15/12/2021
Thuỳ Anh, Viện Biển Đông, Học viện Ngoại giao
Tại hội thảo Biển Đông lần thứ 13 do Học viện Ngoại giao tổ chức, vấn đề Biển Đông được đánh giá là vấn đề tiếp tục nhận được quan tâm tại nhiều quốc gia, là một trong những địa bàn nóng của cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn với sự ra đời của nhiều cơ chế mới. Các nước lớn đồng loạt công bố chiến lược Ấn Độ - Thái Bình Dương trong đó đều đề cập đến Biển Đông như một ưu tiên trong chiến lược của mình.
Căn nguyên xung đột tại Biển Đông từ cạnh tranh nước lớn?
Bàn về nguyên nhân gốc rễ của những căng thẳng, bất an, bất ổn của tình hình Biển Đông, có hai luồng quan điểm trái ngược nhau, một bên là quan điểm của phía Trung Quốc, một bên là của các nước ngoài khu vực.
Với luồng quan điểm thứ nhất, Trung Quốc là nhân tố chính quyết định đến tình hình. Ông Derek Grossman, học giả Mỹ, dẫn ra hàng loạt các ví dụ về các hành động gây hấn của Trung Quốc với tất cả các nước yêu sách khác ở Đông Nam Á, trải dài từ mốc năm 2009 cho đến nay, và đặc biệt nhấn mạnh đến các hoạt động vùng xám của Trung Quốc ở Biển Đông. Phó Đô đốc Nhật bản, Yoji Koda, nêu ra ba nhân tố chính cho các diễn biến phức tạp ở Biển Đông bao gồm: yêu sách bành truớng của Trung Quốc, tranh chấp vùng biển từ các thực thể trên biển, và bất đồng quan điểm về sử dụng tự do biển cả.
Với luồng quan điểm thứ hai, học giả Trung Quốc cho rằng Trung Quốc không phải là quốc gia duy nhất bị lên án và phải chịu trách nhiệm về những bất ổn ở Biển Đông, chính Mỹ là bên khởi xướng và kéo theo các nước bên ngoài gây căng thẳng ở khu vực. TS. Ding Duo (Viện Nghiên cứu Nam Hải, Trung Quốc) nhận định rằng Mỹ và các nước ngày càng tăng quy mô và tần suất của các hiện diện quân sự ở Biển Đông. Phản bác lại lập lập luận này, Phó Đô đốc Yoji Koda (Nhật Bản), khẳng định Nhật, Ấn, Mỹ không phải là “người ngoài”. Đây là vùng biển của tất cả các nước, và hoạt động của các nước ngoài khu vực tại Biển Đông đã có từ lâu trong lịch sử. Ông nhấn mạnh việc tự do hàng hải ở vùng biển cả cần được bảo vệ và duy trì ở Biển Đông.
Đại diện từ các nước Đông Nam Á, học giả Campuchia, TS. Vannartith Cheang không trực tiếp điểm mặt nêu tên bất kỳ quốc gia nào là nguyên nhân chính của tình hình nhưng đưa ra ba lý do cho những bất ổn, khó đoán định của tình hình hiện nay bao gồm: cạnh tranh chiến lược nước lớn, quá trình quân sự hoá và chủ nghĩa dân tộc của các nước ngày càng gia tăng.
Cấu trúc khu vực, vai trò của ASEAN và tương lai của COC
Sự can dự của Mỹ cả trên thực địa và việc thiết lập các cơ chế mới được các học giả Trung Quốc chỉ rõ là nhân tố gây bất ổn cho khu vực và chỉ nhằm mục tiêu kiềm chế Trung Quốc hơn là vì các lợi ích chung. TS. Ding Duo, học giả Trung Quốc, cho rằng các quan hệ đối tác như QUAD và AUKUS là những bước đi chiến lược của Mỹ nhằm đối phó với Trung Quốc ở châu Á.
Trong khi đó, theo GS. Stephen Nagy, học giả Canada, khẳng định “Chủ nghĩa khu vực” mang màu sắc Trung Quốc thiên về tính song phương và chưa nhấn mạnh đến các yếu tố trật tự dựa trên luật lệ. GS cho rằng việc các nước ngoài khu vực đầu tư và xây dựng các thể chế ở khu vực trên nhiều lĩnh vực khác nhau đã góp phần giúp các nước nhỏ có thêm nguồn lực để củng cố sức mạnh quốc gia vừa giúp các nước điều chỉnh với sự bất cân xứng trong quan hệ với Trung Quốc.
Về mối liên hệ giữa các cơ chế mới và vai trò của ASEAN và các nước khu vực, học giả Mỹ, Derek Grossman, nhận định việc có nhiều cơ chế xuất hiện chứng tỏ ASEAN chưa tròn vai trong việc duy trì hoà bình ổn định khu vực. So sánh giữa QUAD và AUKUS, các học giả chia sẻ quan điểm cho rằng QUAD nhấn mạnh đến các nguyên tắc thúc đẩy trật tự dựa trên luật lệ và đã chuyển hướng thúc đẩy hợp tác trong các lĩnh vực dịch vụ công.
Trong khi đó, theo Derek, AUKUS không phải là liên minh quân sự mà là thoả thuận quốc phòng, trước mắt sẽ hướng đến hợp tác tàu ngầm hạt nhân cho Úc và tăng cường khả năng hiệp đồng tác chiến giữa ba nước. Phó Đô đốc Nhật Bản, Yoji Koda, cho rằng Mỹ, Úc, Anh cần làm rõ hơn về bản chất của AUKUS, vai trò, mục đích của cơ chế này để trấn an hơn các nước ASEAN, và rằng cơ chế này không gây ảnh hưởng đến ổn định khu vực.
Trong bối cảnh đó, các học giả chia sẻ chung quan điểm về tương lai mờ mịt của COC. TS. Vannartith Cheang cho rằng COC cần nhấn mạnh đến luật pháp quốc tế và có mức độ “bắt buộc thực thi” cao hơn DOC. Theo ông Yoji Koda, khi các quốc gia ASEAN tham gia COC cần xem xét các yếu tố cả trong và ngoài khu vực. Dưới góc độ của người đã từng tham gia lực lượng trên biển, ông Yoji Koda cho rằng COC cần phù hợp với UNCLOS vì những thủy thủ trên biển sẽ không muốn có quá nhiều các bộ quy tắc. Đây là những yêu cầu chính đáng nhưng khó thực hiện trong bối cảnh lợi ích của Trung Quốc có nhiều khác biệt. TS. Ding Duo, học giả Trung Quốc khuyến nghị rằng trong đàm phán COC, các nước nên tập trung vào các lĩnh vực hợp tác biển thực chất tại những khu vực ít nhạy cảm, tạo thế đan xen lợi ích, để tăng cường lòng tin chính trị cũng như kiềm chế các hành động gây bất ổn.
Mặc dù việc thông qua Bộ Hướng dẫn nhằm thúc đẩy việc sớm ký kết một Bộ Quy tắc ứng xử của các bên ở Biển Đông và kết thúc lần đọc thứ hai của Dự thảo Văn kiện đàm phán COC duy nhất không thể được coi là một tiến bộ thực sự về mặt nội dung, đây vẫn là những tín hiệu rất tích cực để cho thế giới thấy...
Xu hướng cạnh tranh khoáng sản chiến lược có thể làm thay đổi tương quan lực lượng, quá trình tập hợp lực lượng hay cách đánh giá đối tác – đối tượng – điểm nóng của Mỹ và Trung Quốc, từ đó tác động đáng kể đến cục diện khu vực. Là quốc gia giáp Thái Bình Dương - địa bàn Mỹ - Trung đang thúc đẩy ảnh...
Năm 2023, “khoáng sản chiến lược” hay “khoáng sản thiết yếu” trở thành từ khóa phổ biến trên toàn cầu. Đây là hệ quả của hai nhiều yếu tố, bao gồm: (i) nhu cầu về khoáng sản gia tăng, song hành với nhu cầu chuyển đôi công nghệ số - công nghệ xanh; (ii) cạnh tranh giữa các cường quốc lan sang lĩnh vực...
Vào ngày này, cách đây tròn 50 năm, ngày 19/1/1974, quân đội Trung Quốc đã pháo kích vào các đảo và mở những cuộc tấn công dữ dội, đổ bộ chiếm đóng các đảo thuộc Quần đảo Hoàng Sa. Cũng trong ngày này, chính quyền Việt Nam cộng hoà tuyên bố lên án Trung Quốc xâm phạm toàn vẹn lãnh thổ của Việt Nam. Vào...
Từ năm 2022, trong bối cảnh an ninh phức tạp bất thường do các hoạt động thử tên lửa nhiều chưa từng có của Bắc Triều Tiên, Chính quyền của Tổng thống Yoon Suk-yeol đã tìm cách tạo ra đột phá trong việc tìm cách cải thiện quan hệ hợp tác song phương với Nhật Bản thành công, từ đó đạt được thượng đỉnh...
Là một trong các nước có yêu sách biển chính ở trong khu vực Biển Đông, trong nhiều năm qua Philippines đã phải đối phó với nhiều hoạt động thực thi yêu sách chủ quyền "quá lớn" trong đường lưỡi bò của Trung Quốc đặc biệt là chiến lược "vùng xám" đối với các vùng biển và đảo mà Philippines có yêu sách....