mỹ có lợi ích trong việc ngăn tranh chấp lãnh thổ leo thang thành xung đột, gây bất ổn khu vực. G-7 và ASEAN đã cùng chia sẻ mối quan ngại này và chúng ta sẽ cùng hợp tác với các đối tác để xây dựng một tiến trình hòa bình, dựa trên luật pháp quốc tế, để giải quyết tranh chấp biển bằng biện pháp ngoại giao, không sử dụng vũ lực hoặc hành động cưỡng ép. Chúng ta kêu gọi các bên tranh chấp dừng hoạt động cải tạo đất và xây dựng các cơ sở mới, quân sự hóa những tiền đồ ở các khu vực tranh chấp. Mỹ thúc giục Trung Quốc và các nước ASEAN sớm thông qua Bộ Quy tắc ứng xử trên Biển Đông, đặt ra những quy định mang tính ràng buộc và rõ ràng ở vùng biển này.”
Nghị sỹ Mỹ phản đối lối hành xử hiếu chiến của Trung Quốc trong khu vực. Về việc máy bay chiến đấu Trung Quốc ngày 15/9 bay cắt ngang máy bay do thám Mỹ trên biển Hoa Đông, nhiều nghị sỹ có uy tín của Mỹ đã lên tiếng phản đối hành vi này. Thượng nghị sỹ John McCain, Chủ tịch Ủy ban Quân vụ Thượng viện Mỹ hôm 22/9 cho rằng việc Trung Quốc lại cho máy bay bay cắt ngang máy bay của Mỹ một cách nguy hiểm đã “chứng tỏ rằng Trung Quốc đang cảm thấy bạo dạn hơn trong việc tiếp tục kiểu hành xử hiếu chiến ở khu vực Châu Á-Thái Bình Dương. Vụ việc xảy ra vào lúc hai nước đang đàm phán về quy tắc ứng xử khi chạm trán trên không và chỉ một tuần trước chuyến công du Mỹ của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã đặt ra nghi vấn về ý đồ của Trung Quốc.” Trong khi đó, Nghị sỹ J. Randy Forbes, Chủ tịch Tiểu ban Quân vụ về Sức mạnh Biển của Hạ viện Mỹ cũng chỉ trích: “Bất chấp Bản ghi nhớ năm 2014 trong đó Trung Quốc cam kết bảo đảm an toàn cho máy bay quân sự trong trường hợp bất ngờ xảy ra va chạm, Bắc Kinh tiếp tục quấy rối máy bay Mỹ thực hiện nhiệm vụ hợp pháp ở những khu vực cách xa lãnh thổ Trung Quốc.”
+ Úc:
Thủ tướng Úc chỉ trích hành động của Trung Quốc ở Biển Đông. Phát biểu trên kênh truyền hình Úc ABC News hôm 21/9, tân Thủ tướng Úc Malcolm Turnbull nhấn mạnh sự trỗi dậy của Bắc Kinh không được gây hỗn loạn, làm mất đi sự hài hòa trong khu vực: “Việc Trung Quốc vượt quá giới hạn trong vấn đề Biển Đông đã gây ra hậu quả ngược lại với những gì mà nước này mong muốn. Theo quan điểm của tôi và của chính phủ, Trung Quốc cần phải được tư vấn tốt hơn, vì chính lợi ích của nước này, không vượt qua giới hạn của vấn đề và đó là lý do tại sao có phản ứng chống lại các hoạt động của Trung Quốc.” Theo tân Thủ tướng Úc, chính lập trường của Bắc Kinh đã làm cho các nước nhỏ trong khu vực tìm cách xích lại gần Mỹ hơn, “Điều mà Bắc Kinh cần làm là phải tạo được lòng tin đối với các nước láng giềng để cho họ không còn cảm thấy cần phải có sự hiện diện hùng hậu của quân đội Mỹ ở vùng Tây Thái Bình Dương.”
Quan hệ các nước
Mỹ - Trung thảo luận về tranh chấp biển tại cuộc hội đàm cấp cao. Ngày 25/9, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đang ở thăm Mỹ đã có cuộc hội đàm với Tổng thống nước chủ nhà Barack Obama. Tại cuộc hội đàm, hai nhà lãnh đạo đã thảo luận về hàng loạt vấn đề nổi cộm, trong đó vấn đề tranh chấp biển trong khu vực. Phát biểu với báo giới sau đó, Tổng thống Obama khẳng định, “Mỹ sẽ tiếp tục lưu thông, bay và hoạt động ở bất kỳ nơi nào luật pháp quốc tế cho phép. Tôi đã bày tỏ với ngài Chủ tịch về những quan ngại đặc biệt của Mỹ trước hoạt động cải tạo đất, xây dựng và quân sự hóa ở các khu vực tranh chấp, điều gây khó khăn cho các nước khu vực trong việc hướng tới một giải pháp hòa bình. Chúng tôi không phải là bên tranh chấp nhưng Mỹ muốn luật pháp quốc tế phải được tôn trọng và duy trì.” Về phần mình, Chủ tịch Tập Cận Bình tuyên bố: “Chúng tôi cam kết tôn trọng và duy trì quyền tự do hàng hải và hàng không của các nước phù hợp với luật pháp quốc tế. Hoạt động xây dựng mà Trung Quốc ở các đảo ở Quần đảo Trường Sa không nhằm vào và cũng không ảnh hưởng đến bất kỳ nước nào. Đồng thời, Trung Quốc cũng không có ý định quân sự hóa khu vực này. Các quốc gia liên quan trực tiếp cần giải quyết tranh chấp bằng đàm phán, hiệp thương và các biện pháp hòa bình. Trung Quốc ủng hộ các đối thoại mang tính xây dựng về vấn đề này.”
Chủ tịch nước Trương Tấn Sang hội kiến Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc. Nhân tham dự Hội nghị thượng đỉnh Liên Hợp Quốc (LHQ), ngày 24/9, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang đã có cuộc hội kiến Tổng Thư ký LHQ Ban Ki-moon. Liên quan đến các vấn đề khu vực mà hai bên cùng quan tâm, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang đánh giá cao quan điểm, nhận xét tích cực, khách quan của Tổng Thư ký Ban Ki-moon về vấn đề Biển Đông. Chủ tịch nước đề nghị Tổng Thư ký LHQ tiếp tục có tiếng nói ủng hộ và thúc đẩy việc giải quyết các tranh chấp bằng biện pháp hòa bình phù hợp với luật pháp quốc tế, nhất là UNCLOS 1982 và DOC, thúc đẩy sớm hoàn tất COC ở Biển Đông. Tổng Thư ký LHQ Ban Ki-moon khẳng định tranh chấp ở Biển Đông cần phải được giải quyết bằng các biện pháp hòa bình, dựa trên luật pháp quốc tế. Phát biểu tại Hội nghị thượng đỉnh LHQ hôm 25/9, Chủ tịch Trương Tấn Sang khẳng định Việt Nam cùng các nước liên quan duy trì hòa bình, an ninh trong khu vực nhằm tạo môi trường thuận lợi cho phát triển bền vững, đồng thời kiên trì chủ trương giải quyết hòa bình các tranh chấp ở Biển Đông trên cơ sở tôn trọng Luật pháp quốc tế.
Việt - Mỹ đối thoại chính sách quốc phòng lần thứ 5. Nhận lời mời của Bộ Quốc phòng Mỹ, Đoàn đại biểu cấp cao Quân đội nhân dân Việt Nam do Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng dẫn đầu sẽ tham dự Đối thoại Chính sách Việt - Mỹ từ ngày 27/9 đến 3/10/2015. Tại cuộc Đối thoại lần này, dự kiến hai bên sẽ trao đổi về tình hình thế giới, khu vực, đánh giá kết quả hợp tác quốc phòng song phương giữa hai nước thời gian qua và tìm biện pháp thúc đẩy quan hệ quốc phòng trong thời gian tới; trong đó tập trung vào các lĩnh vực như: hợp tác quân y, khắc phục hậu quả chiến tranh, chia sẻ thông tin tìm kiếm cứu nạn, công tác hỗ trợ nhân đạo, trao đổi kinh nghiệm tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình của Liên Hợp Quốc.
Phân tích và đánh giá
“Chiến lược của Mỹ ở Biển Đông: Đã đến thời điểm xác định hành vi ‘quân sự hóa’ và ‘cưỡng ép’” của Mira Rapp-Hooper và Patrick M. Cronin
Hoạt động xây dựng đường băng ở Biển Đông của Trung Quốc đã làm xói mòn lòng tin trong quan hệ Mỹ - Trung. Mặc dù Trung Quốc tuyên bố quá trình cải tạo đảo đã hoàn thành nhưng những bức ảnh vệ tinh gần đây lại cho thấy điều ngược lại: Trung Quốc vẫn tiếp tục hoạt động cải tạo và đang xây dựng ít nhất ba đường băng ở Trường Sa.
Ngay từ khi hoạt động cải tạo của Trung Quốc gây chú ý cho cộng đồng quốc tế, các quan chức cấp cao Mỹ đã công khai phản đối mạnh mẽ. Quy mô và tốc độ cải tạo của Trung Quốc dấy lên hồi chuông cảnh báo, nhưng quan trọng hơn là việc Trung Quốc quân sự hóa các hòn đảo và sử dụng chúng vào mục đích cưỡng ép. Nếu như Trung Quốc sử dụng chúng nhằm hạn chế tự do hàng hải hay hàng không, điều đó sẽ gây nguy hại nghiêm trọng cho lợi ích của Mỹ ở khu vực cũng như những lợi ích chung toàn cầu. Mỹ cần phải đối phó với hành vi của Trung Quốc ở mức độ chi tiết và cụ thể hơn. Tuy nhiên, cho đến hiện tại, Mỹ vẫn chưa xác định chính xác như thế nào là hành vi quân sự hóa hay cưỡng ép.
Xác định quân sự hóa các đảo không phải là chuyện dễ nhưng có một số hành vi rất rõ ràng cấu thành nên hoạt động quân sự hóa. Thứ nhất, Trung Quốc có thể triển khai hoặc luân chuyển thường xuyên máy bay quân sự tại các nơi như Đá Chữ Thập, Xu Bi, hay Vành Khăn. Thứ hai, Bắc Kinh có thể triển khai hoặc luân chuyền thường xuyên tàu hải quân tại các đảo nhân tạo mới. Thứ ba và cũng là điểu gây quan ngại nhất, Trung Quốc có thể sẽ triển khai các loại tên lửa hiện đại tới các đảo này, chẳng hạn DF-21D (vẫn được mệnh danh là “sát thủ tàu sân bay”).
Về việc xác định việc sử dụng các đảo nhân tạo phục vụ hành vi cưỡng ép, có thể gồm: sử dụng các đảo nhằm: (i) phong tỏa thực thể đã được chiếm giữ bởi một bên khác; (ii) chiếm hay xâm phạm đến thực thể đã được bên khác chiếm đóng; (iii) chiếm một thực thể chưa bên nào chiếm giữ; (iv) củng cố yêu sách đối với vùng biển và vùng trời không phù hợp luật quốc tế, chẳng hạn như “vùng cảnh báo quân sự”; (v) duy trì và thiết lập vùng ADIZ đối với các thực thể tranh chấp.
Việc xác định đâu là hành vi cưỡng ép và quân sự hóa không chỉ làm quy chuẩn cho Mỹ mà còn đối với các quốc gia khu vực. Nếu Mỹ công khai các trường hợp về hành vi cưỡng ép hay quân sự hóa mỗi khi chúng được thực hiện, không chỉ riêng Trung Quốc mà đối với tất cả các bên, điều đó có thể giúp tạo nên đồng thuận để đưa ra phản ứng thận trọng nhưng cũng kiên quyết.
Mục đích chính sách của Mỹ là vừa bảo vệ trật tự và luật pháp quốc tế, đồng thời cũng tìm phương cách hợp tác với một Trung Quốc đang trỗi dậy. Việc xác định hành vi cưỡng ép và quân sự hóa trước khi Trung Quốc thực hiện có thể trợ giúp cho cả hai mục đích trên.
“Vì sao ảnh hưởng của chủ nghĩa dân tộc Trung Quốc lên tranh chấp Hoa Đông và Biển Đông lại rất khác nhau? ” của Allen R. Carlson
Trong tranh chấp Biển Đông và Hoa Đông, nhiều người cho rằng, tác nhân chính “kích động” xung đột là sự gia tăng chủ nghĩa dân tộc, đặc biệt là ở Trung Quốc. Tuy nhiên, cách nhìn nhận như vậy là chưa đầy đủ và điều đó sẽ dẫn đến những hiểu lầm.
Tranh chấp Hoa Đông – Chủ nghĩa dân tộc có thể ngăn chặn xung đột.
Tình cảm chống Nhật Bản đã bám sâu và mang tính nền tảng đối với chủ nghĩa dân tộc hiện đại Trung Quốc. Dễ nhận thấy điều này trong cuộc sống hàng ngày ở quốc gia này. Chúng được thể hiện cả ở trong các cuộc trò chuyện thông thường và các luồng thông tin chính thống trên truyền hình Trung Quốc, tất cả đều liên tục tái hiện cuộc xâm lược của Nhật Bản trong quá khứ. Nhiều người nghĩ rằng, thái độ như vậy đối với Nhật Bản sẽ dẫn đến xung đột Trung - Nhật trong tranh chấp Điếu Ngư/ Senkaku. Xu hướng này đã xuất hiện trong khủng hoảng đối đầu căng thẳng năm 2012. Tuy nhiên, vào thời điểm đó, Trung Quốc đã ngăn cuộc khủng hoảng leo thang thành đối đầu quân sự trực tiếp với Nhật Bản bởi họ hiểu rằng sự hy sinh của binh sĩ trên chiến trường sẽ gây ra những hậu quả lớn và có khả năng không kiểm soát được tình hình. Nói cách khác thì chủ nghĩa dân tộc của Trung Quốc đối với Nhật Bản nguy hại đến mức độ Bắc Kinh có lẽ nhận thức được rằng, xung đột trực diện với Tokyo trong vấn đề tranh chấp lãnh thổ sẽ mang lại quá nhiều rủi ro. Điều đó cho thấy một viễn cảnh hòa bình trong vấn đề Điếu Ngư/ Senkaku rất xa vời nhưng đồng thời chính điều đó cũng ngăn chặn một cuộc xung đột vũ trang.
Tranh chấp Biển Đông.
Chủ nghĩa dân tộc ở Trung Quốc cũng được thể hiện trong tranh chấp Biển Đông nhưng ít nhạy cảm và và không mạnh mẽ như ở Hoa Đông. Nhưng nghịch lý là chính điều đó lại khiến cho môi trường an ninh rủi ro hơn bởi: chủ nghĩa dân tộc trong vấn đề Biển Đông sẽ không diễn ra theo cách thức tương tự như đối với Nhật Bản. Lãnh đạo Trung Quốc do đó có thể thúc đẩy chủ nghĩa dân tộc trong nước đối với tranh chấp Biển Đông bằng việc gia tăng áp lực lên Hà Nội và Manila mà không gặp rủi ro lớn trong nước. Điều đó có thể khiến cho Bắc Kinh đi chệch hướng khi can dự có chủ ý hoặc bất ngờ ngoài ý muốn, bởi nếu xảy ra thì phản ứng trong nước cũng như yêu cầu đòi trừng phạt, sự giận dữ, va chạm sẽ không giống như ở Hoa Đông. Điều đó cũng đồng nghĩa với việc ông Tập sẽ có điều kiện thực hiện những chính sách mạo hiểm ở Biển Đông.
Như vậy, thay vì tập trung vào tranh chấp Hoa Đông, Mỹ nên tập trung sự chú ý nhiều hơn vào tỉnh thế vốn mong manh ở Biển Đông. Dù nguy hiểm nhưng có thể Mỹ sẽ đóng vai trò ngăn khu vực này đi đến bờ vực của một cuộc chiến.
“Mối đe dọa an ninh mạng từ Trung Quốc ở Biển Đông” của Anni Piiparinen
Trong khi dư luận tập trung vào chiến lược biển và các học thuyết bành trướng quân sự của Trung Quốc, một yếu tố quan trọng của một cuộc xung đột hiện đại trong tranh chấp Biển Đông lại bị bỏ qua: không gian mạng.
Leo thang căng thẳng trong tương lai tại vùng biển tranh chấp có khả năng lan sang lĩnh vực an ninh mạng. Theo báo cáo của FireEye, Kaspersky Lab, và CrowdStrike, các quốc gia Đông Nam Á có tranh chấp ở Biển Đông, cùng với các công ty tư nhân kinh doanh trong khu vực, là đối tượng phổ biến của các hoạt động xâm nhập tinh vi xuất phát từ Trung Quốc. Các đơn vị không gian mạng Trung Quốc và các phần mềm độc hại xâm nhập vào mạng công cộng trong khu vực, chủ yếu nhắm vào các cơ quan chính phủ cấp cao và các tổ chức dân sự và quân sự ở Philippines và Việt Nam, với mục đích chính là thu thập các thông tin an ninh nhạy cảm.
Khả năng phòng thủ mạng rất quan trọng đối với một quốc gia, tuy nhiên khả năng này của Việt Nam, Philippines và các quốc gia khác trong khối ASEAN còn yếu.
Những căng thẳng sẽ leo thang thành một cuộc xung đột thực thụ và chuyển từ hoạt động gián điệp không gian mạng, xâm nhập web tương đối vô hại sang gây thiệt hại thực sự cho mạng lưới chính phủ và hạ tầng quan trọng mà các nước ASEAN thực tế sẽ không có cách nào ngăn chặn được.
Việt Nam, Philippines cùng các quốc gia khác cần phát triển các cấu trúc phòng thủ mạng tinh vi hơn để bảo vệ hệ thống quân sự và các mạng lưới nhạy cảm khác, bằng cách cung cấp nguồn lực cho Nhóm Phản ứng An ninh Mạng khẩn cấp (CERT), thiết lập các đơn vị thuộc các lực lực vũ trang nhằm tập trung hóa các hoạt động không gian mạng, tương tự như Bộ Chỉ huy An ninh mạng của Mỹ.
Ở cấp khu vực, ASEAN cần tạo một cơ chế an ninh mạng chia sẻ thông tin và phối hợp thường trực linh hoạt hơn. Cơ chế này có thể thuộc sự quản lý của Ban Thư ký ASEAN hoặc là một ASEAN-CERT độc lập dưới sự bảo trợ của CERT Châu Á - Thái Bình Dương. Ngoài ra, Diễn đàn khu vực ARF cần hướng tới thiết lập một khuôn khổ giải quyết xung đột mạng, tương tự các nỗ lực tăng cường an ninh biển và thiết lập mạng lưới thông tin liên lạc có khả năng hoạt động trong suốt thời gian khủng hoảng mạng.
Mỹ nên ưu tiên tăng cường năng lực an ninh mạng cho các đồng minh và các đối tác khu vực như cung cấp các thiết bị, công nghệ, đào tạo, diễn tập chung phản ứng sự cố mạng, hay các sáng kiến chia sẻ thông tin.
Việc thúc đẩy chủ động phòng thủ an ninh mạng trước khi sự cố tiếp theo nổ ra, yêu cầu một mô hình hợp tác khả thi hướng tới việc tạo cho quân đội các nước Đông Nam Á trở nên độc lập hơn, tin cậy hơn và có năng lực hơn trong lĩnh vực an ninh mạng. Điều này cũng giúp cho các quốc gia này chủ động hơn trong việc bảo vệ lãnh thổ và an ninh mạng của mình, tránh phụ thuộc vào Mỹ.
“Sự thật về Tự do hàng hải của Mỹ ở Biển Đông” của Shannon Tiezzi
Tuần trước, Ủy ban Quân vụ Thượng viện Mỹ đã tổ chức phiên thảo luận về “Chiến lược An ninh biển ở khu vực Châu Á-Thái Bình Dương.” Diễn giả phiên điều trần là Tổng tư lệnh Hạm đội Thái Bình Dương, Đô đốc Harry Harris, và Trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng phụ trách khu vực Châu Á-Thái Bình Dương David Shear. Cuộc thảo luận tập trung cụ thể vào vấn đề tuần tra tự do hàng hải (FON) trong phạm vi 12 hải lý các đảo nhân tạo của Trung Quốc.
Theo UNCLOS, trong vùng lãnh hải 12 hải lý, tàu thuyền của tất cả các quốc gia được hưởng quyền qua lại vô hại, nhưng phải đáp ứng các điều kiện nhất định về “qua lại vô hại”. UNCLOS liệt kê danh sách các hành động “được cho là gây phương hại hòa bình, trật tự và an ninh của quốc gia ven biển”, và “bất kỳ hành vi nào nhằm thu thập thông tin làm tổn hại đến quốc phòng, an ninh của các quốc gia ven biển” (Phần II, Mục 3, Điều 19) đều không thuộc hành vi “qua lại vô hại.”
Như vậy, việc các thực thể nhân tạo của Trung Quốc có tạo ra lãnh hải hay không là một vấn đề rất quan trọng để quyết định xem liệu Hải quân Mỹ có thể gửi tàu do thám và máy bay tới hoạt động trong phạm vi 12 hải lý của thực thể đó hay không.
Theo Điều 13, Mục 2, Phần II UNCLOS thì các thực thể chỉ nổi trên mặt nước ở mức thủy triều thấp và chìm dưới nước ở mức thủy triều cao được gọi là các bãi cạn nửa nổi nửa chìm (LTE) và không có lãnh hải, không phải là đối tượng của các yêu sách chủ quyền, trừ khi bản thân nó là một phần trong lãnh hải của một thực thể khác. Theo đó, một quốc gia yêu sách LTE không có lý do từ chối các tàu quân sự tiếp cận giới hạn 12 hải lý của thực thể đó. Vì vậy, quân đội Mỹ được phép hoạt động trong phạm vi 12 hải lý của các đảo nhân tạo vốn chỉ là các LTE trước khi Trung Quốc tôn tạo. Nói theo cách khác thì Mỹ không thách thức vấn đề chủ quyền mà là hiện trạng các thực thể theo luật quốc tế.
Dẫn lời một quan chức Mỹ cho rằng, trong số 7 thực thể Trung Quốc cải tạo là đá Châu Viên (Cuarteron), Chữ Thập (Fiery Cross), Gaven, Tư Nghĩa (Hughes), Gạc Ma (Johnson), Vành Khăn (Mischief) và Xu Bi, thì một số là các LTE và một số có đủ điều kiện yêu sách vùng lãnh hải trước khi Trung Quốc cải tạo. Vì vậy tuần tra tự do hàng hải của Mỹ sẽ chỉ hoạt động trong 12 hải lý của các thực thể vốn là LTE.
Tầm quan trọng của việc tạo nên các tiền lệ rất rõ ràng: nếu bất cứ quốc gia nào cũng nạo vét cải tạo và tạo nên vùng lãnh hải 12 hải lý cho đảo nhân tạo, điều đó sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động tự do hàng hải, đặc biệt ở Biển Đông.
“Mỹ đang tăng cường đối phó với “Bức tường cát khổng lồ” của Trung Quốc” của Keith Johnson, Dan de Luce
Một cách không công khai, Mỹ đã tránh việc gửi tàu tới gần các đảo nhân tạo của Trung Quốc. Chính quyền Obama hiện đang tính đến một cách tiếp cận cứng rắn hơn.
Trong nhiều năm nay, Trung Quốc tìm cách ngăn chặn khả năng tự do hoạt động của các lực lượng Mỹ trong vùng Tây Thái Bình Dương. Về tổng thể, năng lực quân sự của Trung Quốc vẫn còn thua xa Mỹ, tuy nhiên với sự phát triển không ngừng của mình đã giúp Trung Quốc phô diễn được sức mạnh trong phạm vi sân sau, và có tác động to lớn tới cán cân quyền lực ở Châu Á-Thái Bình Dương. Điều đó khiến các nhà lãnh đạo Mỹ phải cân nhắc kỹ trước khi điều tàu hay máy bay tới khu vực này.
Hoạt động xây dựng đảo nhân tạo của Trung Quốc ở các khu vực tranh chấp ở Biển Đông khiến Mỹ và các quốc gia trong khu vực hết sức quan ngại. Các quan chức cấp cao Mỹ, gồm cả Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ, Susan Rice, đã công khai tuyên bố rằng “Tàu và máy bay Mỹ sẽ hoạt động và bay qua ở bất cứ nơi nào luật pháp quốc tế cho phép”.
Tuy nhiên, trên thực tế, tàu và máy bay Mỹ không hoạt động ở tất cả mọi nơi. Các quan chức quốc phòng đã thừa nhận Mỹ đã không tiến hành bất cứ hoạt động “tự do hàng hải” trong phạm vi 12 hải lý quanh các đảo nhân tạo của Trung Quốc từ năm 2012. Trong khi đó, hải quân Mỹ từ xưa vẫn triển khai hàng loạt hoạt động như vậy nhằm ngăn chặn các quốc gia xâm chiếm các vùng biển quốc tế. Việc không cử tàu vào vùng 12 hải lý các đảo nhân tạo khiến một số quan chức Mỹ ngày càng lo ngại và vấp phải hàng loạt phản đối đến từ các quan chức cấp cao của chính phủ Mỹ.
Các quan chức chính quyền Obama hiện đang nghiêm túc xem xét các lựa chọn triển khai tàu trong vùng 12 hải lý. Tư lệnh Bộ Tư lệnh Thái Bình Dương Mỹ Đô đốc Harry Harris đã mô tả hoạt động cải tạo đảo của Trung Quốc giống như như việc xây “một bức tường thành cát khổng lồ” và ông đề xuất khôi phục hoạt động tuần tra trong 12 hải lý xung quanh các thực thể này.
Nhằm triển khai chiến lược “xoay trục”, Mỹ đang triển khai thêm tàu và máy bay tới khu vực và đầu tư tiền bạc vào các hoạt động phát triển tàu ngầm không người lái và các vũ khí công nghệ cao khác để đối phó với các loại tên lửa hiện đại của Trung Quốc. Mỹ cũng đang cử thêm tàu tuần tra mới tới Philippines, gỡ bở lệnh cấm bán vũ khí cho Việt Nam, thảo luận về việc khối phục lại các căn cứ hải quân và không quân tại Philippines, tăng cường mối quan hệ đồng minh với Nhật Bản.
Việc Trung Quốc có giành được ưu thế trong cuộc đua giành tầm ảnh hưởng quân sự tại khu vực hay không phụ thuộc rất lớn vào chính sách cân bằng khu vực cũng như vị thế lãnh đạo của Mỹ có tiếp tục được đảm bảo hay không. Câu chuyện này chỉ mới bắt đầu./.